Algemene economie
Hoofdstuk 1: Wat is economie?
1 Inleiding........................................................................................................................................... 7
2 Het economisch probleem: veelvuldige behoeften vs schaarse middelen .................................... 7
3 Het productieproces ....................................................................................................................... 8
3.1 Productie: alle activiteiten ...................................................................................................... 8
3.2 Productiefactoren ................................................................................................................... 8
3.3 Schema productieproces ........................................................................................................ 8
4 De productiemogelijkheden van een land: productiemogelijkhedencurve ................................... 8
4.1 De productiefunctie ................................................................................................................ 8
5 Het verruimen van de productiemogelijkheden van een land ..................................................... 11
5.1 Belangrijke determinanten bij verruiming productiemogelijkheden ................................... 11
6 Het marktmechanisme vs centrale planning ................................................................................ 12
6.1 Oplossing allocatie- en distributieprobleem ......................................................................... 12
6.1.1 Centraal geleide economie ........................................................................................... 12
6.1.2 Markteconomie............................................................................................................. 12
6.1.3 Gemengde economie .................................................................................................... 13
7 Methodologische aspecten van economische analyse................................................................. 13
8 Kritische kanttekeningen .............................................................................................................. 13
Hoofdstuk 2: Het marktmechanisme
1 Inleiding......................................................................................................................................... 14
1.1 Zuivere mededinging of perfecte concurrentie .................................................................... 14
2 De marktvraag............................................................................................................................... 14
2.1 De vraagfunctie ..................................................................................................................... 14
2.1.1 De partiële vraagfunctie................................................................................................ 15
2.2 De vraagcurve ....................................................................................................................... 15
2.2.1 De lineaire vraagcurve .................................................................................................. 15
2.3 Samengevat........................................................................................................................... 16
3 Het marktaanbod .......................................................................................................................... 17
3.1 Aanbodcurve ......................................................................................................................... 17
3.1.1 Lineaire aanbodcurve.................................................................................................... 17
4 Het marktevenwicht: statisch ....................................................................................................... 18
1
, 4.1 Algebraïsche analyse van het marktevenwicht .................................................................... 18
4.2 Aanbodoverschot .................................................................................................................. 19
4.3 Vraagoverschot ..................................................................................................................... 19
4.4 Verandering van het marktevenwicht .................................................................................. 20
5 De prijselasticiteit van vraag en aanbod ....................................................................................... 23
5.1 De prijselasticiteit van de vraag ............................................................................................ 23
5.1.1 Berekening .................................................................................................................... 23
5.1.2 Prijselasticiteit en vorm van de vraagcurve .................................................................. 24
5.1.3 Interpretatie van grafieken ........................................................................................... 24
5.1.4 Determinanten prijselasticiteit van de vraag ................................................................ 27
5.2 Prijselasticiteit van het aanbod ............................................................................................. 28
6 Andere elasticiteiten van vraag en aanbod .................................................................................. 30
6.1 Kruiselingse prijselasticiteit................................................................................................... 30
6.2 Inkomenselasticiteit .............................................................................................................. 30
7 Overheidsinterventies................................................................................................................... 31
7.1 Indirecte prijsinterventies: indirecte belastingen en subisidies ......................................... 31
7.1.1 Prijsgevoeligheid bij indirecte prijsinterventies ............................................................ 32
7.1.2 Directe prijsreglementering: minimum- en maximumprijs .......................................... 35
7.2 Directe beïnvloeding van vraag en aanbod .......................................................................... 37
7.2.1 Overheidsinterventie m.b.t. hoeveelheid: productiequota .......................................... 37
7.2.2 Overheidsinterventie m.b.t. hoeveelheid: invoerbeperkingen .................................... 37
7.2.3 Directe beïnvloeding van vraag en aanbod: drugsbestrijding ...................................... 38
Hoofdstuk 3: Consumentengedrag en afleiding van de vraag
1 Inleiding......................................................................................................................................... 39
2 Nut, maringaal nut en consumptiebeslissingen............................................................................ 40
2.1 Gossen en Marshall ............................................................................................................... 40
3 Preferenties, indifferentiecurven en nutsfuncties ........................................................................ 41
3.1 Opbouw indifferentiecurve................................................................................................... 42
3.2 Eigenschappen indifferentiecurve ........................................................................................ 42
3.3 Nutsfuncties .......................................................................................................................... 43
3.3.1 Nutsfunctie en indifferentiecurve................................................................................. 44
3.3.2 Verband tussen MSG en maringaal nut ........................................................................ 44
3.3.3 Toepassingen ................................................................................................................ 45
4 De budgetrestrictie of -beperking................................................................................................. 47
4.1 Interpretatie van de budgetrechte ....................................................................................... 47
2
,5 De optimale keuze van de consument.......................................................................................... 49
5.1 Analyse van het optimum ..................................................................................................... 49
5.2 Kenmerken van het optimum ............................................................................................... 49
5.3 Samengevat........................................................................................................................... 50
5.4 Numeriek voorbeeld ............................................................................................................. 50
6 Veranderingen van het consumentenevenwicht.......................................................................... 51
6.1 Veranderingen in preferenties .............................................................................................. 51
6.2 Veranderingen in inkomen (budget)..................................................................................... 51
6.3 Veranderingen in prijs ........................................................................................................... 53
6.4 Substitutie- en inkomenseffect ............................................................................................. 54
7 Consumentengedrag in actie: toepassingen................................................................................. 56
7.1 Belastingen en optimale keuze van de consument (valt weg!) ............................................ 56
7.2 Benzine of diesel? ................................................................................................................. 56
7.3 Gratis hoeveelheid ................................................................................................................ 58
8 Afleiding van de marktvraag uit de individuele vraagcurven ....................................................... 59
9 Kritische kanttekeningen .............................................................................................................. 59
Hoofdstuk 4: Producie en kosten van bedrijven op KT en LT
1 Inleiding......................................................................................................................................... 60
2 Bedrijven en de organisatie van de productie .............................................................................. 60
2.1 Voordelen van de organisatie van productie in bedrijven.................................................... 60
2.2 Doelstellingen en beperkingen van bedrijven ...................................................................... 61
2.3 Bedrijfsorganisatievormen.................................................................................................... 61
3 Productie en kosten ...................................................................................................................... 62
3.1 De productiefunctie en technologische vooruitgang ........................................................... 62
3.1.1 Productie is technisch efficiënt ..................................................................................... 63
3.1.2 Productie is aanpasbaar, niet statisch .......................................................................... 64
3.2 Productiekosten: (ir)relevante kosten .................................................................................. 64
4 Het gedrag van de producent op LT: de optimale keuze van inputs in de productie ................... 65
4.1 Productie en substitueerbaarheid van inputs....................................................................... 66
4.1.1 De langetermijnproductiefunctie en isoquanten ......................................................... 66
4.1.2 Eigenschappen van isoquanten .................................................................................... 67
4.1.3 Speciale vormen van isoquanten: vaste inputverhoudingen en perfecte
substitueerbaarheid ...................................................................................................................... 70
4.2 Schaalopbrengsten: toenemend, afnemend of constant ..................................................... 71
4.2.1 Het concept schaalopbrengsten ................................................................................... 71
4.2.2 Economische relevantie van schaalopbrengsten .......................................................... 72
3
, 4.2.3 Berekening schaalopbrengsten mbv Cobb-Douglas productiefunctie ......................... 73
4.3 Keuzeprobleem van de producent: productie tegen minimale kosten ................................ 74
4.3.1 Isokostenlijnen .............................................................................................................. 74
4.3.2 Kostenminimerend gedrag van de producent: optimale keuze van de inputs ............. 75
4.3.3 Kostenminimering en speciale vormen van isoquanten............................................... 77
4.4 Relatie tussen output en kosten op LT ................................................................................. 78
4.5 Toepassingen van optimale inputkeuze in bedrijven ........................................................... 78
4.5.1 Gevolgen van loonsverhoging ....................................................................................... 78
4.5.2 Effect van milieubelasting ............................................................................................. 79
5 Productie en kosten op KT ............................................................................................................ 80
5.1 De productiefunctie op KT: totaal, gemiddeld en marginaal product .................................. 80
5.1.1 Totaal product ............................................................................................................... 80
5.1.2 Gemiddeld en marginaal prodcut ................................................................................. 83
5.1.3 Samengevat................................................................................................................... 85
5.2 Kostenverloop op KT ............................................................................................................. 86
5.2.1 Totale, vaste en variabele kosten ................................................................................. 86
5.2.2 Formules ....................................................................................................................... 87
5.3 Productie- en kostenrelaties: speciale gevallen ................................................................... 89
6 Samenhand tussen de KT en LT kosten......................................................................................... 90
6.1 De relatie tussen kosten op KT en LT .................................................................................... 90
6.2 Economisch belang van de GK op LT..................................................................................... 92
7 Besluit............................................................................................................................................ 93
Hoofdstuk 5: Prijsvorming onder verschillende marktstructuren
1 Inleiding......................................................................................................................................... 94
2 Criteria voor het onderscheiden van verschillende marktvormen ............................................... 94
2.1 Criteria................................................................................................................................... 94
2.2 Marktstructuren.................................................................................................................... 94
2.2.1 Speciale marktvormen .................................................................................................. 95
3 Winstmaximerend gedrag............................................................................................................. 96
3.1 Formules samengevat ........................................................................................................... 96
4 Zuivere mededinging .................................................................................................................... 97
4.1 Winstmaximerend outputniveau voor individuele producent op KT ................................... 97
4.1.1 De individuele producent.............................................................................................. 97
4.2 De aanbodfunctie voor de individuele producent op KT .................................................... 101
4.2.2 Afleiding van het marktaanbod .................................................................................. 102
4
, 4.3 Het langetermijnevenwicht voor de individuele onderneming (LT) ................................... 103
4.3.1 Langetermijn evenwicht in een competitieve markt .................................................. 103
5 Monopolie ................................................................................................................................... 106
5.1 Oorzaken van een monopolie ............................................................................................. 106
5.2 Het verloop TO, GO en MO voor een monopolist .............................................................. 106
5.2.1 Wiskundige analyse..................................................................................................... 107
5.2.2 Grafische weergave TO, GO, MO monopolist ............................................................. 107
5.3 Het gedrag van de monopolist ............................................................................................ 108
5.4 Marktmacht en prijszetting................................................................................................. 109
5.4.1 Marktmacht ................................................................................................................ 109
5.4.2 Prijzetting .................................................................................................................... 109
6 Oligopolie .................................................................................................................................... 110
6.1 Oligpolie met 1 dominant bedrijf........................................................................................ 110
6.2 Strategisch gedrag en speltheorie ...................................................................................... 111
6.3 Speltheorie en het gedrag van bedrijven op oligopolische markten .................................. 112
6.3.1 De benadering van Cournot: Nash-evenwicht met homogene producten ................ 112
6.3.2 Collusie en kartelvorming ........................................................................................... 114
6.3.3 Prijsconcurrentie met heterogene producten: het Bertrand-model .......................... 114
7 Monopolistische concurrentie .................................................................................................... 115
8 Besluit: Voorspellen van marktuitkomsten in de praktijk .......................................................... 116
8.1 Marktvormen en marktuitkomsten .................................................................................... 116
8.2 Concurrentie als dynamisch proces .................................................................................... 116
Hoofdstuk 6: Marktimperfecties en de rol van de overheid
1 Welvaartsimplicaties van de werking van de vrije markt ........................................................... 117
1.1 Economische welvaart en de marktuitkomsten ................................................................. 117
1.2 Marktwerking en Pareto-efficiëntie.................................................................................... 119
2 Oorzaken van marktfaling en de rol van de overheid................................................................. 119
2.1 Monopolie ........................................................................................................................... 119
2.1.1 De welvaartimplicaties van monopolie....................................................................... 119
2.1.2 Natuurlijke monopolies............................................................................................... 122
2.2 Zuivere en quasi-publieke goederen................................................................................... 124
2.2.1 Eigenschappen van publieke goederen ...................................................................... 124
2.2.2 Het vrijbuitersprobleem .............................................................................................. 124
2.3 Externe effecten.................................................................................................................. 125
2.3.1 Negatieve externe effecten ........................................................................................ 126
5
, 2.3.2 Positieve externe effecten en verdienstegoederen.................................................... 128
2.4 Imperfecte informatie ......................................................................................................... 129
6
,Hoofdstuk 1: Wat is economie?
1 Inleiding
Wat doet de economische wetenschap?
→ Inzicht geven in de maatschappelijke organisatie (vanuit een specifieke invalshoek)
− Om betere beslissingen te kunnen nemen in het dagelijks leven
− Om de problemen van de wereld waarin we leven beter te begrijpen
− Om een beter beleid te kunnen voeren
2 Het economisch probleem: veelvuldige behoeften vs schaarse
middelen
Veel behoeften <-> Schaarse middelen
Opportuniteitskost = wie kiest, geeft iets anders op. Dit is de waarde van het beste alternatief dat
men opgeeft door deze keuze te maken.
Vb. Kiezen voor een opleiding → je mist het loon dat je had kunnen verdienen = opportuniteitskost
Economie = een sociale wetenschap die tot voorwerp heeft het beheer van schaarse middelen. Dit
beheer van de beschikare middelen omvat 3 typische problemen:
1. Allocatie van middelen: wat, hoeveel en hoe produceren → allocatieprobleem
2. Verdeling (distributie): voor wie produceren → distributieprobleem
3. Nastreven van volledige aanwending van middelen → stabilisatieprobleem
Micro-economie Macro-economie
Gaat na hoe individuen en bedrijven Bekijkt het geaggregeerde niveau en
beslissingen nemen bestudeert vraagstukken die de economie als
− h.b.t. allocatie- en distributieprobleem geheel beïnvloeden
− h.b.t. stabilisatieprobleem
Gas (vraag en aanbod), monopolie Werkloosheid, inflatie, ECB
7
,3 Het productieproces
3.1 Productie: alle activiteiten
− waardoor goederen en diensten tot stand worden gebracht (economische goederen;
consumptiegoederen en kapitaalgoederen)
− en op gepaste tijd en plaats ter beschikking worden gesteld van consumenten
− door inzet van schaarse middelen (de productiefactoren: arbeid, natuur en kapitaal)
3.2 Productiefactoren
− Arbeid (L) vb. fysiek en intellectueel
− Natuur (N)
− Kapitaal (K) vb. machines, wegen, gebouwen
− Ondernemersinitiatief vb. creativiteit, maar telt niet in elk productieproces mee
3.3 Schema productieproces
4 De productiemogelijkheden van een land:
productiemogelijkhedencurve
4.1 De productiefunctie
= een technische relatie tussen de hoeveelheid productiefactoren (inputs) en de maximale
hoeveelheid economische goederen (output) die men daarmee kan produceren.
𝑋 = 𝑓(𝐿, 𝐾, 𝑁)
X = hoeveelheid output
L = hoeveelheid arbeid
N = hoeveelheid natuur
K = hoeveelheid kapitaal
f = een bepaalde functionele vorm
Vb. economie produceert slechts twee goederen: graan en kleding
8
,Tabel 1: De productiefunctie (cijfervoorbeeld)
Productie graan Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 5 1 1
2 9 2 2
3 12 3 3
4 14 4 4
5 15 5 5
We veronderstellen dat N en K constant blijven.
Positief verband tussen input (arbeid) en output → marginaal1 product van arbeid is > 0
Tabel 2a: Productiefunctie van graan (grafiek)2
Productie graan
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan
1 5
2 9
3 12
4 14
5 15
− Afnemend marginaal product van arbeid
− Concaaf3 verloop van de productiefunctie
Tabel 2b: Productiefunctie van kleding
Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
− Constant marginaal product van arbeid (= arbeid verhoogt met 1, hoeveelheid kleding
verhoogt met 1)
− Lineair4 verloop productiefunctie
1
Marginaal = hoeveel de output stijgt als de input stijgt met 1
2
Y-as = altijd output, X-as = altijd input, marginaal = verticale + horizontale pijl
3
Concaaf = met de bolling weg van de oorsprong, dus de marginale hoeveelheid wordt hier steeds kleiner en
kleiner
4
Lineair = rechte door de oorsprong
9
, Dit brengt ons tot de productiemogelijkhedencurve van een land
Productie graan Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 5 1 1
2 9 2 2
3 12 3 3
4 14 4 4
5 15 5 5
Tabel 3 met grafiek: Alternatieve productiemogelijkheden van graan en kleding met L = 5
Hoeveelheid graan Hoeveelheid kleding
15 0
14 1
12 2
9 3
5 4
0 5
➔
Productiemogelijkheden Hoeveelheid graan Hoeveelheid kleding
A 15 0
B 14 1
C 12 2
D 9 3
E 5 4
F 0 5
Dit zijn alle mogelijkheden indien je alle 5 de
arbeiders opgebruikt =
productiemogelijkhedencurve.
U = economisch inefficient = je kan het
produceren, maar dan wordt niet alle input arbeid
opgebruikt, dus niet iedereen werkt.
Z = economisch niet haalbaar = dit kan je niet
produceren, want er is te weinig input arbeid om
de nodige output te bereiken.
− De grafiek is convex5
5
Convex = bolling naar de oorsprong, dan worden de opportuniteitskosten kleiner
10
Hoofdstuk 1: Wat is economie?
1 Inleiding........................................................................................................................................... 7
2 Het economisch probleem: veelvuldige behoeften vs schaarse middelen .................................... 7
3 Het productieproces ....................................................................................................................... 8
3.1 Productie: alle activiteiten ...................................................................................................... 8
3.2 Productiefactoren ................................................................................................................... 8
3.3 Schema productieproces ........................................................................................................ 8
4 De productiemogelijkheden van een land: productiemogelijkhedencurve ................................... 8
4.1 De productiefunctie ................................................................................................................ 8
5 Het verruimen van de productiemogelijkheden van een land ..................................................... 11
5.1 Belangrijke determinanten bij verruiming productiemogelijkheden ................................... 11
6 Het marktmechanisme vs centrale planning ................................................................................ 12
6.1 Oplossing allocatie- en distributieprobleem ......................................................................... 12
6.1.1 Centraal geleide economie ........................................................................................... 12
6.1.2 Markteconomie............................................................................................................. 12
6.1.3 Gemengde economie .................................................................................................... 13
7 Methodologische aspecten van economische analyse................................................................. 13
8 Kritische kanttekeningen .............................................................................................................. 13
Hoofdstuk 2: Het marktmechanisme
1 Inleiding......................................................................................................................................... 14
1.1 Zuivere mededinging of perfecte concurrentie .................................................................... 14
2 De marktvraag............................................................................................................................... 14
2.1 De vraagfunctie ..................................................................................................................... 14
2.1.1 De partiële vraagfunctie................................................................................................ 15
2.2 De vraagcurve ....................................................................................................................... 15
2.2.1 De lineaire vraagcurve .................................................................................................. 15
2.3 Samengevat........................................................................................................................... 16
3 Het marktaanbod .......................................................................................................................... 17
3.1 Aanbodcurve ......................................................................................................................... 17
3.1.1 Lineaire aanbodcurve.................................................................................................... 17
4 Het marktevenwicht: statisch ....................................................................................................... 18
1
, 4.1 Algebraïsche analyse van het marktevenwicht .................................................................... 18
4.2 Aanbodoverschot .................................................................................................................. 19
4.3 Vraagoverschot ..................................................................................................................... 19
4.4 Verandering van het marktevenwicht .................................................................................. 20
5 De prijselasticiteit van vraag en aanbod ....................................................................................... 23
5.1 De prijselasticiteit van de vraag ............................................................................................ 23
5.1.1 Berekening .................................................................................................................... 23
5.1.2 Prijselasticiteit en vorm van de vraagcurve .................................................................. 24
5.1.3 Interpretatie van grafieken ........................................................................................... 24
5.1.4 Determinanten prijselasticiteit van de vraag ................................................................ 27
5.2 Prijselasticiteit van het aanbod ............................................................................................. 28
6 Andere elasticiteiten van vraag en aanbod .................................................................................. 30
6.1 Kruiselingse prijselasticiteit................................................................................................... 30
6.2 Inkomenselasticiteit .............................................................................................................. 30
7 Overheidsinterventies................................................................................................................... 31
7.1 Indirecte prijsinterventies: indirecte belastingen en subisidies ......................................... 31
7.1.1 Prijsgevoeligheid bij indirecte prijsinterventies ............................................................ 32
7.1.2 Directe prijsreglementering: minimum- en maximumprijs .......................................... 35
7.2 Directe beïnvloeding van vraag en aanbod .......................................................................... 37
7.2.1 Overheidsinterventie m.b.t. hoeveelheid: productiequota .......................................... 37
7.2.2 Overheidsinterventie m.b.t. hoeveelheid: invoerbeperkingen .................................... 37
7.2.3 Directe beïnvloeding van vraag en aanbod: drugsbestrijding ...................................... 38
Hoofdstuk 3: Consumentengedrag en afleiding van de vraag
1 Inleiding......................................................................................................................................... 39
2 Nut, maringaal nut en consumptiebeslissingen............................................................................ 40
2.1 Gossen en Marshall ............................................................................................................... 40
3 Preferenties, indifferentiecurven en nutsfuncties ........................................................................ 41
3.1 Opbouw indifferentiecurve................................................................................................... 42
3.2 Eigenschappen indifferentiecurve ........................................................................................ 42
3.3 Nutsfuncties .......................................................................................................................... 43
3.3.1 Nutsfunctie en indifferentiecurve................................................................................. 44
3.3.2 Verband tussen MSG en maringaal nut ........................................................................ 44
3.3.3 Toepassingen ................................................................................................................ 45
4 De budgetrestrictie of -beperking................................................................................................. 47
4.1 Interpretatie van de budgetrechte ....................................................................................... 47
2
,5 De optimale keuze van de consument.......................................................................................... 49
5.1 Analyse van het optimum ..................................................................................................... 49
5.2 Kenmerken van het optimum ............................................................................................... 49
5.3 Samengevat........................................................................................................................... 50
5.4 Numeriek voorbeeld ............................................................................................................. 50
6 Veranderingen van het consumentenevenwicht.......................................................................... 51
6.1 Veranderingen in preferenties .............................................................................................. 51
6.2 Veranderingen in inkomen (budget)..................................................................................... 51
6.3 Veranderingen in prijs ........................................................................................................... 53
6.4 Substitutie- en inkomenseffect ............................................................................................. 54
7 Consumentengedrag in actie: toepassingen................................................................................. 56
7.1 Belastingen en optimale keuze van de consument (valt weg!) ............................................ 56
7.2 Benzine of diesel? ................................................................................................................. 56
7.3 Gratis hoeveelheid ................................................................................................................ 58
8 Afleiding van de marktvraag uit de individuele vraagcurven ....................................................... 59
9 Kritische kanttekeningen .............................................................................................................. 59
Hoofdstuk 4: Producie en kosten van bedrijven op KT en LT
1 Inleiding......................................................................................................................................... 60
2 Bedrijven en de organisatie van de productie .............................................................................. 60
2.1 Voordelen van de organisatie van productie in bedrijven.................................................... 60
2.2 Doelstellingen en beperkingen van bedrijven ...................................................................... 61
2.3 Bedrijfsorganisatievormen.................................................................................................... 61
3 Productie en kosten ...................................................................................................................... 62
3.1 De productiefunctie en technologische vooruitgang ........................................................... 62
3.1.1 Productie is technisch efficiënt ..................................................................................... 63
3.1.2 Productie is aanpasbaar, niet statisch .......................................................................... 64
3.2 Productiekosten: (ir)relevante kosten .................................................................................. 64
4 Het gedrag van de producent op LT: de optimale keuze van inputs in de productie ................... 65
4.1 Productie en substitueerbaarheid van inputs....................................................................... 66
4.1.1 De langetermijnproductiefunctie en isoquanten ......................................................... 66
4.1.2 Eigenschappen van isoquanten .................................................................................... 67
4.1.3 Speciale vormen van isoquanten: vaste inputverhoudingen en perfecte
substitueerbaarheid ...................................................................................................................... 70
4.2 Schaalopbrengsten: toenemend, afnemend of constant ..................................................... 71
4.2.1 Het concept schaalopbrengsten ................................................................................... 71
4.2.2 Economische relevantie van schaalopbrengsten .......................................................... 72
3
, 4.2.3 Berekening schaalopbrengsten mbv Cobb-Douglas productiefunctie ......................... 73
4.3 Keuzeprobleem van de producent: productie tegen minimale kosten ................................ 74
4.3.1 Isokostenlijnen .............................................................................................................. 74
4.3.2 Kostenminimerend gedrag van de producent: optimale keuze van de inputs ............. 75
4.3.3 Kostenminimering en speciale vormen van isoquanten............................................... 77
4.4 Relatie tussen output en kosten op LT ................................................................................. 78
4.5 Toepassingen van optimale inputkeuze in bedrijven ........................................................... 78
4.5.1 Gevolgen van loonsverhoging ....................................................................................... 78
4.5.2 Effect van milieubelasting ............................................................................................. 79
5 Productie en kosten op KT ............................................................................................................ 80
5.1 De productiefunctie op KT: totaal, gemiddeld en marginaal product .................................. 80
5.1.1 Totaal product ............................................................................................................... 80
5.1.2 Gemiddeld en marginaal prodcut ................................................................................. 83
5.1.3 Samengevat................................................................................................................... 85
5.2 Kostenverloop op KT ............................................................................................................. 86
5.2.1 Totale, vaste en variabele kosten ................................................................................. 86
5.2.2 Formules ....................................................................................................................... 87
5.3 Productie- en kostenrelaties: speciale gevallen ................................................................... 89
6 Samenhand tussen de KT en LT kosten......................................................................................... 90
6.1 De relatie tussen kosten op KT en LT .................................................................................... 90
6.2 Economisch belang van de GK op LT..................................................................................... 92
7 Besluit............................................................................................................................................ 93
Hoofdstuk 5: Prijsvorming onder verschillende marktstructuren
1 Inleiding......................................................................................................................................... 94
2 Criteria voor het onderscheiden van verschillende marktvormen ............................................... 94
2.1 Criteria................................................................................................................................... 94
2.2 Marktstructuren.................................................................................................................... 94
2.2.1 Speciale marktvormen .................................................................................................. 95
3 Winstmaximerend gedrag............................................................................................................. 96
3.1 Formules samengevat ........................................................................................................... 96
4 Zuivere mededinging .................................................................................................................... 97
4.1 Winstmaximerend outputniveau voor individuele producent op KT ................................... 97
4.1.1 De individuele producent.............................................................................................. 97
4.2 De aanbodfunctie voor de individuele producent op KT .................................................... 101
4.2.2 Afleiding van het marktaanbod .................................................................................. 102
4
, 4.3 Het langetermijnevenwicht voor de individuele onderneming (LT) ................................... 103
4.3.1 Langetermijn evenwicht in een competitieve markt .................................................. 103
5 Monopolie ................................................................................................................................... 106
5.1 Oorzaken van een monopolie ............................................................................................. 106
5.2 Het verloop TO, GO en MO voor een monopolist .............................................................. 106
5.2.1 Wiskundige analyse..................................................................................................... 107
5.2.2 Grafische weergave TO, GO, MO monopolist ............................................................. 107
5.3 Het gedrag van de monopolist ............................................................................................ 108
5.4 Marktmacht en prijszetting................................................................................................. 109
5.4.1 Marktmacht ................................................................................................................ 109
5.4.2 Prijzetting .................................................................................................................... 109
6 Oligopolie .................................................................................................................................... 110
6.1 Oligpolie met 1 dominant bedrijf........................................................................................ 110
6.2 Strategisch gedrag en speltheorie ...................................................................................... 111
6.3 Speltheorie en het gedrag van bedrijven op oligopolische markten .................................. 112
6.3.1 De benadering van Cournot: Nash-evenwicht met homogene producten ................ 112
6.3.2 Collusie en kartelvorming ........................................................................................... 114
6.3.3 Prijsconcurrentie met heterogene producten: het Bertrand-model .......................... 114
7 Monopolistische concurrentie .................................................................................................... 115
8 Besluit: Voorspellen van marktuitkomsten in de praktijk .......................................................... 116
8.1 Marktvormen en marktuitkomsten .................................................................................... 116
8.2 Concurrentie als dynamisch proces .................................................................................... 116
Hoofdstuk 6: Marktimperfecties en de rol van de overheid
1 Welvaartsimplicaties van de werking van de vrije markt ........................................................... 117
1.1 Economische welvaart en de marktuitkomsten ................................................................. 117
1.2 Marktwerking en Pareto-efficiëntie.................................................................................... 119
2 Oorzaken van marktfaling en de rol van de overheid................................................................. 119
2.1 Monopolie ........................................................................................................................... 119
2.1.1 De welvaartimplicaties van monopolie....................................................................... 119
2.1.2 Natuurlijke monopolies............................................................................................... 122
2.2 Zuivere en quasi-publieke goederen................................................................................... 124
2.2.1 Eigenschappen van publieke goederen ...................................................................... 124
2.2.2 Het vrijbuitersprobleem .............................................................................................. 124
2.3 Externe effecten.................................................................................................................. 125
2.3.1 Negatieve externe effecten ........................................................................................ 126
5
, 2.3.2 Positieve externe effecten en verdienstegoederen.................................................... 128
2.4 Imperfecte informatie ......................................................................................................... 129
6
,Hoofdstuk 1: Wat is economie?
1 Inleiding
Wat doet de economische wetenschap?
→ Inzicht geven in de maatschappelijke organisatie (vanuit een specifieke invalshoek)
− Om betere beslissingen te kunnen nemen in het dagelijks leven
− Om de problemen van de wereld waarin we leven beter te begrijpen
− Om een beter beleid te kunnen voeren
2 Het economisch probleem: veelvuldige behoeften vs schaarse
middelen
Veel behoeften <-> Schaarse middelen
Opportuniteitskost = wie kiest, geeft iets anders op. Dit is de waarde van het beste alternatief dat
men opgeeft door deze keuze te maken.
Vb. Kiezen voor een opleiding → je mist het loon dat je had kunnen verdienen = opportuniteitskost
Economie = een sociale wetenschap die tot voorwerp heeft het beheer van schaarse middelen. Dit
beheer van de beschikare middelen omvat 3 typische problemen:
1. Allocatie van middelen: wat, hoeveel en hoe produceren → allocatieprobleem
2. Verdeling (distributie): voor wie produceren → distributieprobleem
3. Nastreven van volledige aanwending van middelen → stabilisatieprobleem
Micro-economie Macro-economie
Gaat na hoe individuen en bedrijven Bekijkt het geaggregeerde niveau en
beslissingen nemen bestudeert vraagstukken die de economie als
− h.b.t. allocatie- en distributieprobleem geheel beïnvloeden
− h.b.t. stabilisatieprobleem
Gas (vraag en aanbod), monopolie Werkloosheid, inflatie, ECB
7
,3 Het productieproces
3.1 Productie: alle activiteiten
− waardoor goederen en diensten tot stand worden gebracht (economische goederen;
consumptiegoederen en kapitaalgoederen)
− en op gepaste tijd en plaats ter beschikking worden gesteld van consumenten
− door inzet van schaarse middelen (de productiefactoren: arbeid, natuur en kapitaal)
3.2 Productiefactoren
− Arbeid (L) vb. fysiek en intellectueel
− Natuur (N)
− Kapitaal (K) vb. machines, wegen, gebouwen
− Ondernemersinitiatief vb. creativiteit, maar telt niet in elk productieproces mee
3.3 Schema productieproces
4 De productiemogelijkheden van een land:
productiemogelijkhedencurve
4.1 De productiefunctie
= een technische relatie tussen de hoeveelheid productiefactoren (inputs) en de maximale
hoeveelheid economische goederen (output) die men daarmee kan produceren.
𝑋 = 𝑓(𝐿, 𝐾, 𝑁)
X = hoeveelheid output
L = hoeveelheid arbeid
N = hoeveelheid natuur
K = hoeveelheid kapitaal
f = een bepaalde functionele vorm
Vb. economie produceert slechts twee goederen: graan en kleding
8
,Tabel 1: De productiefunctie (cijfervoorbeeld)
Productie graan Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 5 1 1
2 9 2 2
3 12 3 3
4 14 4 4
5 15 5 5
We veronderstellen dat N en K constant blijven.
Positief verband tussen input (arbeid) en output → marginaal1 product van arbeid is > 0
Tabel 2a: Productiefunctie van graan (grafiek)2
Productie graan
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan
1 5
2 9
3 12
4 14
5 15
− Afnemend marginaal product van arbeid
− Concaaf3 verloop van de productiefunctie
Tabel 2b: Productiefunctie van kleding
Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
− Constant marginaal product van arbeid (= arbeid verhoogt met 1, hoeveelheid kleding
verhoogt met 1)
− Lineair4 verloop productiefunctie
1
Marginaal = hoeveel de output stijgt als de input stijgt met 1
2
Y-as = altijd output, X-as = altijd input, marginaal = verticale + horizontale pijl
3
Concaaf = met de bolling weg van de oorsprong, dus de marginale hoeveelheid wordt hier steeds kleiner en
kleiner
4
Lineair = rechte door de oorsprong
9
, Dit brengt ons tot de productiemogelijkhedencurve van een land
Productie graan Productie kleding
Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid graan Hoeveelheid arbeid Hoeveelheid kleding
1 5 1 1
2 9 2 2
3 12 3 3
4 14 4 4
5 15 5 5
Tabel 3 met grafiek: Alternatieve productiemogelijkheden van graan en kleding met L = 5
Hoeveelheid graan Hoeveelheid kleding
15 0
14 1
12 2
9 3
5 4
0 5
➔
Productiemogelijkheden Hoeveelheid graan Hoeveelheid kleding
A 15 0
B 14 1
C 12 2
D 9 3
E 5 4
F 0 5
Dit zijn alle mogelijkheden indien je alle 5 de
arbeiders opgebruikt =
productiemogelijkhedencurve.
U = economisch inefficient = je kan het
produceren, maar dan wordt niet alle input arbeid
opgebruikt, dus niet iedereen werkt.
Z = economisch niet haalbaar = dit kan je niet
produceren, want er is te weinig input arbeid om
de nodige output te bereiken.
− De grafiek is convex5
5
Convex = bolling naar de oorsprong, dan worden de opportuniteitskosten kleiner
10
