Sociologie
Deel 1: De sociologie ontdekken
H1: De sociologische verzuchting
.1 Wat sociologie ons leert
Alles is contingent maar niet arbitrair
↳ Alles = opvattingen, gewoonten, handelswijzen, levensstijlen, instellingen…
- Contingent = het had anders kunnen zijn dan het nu is; het is ook vaak anders geweest
(tijd) of anders elders ter wereld (plaats)
Vb. onderwijs: op andere plaatsen in wereld is anders dan bij ons
↳ vb. jongens en meisjes apart
Vb. infrastructuur: grote verschillen tussen België en Nigeria
Vb. Huwelijk: uithuwelijking, polygamie
= het kan anders zijn in tijd/plaats ter wereld
- niet arbitrair = niet willekeurig; er zijn goede redenen voor de vorm die iets bij ons – of in
bepaalde tijd/plaats – heeft aangenomen
= de reden waarom het is zoals het is
Vb. flesjes cola: - contingent = veranderen doorheen de tijd
- niet-arbitrair = door technologie/milieu
Vb. bier: linkse reclame = Belgische reclame
Rechtse reclame = Nederlandse reclame
= contingentie
Vb. reclame vrouw: contingentie: vrouwen moeten op andere plaatsen ter wereld meer
gekleed zijn
vb. reclamespot koppel in ochtend: niet-arbitrair: er zijn redenen om een woonverzekering af
te sluiten
vb. dove reclame: contingent: schoonheidsideaal: anders overal ter wereld
niet-arbitrair: er is een goede reden om dat idee over schoonheid te
veranderen
vb. gaia varkens: arbitrair: er is geen goede reden om ze te casteren
vb. melk van koeien: contingent: wij consumeren als maatschappij heel veel
arbitrair: er is geen goede reden om (zoveel) melk te drinken om
dierenleed te sparen/milieu te sparen
Vraag: dus als er geen goede redenen voor zijn is het arbitrair (willekeurig)? En als er goede
redenen voor zijn is het niet-arbitrair
Besef van contingentie
, Niet eenvoudig: dingen die anders zijn zien we als achterlijk
↳ dit moeten we proberen te vermijden
Etnocentrisme: oordelen over wat mensen doen vanuit u eigen standpunt, zo een
waardeoordeel vellen
vb. Rechtse foto: spaarpot: dit geld werd ingezameld voor Congo
kijken naar ander stukje van de wereld als ‘nog niet zo ver
geëvolueerd’
Linkse foto: zilverpapier sparen voor Belgisch Congo: ‘we zamelen dat in zodat ze dat
daar kunnen gebruiken’ ze konden dat daar niet hergebruiken dus had
eigenlijk geen nut
vb. advertentie scoutsfuif: dit kan nu niet meer
Afwijkend gedrag w geproduceerd door de samenleving
↳ waarom zijn bepaalde gedragen in bepaalde samenlevingen (tijd/plaats) afwijkend en in
andere niet?
= Normen en waarden: hebben sociale oorsprong
↳ normen = specifieke regels
waarden = wat we goed of fout kunnen doen
vb. homohuwelijk: - België: geen afwijkend gedrag
- Andere plaatsen ter wereld: kan niet geaccepteerd worden
vb. op zondag koffie en taart: kennen ze niet overal ter wereld
vb. in sommige culturen bestaat verkrachting binnen huwelijk niet
1.2 Contingent, maar niet-arbitrair
2 vragen:
1) probleem van de orde
2) Probleem van de niet-arbitraire contingentie
1) Probleem van de orde: hoe is sociale orde mogelijk?
we hebben regels en afspraken: hoe komt het dat we ons aan die regels houden?
we hebben regels nodig om het leven voorspelbaar en leefbaar te maken
vb. stoppen voor rood licht: wij leven deze regel onbewust na
Rousseau (18de eeuw):
↳ ‘hoe kan men de wet eerbiedigen als hij/zij zich ervan bewust w dat zij die zelf hebben
gemaakt?’
↳ zijn gedachtegang: mensen respecteren wetten & reglementen zolang zij geloven dat
deze van buitenaf w opgelegd vb. god/religie
↔ bij inzicht dat die wetten eigen producten zijn, dreigt het respect ervoor te
verdwijnen
↳ civiele religie = nodig! : religie moet doelbewust bijdragen tot burgerdeugd
↳ = goede, degelijke burgers kweken
- besef vh contingente: organisatie vd samenleving w door mensen gemaakt
, ↳ minder optimistisch geloof in totale beheers- en maakbaarheid
vd samenleving
↳ mensen met deze overtuiging w gezien als hulpeloze, stuurloze
stuntelige scheppers
↳ kan niet langer gezien w als goddelijke wil of natuurlijke
noodzaak: niet meer van buitenaf opgelegd (↔ vroeger)
als wetten doorheen te tijd veranderen: hoe wetten doen eerbiedigen?
Vb. migratie
19de eeuw: verlichting ↔ tegen-verlichting
- Verlichting: - sterk seculariseerde, geïndividualiseerde & gerationaliseerd
denken: verwierp beroep op religie als handhaver vd orde
↳ goede samenleven ≠ afhankelijk v goddelijke voorschriften
↳ goede samenleven = afhankelijk v volgen eigen rede/
redeneersvermogen
Rede = grondslag vd maatschappelijke/sociale orde
↳ Rationeel/redelijk individu centraal
↓
Gevolg: men gaat redelijk handelen
↓
Gevolg: samenleven w door vooruitgang, rust & geluk gekenmerkt
↓
Tradities & religie zijn tegennatuurlijk
- Tegen-Verlichting: als men niet meer gelooft dat regels vd samenleving van
bovennatuurlijke oorsprong zijn, zullen ze niet meer gerespecteerd
worden
↳ Rationeel handelen
↓
Egoïsme, nastreven eigenbelang
↓
Regels niet meer naleven: als regels het nastreven eigenbelang belemmeren
↓
Godsdienst & gezag nodig!
Auguste Comte: verzoening verlichting + tegen-verlichting
- Grondlegger sociologie: bedacht de term
- Pleitte voor sterk zakelijke, strakke wetenschappelijke observatie en logica gesteunde
sociologie = positivisme
↳ voorstander Verlichting: - onze aandacht moet gaan naar ontdekken v regelmatigheden in
gedrag deze regelmatigheden moeten onveranderlijkheid v
echte wetmatigheden hebben
- kennis + theorie: bestaan om waargenomen feiten te
coördineren
, - erkende 3 opeenvolgende stadia in menselijke ontwikkeling:
1) het religieuze
2) het metafysische
3) wetenschappelijk denken: menselijk handelen &
samenleven w door de rede
geleid
deze 3 volgde elkaar op in de mensheid
↳ voorstander Tegen-Verlichting: - wetenschap/rede is niet genoeg om wetten te laten
nastreven
- gelijkenis Rousseau:
• waarom zouden mensen wetten & normen
respecteren als ze inzagen dat dit slechts
beperkingen zijn die w opgelegd (& belangen
vd machtigen dienen)
• oude religies hebben afgedaan
• religie moest mensheid vooruithelpen
+ aangepast zijn aan nieuwe inzichten
wetenschappelijk denken
- maatschappelijke orde vloeit niet spontaan voort uit
individueel redelijk gedrag of dwang
menselijk handelen heeft 2 grote krachten:
1) de rede (maar leidt niet automatisch naar sociale orde)
2) mensen w ook geleid door emoties, impulsen, gevoelens
↳ emotionele elementen & de rede juist kanaliseren
↳ slechts 1 instelling is hiertoe in staat geweest: religie
⇒ vroegere religies: - rede onvoldoende aanvaard
- emoties nt altijd naar sociaal wenselijke doelen gericht
⇒ nieuwe religie: Religie van de Mensheid : de capaciteit vd mensen om hun
energie op wenselijke doeleinden
te richten
Sociologie nu
Habermas
- Wetten moeten rechtvaardig zijn: zo is sociale orde mogelijk
- Wetenschappelijke rede: - kan ons niet zeggen wat & waarom we iets moeten doen
- wel hoe we iets doeltreffend moeten aanpakken
- als we op open, wetenschappelijke, eerlijke en redelijke manier communiceren, gaan we
het eens worden = consensus
- het arbitraire verdwijnt: als er wetten zijn die we rechtvaardig vinden, houden we ons eraan
omdat we die regels/wetten rechtvaardig vinden
- in lijn vd Verlichting
Luhmann
- we worden het nooit eens over wat rechtvaardig is
Deel 1: De sociologie ontdekken
H1: De sociologische verzuchting
.1 Wat sociologie ons leert
Alles is contingent maar niet arbitrair
↳ Alles = opvattingen, gewoonten, handelswijzen, levensstijlen, instellingen…
- Contingent = het had anders kunnen zijn dan het nu is; het is ook vaak anders geweest
(tijd) of anders elders ter wereld (plaats)
Vb. onderwijs: op andere plaatsen in wereld is anders dan bij ons
↳ vb. jongens en meisjes apart
Vb. infrastructuur: grote verschillen tussen België en Nigeria
Vb. Huwelijk: uithuwelijking, polygamie
= het kan anders zijn in tijd/plaats ter wereld
- niet arbitrair = niet willekeurig; er zijn goede redenen voor de vorm die iets bij ons – of in
bepaalde tijd/plaats – heeft aangenomen
= de reden waarom het is zoals het is
Vb. flesjes cola: - contingent = veranderen doorheen de tijd
- niet-arbitrair = door technologie/milieu
Vb. bier: linkse reclame = Belgische reclame
Rechtse reclame = Nederlandse reclame
= contingentie
Vb. reclame vrouw: contingentie: vrouwen moeten op andere plaatsen ter wereld meer
gekleed zijn
vb. reclamespot koppel in ochtend: niet-arbitrair: er zijn redenen om een woonverzekering af
te sluiten
vb. dove reclame: contingent: schoonheidsideaal: anders overal ter wereld
niet-arbitrair: er is een goede reden om dat idee over schoonheid te
veranderen
vb. gaia varkens: arbitrair: er is geen goede reden om ze te casteren
vb. melk van koeien: contingent: wij consumeren als maatschappij heel veel
arbitrair: er is geen goede reden om (zoveel) melk te drinken om
dierenleed te sparen/milieu te sparen
Vraag: dus als er geen goede redenen voor zijn is het arbitrair (willekeurig)? En als er goede
redenen voor zijn is het niet-arbitrair
Besef van contingentie
, Niet eenvoudig: dingen die anders zijn zien we als achterlijk
↳ dit moeten we proberen te vermijden
Etnocentrisme: oordelen over wat mensen doen vanuit u eigen standpunt, zo een
waardeoordeel vellen
vb. Rechtse foto: spaarpot: dit geld werd ingezameld voor Congo
kijken naar ander stukje van de wereld als ‘nog niet zo ver
geëvolueerd’
Linkse foto: zilverpapier sparen voor Belgisch Congo: ‘we zamelen dat in zodat ze dat
daar kunnen gebruiken’ ze konden dat daar niet hergebruiken dus had
eigenlijk geen nut
vb. advertentie scoutsfuif: dit kan nu niet meer
Afwijkend gedrag w geproduceerd door de samenleving
↳ waarom zijn bepaalde gedragen in bepaalde samenlevingen (tijd/plaats) afwijkend en in
andere niet?
= Normen en waarden: hebben sociale oorsprong
↳ normen = specifieke regels
waarden = wat we goed of fout kunnen doen
vb. homohuwelijk: - België: geen afwijkend gedrag
- Andere plaatsen ter wereld: kan niet geaccepteerd worden
vb. op zondag koffie en taart: kennen ze niet overal ter wereld
vb. in sommige culturen bestaat verkrachting binnen huwelijk niet
1.2 Contingent, maar niet-arbitrair
2 vragen:
1) probleem van de orde
2) Probleem van de niet-arbitraire contingentie
1) Probleem van de orde: hoe is sociale orde mogelijk?
we hebben regels en afspraken: hoe komt het dat we ons aan die regels houden?
we hebben regels nodig om het leven voorspelbaar en leefbaar te maken
vb. stoppen voor rood licht: wij leven deze regel onbewust na
Rousseau (18de eeuw):
↳ ‘hoe kan men de wet eerbiedigen als hij/zij zich ervan bewust w dat zij die zelf hebben
gemaakt?’
↳ zijn gedachtegang: mensen respecteren wetten & reglementen zolang zij geloven dat
deze van buitenaf w opgelegd vb. god/religie
↔ bij inzicht dat die wetten eigen producten zijn, dreigt het respect ervoor te
verdwijnen
↳ civiele religie = nodig! : religie moet doelbewust bijdragen tot burgerdeugd
↳ = goede, degelijke burgers kweken
- besef vh contingente: organisatie vd samenleving w door mensen gemaakt
, ↳ minder optimistisch geloof in totale beheers- en maakbaarheid
vd samenleving
↳ mensen met deze overtuiging w gezien als hulpeloze, stuurloze
stuntelige scheppers
↳ kan niet langer gezien w als goddelijke wil of natuurlijke
noodzaak: niet meer van buitenaf opgelegd (↔ vroeger)
als wetten doorheen te tijd veranderen: hoe wetten doen eerbiedigen?
Vb. migratie
19de eeuw: verlichting ↔ tegen-verlichting
- Verlichting: - sterk seculariseerde, geïndividualiseerde & gerationaliseerd
denken: verwierp beroep op religie als handhaver vd orde
↳ goede samenleven ≠ afhankelijk v goddelijke voorschriften
↳ goede samenleven = afhankelijk v volgen eigen rede/
redeneersvermogen
Rede = grondslag vd maatschappelijke/sociale orde
↳ Rationeel/redelijk individu centraal
↓
Gevolg: men gaat redelijk handelen
↓
Gevolg: samenleven w door vooruitgang, rust & geluk gekenmerkt
↓
Tradities & religie zijn tegennatuurlijk
- Tegen-Verlichting: als men niet meer gelooft dat regels vd samenleving van
bovennatuurlijke oorsprong zijn, zullen ze niet meer gerespecteerd
worden
↳ Rationeel handelen
↓
Egoïsme, nastreven eigenbelang
↓
Regels niet meer naleven: als regels het nastreven eigenbelang belemmeren
↓
Godsdienst & gezag nodig!
Auguste Comte: verzoening verlichting + tegen-verlichting
- Grondlegger sociologie: bedacht de term
- Pleitte voor sterk zakelijke, strakke wetenschappelijke observatie en logica gesteunde
sociologie = positivisme
↳ voorstander Verlichting: - onze aandacht moet gaan naar ontdekken v regelmatigheden in
gedrag deze regelmatigheden moeten onveranderlijkheid v
echte wetmatigheden hebben
- kennis + theorie: bestaan om waargenomen feiten te
coördineren
, - erkende 3 opeenvolgende stadia in menselijke ontwikkeling:
1) het religieuze
2) het metafysische
3) wetenschappelijk denken: menselijk handelen &
samenleven w door de rede
geleid
deze 3 volgde elkaar op in de mensheid
↳ voorstander Tegen-Verlichting: - wetenschap/rede is niet genoeg om wetten te laten
nastreven
- gelijkenis Rousseau:
• waarom zouden mensen wetten & normen
respecteren als ze inzagen dat dit slechts
beperkingen zijn die w opgelegd (& belangen
vd machtigen dienen)
• oude religies hebben afgedaan
• religie moest mensheid vooruithelpen
+ aangepast zijn aan nieuwe inzichten
wetenschappelijk denken
- maatschappelijke orde vloeit niet spontaan voort uit
individueel redelijk gedrag of dwang
menselijk handelen heeft 2 grote krachten:
1) de rede (maar leidt niet automatisch naar sociale orde)
2) mensen w ook geleid door emoties, impulsen, gevoelens
↳ emotionele elementen & de rede juist kanaliseren
↳ slechts 1 instelling is hiertoe in staat geweest: religie
⇒ vroegere religies: - rede onvoldoende aanvaard
- emoties nt altijd naar sociaal wenselijke doelen gericht
⇒ nieuwe religie: Religie van de Mensheid : de capaciteit vd mensen om hun
energie op wenselijke doeleinden
te richten
Sociologie nu
Habermas
- Wetten moeten rechtvaardig zijn: zo is sociale orde mogelijk
- Wetenschappelijke rede: - kan ons niet zeggen wat & waarom we iets moeten doen
- wel hoe we iets doeltreffend moeten aanpakken
- als we op open, wetenschappelijke, eerlijke en redelijke manier communiceren, gaan we
het eens worden = consensus
- het arbitraire verdwijnt: als er wetten zijn die we rechtvaardig vinden, houden we ons eraan
omdat we die regels/wetten rechtvaardig vinden
- in lijn vd Verlichting
Luhmann
- we worden het nooit eens over wat rechtvaardig is
