Psychologie van de adolescentie
Inleiding
Adolescentie: periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid.
Besef aan identiteit: de persoon beleeft zichzelf als iemand met een eigen herkenbare levensstijl die,
ondanks allerlei veranderingen, consistent is en voor de mensen om hem heen als zodanig herkenbaar is.
Indeling van adolescentie:
- vroege adolescentie: lichamelijke rijping, psychoseksuele ontwikkeling en losmaking van de ouders.
- middenadolescentie: experimenteren met diverse keuzemogelijkheden.
- late adolescentie: verplichtingen aangaan mbt maatschappelijke positie en persoonlijke relaties.
Emerging adulthood: ontluikende volwassenheid. Vooral in westerse landen verlengt de adolescentie zich
(jongeren blijven langer in de adolescentie hangen).
Het verschilt per persoon, leeftijdsaanduidingen zijn slechts benaderingen.
Puberteit: lichamelijke volwassenwording, adolescentie: levensperiode.
Puberteit: fase waarin opbouw van de persoonlijkheid plaatsvindt, waarbij de blik naar binnen is gericht.
(12-16 jaar)
Adolescentie: periode waarin de blik meer naar buiten wordt gericht en de in de puberteit gevormde
persoon een plaats vindt in de maatschappij. (17-22 jaar) Overgangsperiode tussen kinderjaren en
volwassenheid.
Is de adolescentie altijd problematisch? Drie zaken:
1. er moet een onderscheid worden gemaakt tussen eenmalige gedragingen en langdurende patronen.
2. onderscheid tussen spanningen /onevenwichtigheden die jongeren in het algemeen ervaren wanneer
zij voor nieuwe taken worden gesteld en spanningen die we moeten beschouwen als signalen dat de
ontwikkeling gestoord dreigt te raken.
3. onderscheid tussen problemen die echt uit de adolescentie voortkomen en problemen die hun wortels
hebben in de periode vóór de adolescentie. Vaak verdwijnt gedrag dat in de adolescentie is ontstaan na
de adolescentie ook weer, gedrag dat hiervoor is ontstaan niet.
Longitudinaal onderzoek: vergelijking van verschillende individuen met zichzelf op verschillende
momenten van de levensloop door individuen te volgen over te tijd. Het is een belangrijke methode om
verschillen die met de leeftijd samenhangen op te sporen.
Ontwikkelingsproces: resultaat van een langdurige wisselwerking tussen aanleg en omgevingsfactoren.
Drie invalshoeken van een ontwikkelingspsychologische benadering:
> De adolescentie als karakteristieke ontwikkelingsperiode, met daaraan verbonden specifieke
ontwikkelingstaken. Karakteristiek voor de fase van de adolescentie: vormen van eigen identiteit en het
bereiken van autonomie tov ouders, manieren van omgaan met bepaalde innerlijke beleefde conflicten,
en een bepaald niveau van cognitief functioneren.
Ontwikkelingstaken: eisen en verwachtingen die binnen een bepaalde cultuur voor een bepaalde
leeftijdsgroep gelden. 7 ontwikkelingstaken voor jongeren: vormgeven aan veranderende relaties binnen
het gezin, zorgdragen voor de gezondheid en het uiterlijk, zinvol invullen van vrije tijd, vormgeven aan
intimiteit en seksualiteit, participeren in onderwijs of werk, vriendschappen en sociale contacten
onderhouden, en omgaan met autoriteit.
> De adolescentie als onderdeel van een ontwikkelingsproces met continue en discontinue momenten.
Bij ontwikkeling is er een uitgangspunt dat er een samenhang bestaat tussen vroegere en latere
momenten in de ontwikkeling. Twee omschrijvingen van continuïteit. 1:variabelen die op verschillende
leeftijden dezelfde functie hebben, maar die zich verschillend uiten. Ook al is de vorm van het gedrag
verschillend, in feite spelen dezelfde psychologische mechanismen een rol. 2: voorspelbaar patroon van
, relaties tussen gebeurtenissen en ervaringen in een eerdere levensfase en een bepaalde uitkomst worden
later verondersteld. Vroegere ervaringen van een persoon voorspellen het latere functioneren.
Discontinue momenten treden o.a. op als er sprake is van koerswijzigingen die zich in psychosociaal
opzicht op verschillende momenten in de levensloop kunnen voordoen. Sociale ondersteuning en
bepaalde persoonlijkheidskarakteristieken beschermen individuen tegen moeilijkheden en helpen hen
een nieuwe koers uit te zetten.
Gedurende de levensloop zijn er keerpunten mogelijk waarop een aanvankelijk ongunstig verlopende
ontwikkeling positief wordt beïnvloed, of omgekeerd.
> Ontwikkelingspsychopathologie: het samenspel tussen individu en omgeving. Een complex samenspel
tussen individu en omgeving bepaalt de richting van een ontwikkelingstraject. Levensomstandigheden
hangen deels samen met stappen die men zelf onderneemt en deze stappen zijn op hun beurt weer van
invloed op latere ervaringen. 4 factoren die bepalen in hoeverre de ontwikkeling in gunstige dan wel
ongunstige richting verloopt: gezinsklimaat, het kunnen maken van concrete toekomstplannen, keuze van
vrienden en partnerkeuze. Er zijn dus niet alleen invloeden van buitenaf die het verloop van de
ontwikkeling bepalen. Transactionele modellen: mensen geven hun eigen omgeving vorm en worden ook
door hun omgeving vormgegeven.
Manieren van persoon-omgevinginteractie:
- passieve interactie: individu krijgt de omgeving die door biologische verwanten (ouders) wordt
aangeboden.
- evocatieve interactie: individu beïnvloed een omgeving door reacties die men bij anderen oproept.
- actieve interactie: individu selecteert een omgeving, omgeving verandert als gevolg van bepaalde acties
van de persoon.
Tijdens adolescentie verandering van passieve naar actieve interacties. Het belang van acties of keuzes
van een individu neemt over de levensloop toe.
Veranderingen binnen de jongere vinden plaats op een aantal domeinen:
- Biologisch: adolescentie is de periode van (snelle) veranderingen in het uiterlijk en van seksuele
ontwikkeling.
- Cognities: het denken van jongeren. Abstract en in hypothetische termen, perspectief van anderen
nemen en hen daardoor beter begrijpen.
- Sociaal: jongeren verwerven een andere sociale status omdat ze van rol veranderen en andere interesses
krijgen in / andere eisen stellen aan hun relaties.
Deze veranderingen leveren een bijdrage aan de ontwikkeling van de identiteit, waarbij de beleving een
unieke persoon te zijn centraal staat.
2. Theorieën over de adolescentie
Ontwikkeling: alle veranderingen in het menselijk gedrag die samenhangen met de leeftijd. Om dit in kaart
te brengen moet je de veranderingen beschrijven, ze verklaren en de ontwikkeling optimaliseren.
Drie grote fase van de adolescentiepsychologie:
1 (1900-1970): klassieke theorieën over de ontwikkeling tijdens de adolescentie, ontwikkeling beschrijven.
2 (1970-2000): er wordt dieper ingegaan op een specifiek element dat weinig aandacht krijgt in de
klassieke theorieën over de adolescentie, invloed van de omgeving op de ontwikkeling.
3 (recent): onderzoekers proberen in nauwe samenwerking met collega’s uit de praktijk tot een
toegepaste ontwikkelingspsychologie te komen. Klemtoon op positieve kwaliteiten van jongeren, hun
ontwikkeling optimaliseren.
De theorieën bieden een benadering van de werkelijkheid, de uitkomsten van wetenschappelijk
onderzoek kunnen in verband worden gezien en ze geven betekenis aan deze uitkomsten.
Alle theorieën over de psychologische ontwikkeling richten zich op de vier hoofdvragen:
- Wat is de onderliggende opvatting over de ontwikkeling en het onderliggende mensbeeld?
- Is de ontwikkeling vooral kwantitatief of kwalitatief?
Inleiding
Adolescentie: periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid.
Besef aan identiteit: de persoon beleeft zichzelf als iemand met een eigen herkenbare levensstijl die,
ondanks allerlei veranderingen, consistent is en voor de mensen om hem heen als zodanig herkenbaar is.
Indeling van adolescentie:
- vroege adolescentie: lichamelijke rijping, psychoseksuele ontwikkeling en losmaking van de ouders.
- middenadolescentie: experimenteren met diverse keuzemogelijkheden.
- late adolescentie: verplichtingen aangaan mbt maatschappelijke positie en persoonlijke relaties.
Emerging adulthood: ontluikende volwassenheid. Vooral in westerse landen verlengt de adolescentie zich
(jongeren blijven langer in de adolescentie hangen).
Het verschilt per persoon, leeftijdsaanduidingen zijn slechts benaderingen.
Puberteit: lichamelijke volwassenwording, adolescentie: levensperiode.
Puberteit: fase waarin opbouw van de persoonlijkheid plaatsvindt, waarbij de blik naar binnen is gericht.
(12-16 jaar)
Adolescentie: periode waarin de blik meer naar buiten wordt gericht en de in de puberteit gevormde
persoon een plaats vindt in de maatschappij. (17-22 jaar) Overgangsperiode tussen kinderjaren en
volwassenheid.
Is de adolescentie altijd problematisch? Drie zaken:
1. er moet een onderscheid worden gemaakt tussen eenmalige gedragingen en langdurende patronen.
2. onderscheid tussen spanningen /onevenwichtigheden die jongeren in het algemeen ervaren wanneer
zij voor nieuwe taken worden gesteld en spanningen die we moeten beschouwen als signalen dat de
ontwikkeling gestoord dreigt te raken.
3. onderscheid tussen problemen die echt uit de adolescentie voortkomen en problemen die hun wortels
hebben in de periode vóór de adolescentie. Vaak verdwijnt gedrag dat in de adolescentie is ontstaan na
de adolescentie ook weer, gedrag dat hiervoor is ontstaan niet.
Longitudinaal onderzoek: vergelijking van verschillende individuen met zichzelf op verschillende
momenten van de levensloop door individuen te volgen over te tijd. Het is een belangrijke methode om
verschillen die met de leeftijd samenhangen op te sporen.
Ontwikkelingsproces: resultaat van een langdurige wisselwerking tussen aanleg en omgevingsfactoren.
Drie invalshoeken van een ontwikkelingspsychologische benadering:
> De adolescentie als karakteristieke ontwikkelingsperiode, met daaraan verbonden specifieke
ontwikkelingstaken. Karakteristiek voor de fase van de adolescentie: vormen van eigen identiteit en het
bereiken van autonomie tov ouders, manieren van omgaan met bepaalde innerlijke beleefde conflicten,
en een bepaald niveau van cognitief functioneren.
Ontwikkelingstaken: eisen en verwachtingen die binnen een bepaalde cultuur voor een bepaalde
leeftijdsgroep gelden. 7 ontwikkelingstaken voor jongeren: vormgeven aan veranderende relaties binnen
het gezin, zorgdragen voor de gezondheid en het uiterlijk, zinvol invullen van vrije tijd, vormgeven aan
intimiteit en seksualiteit, participeren in onderwijs of werk, vriendschappen en sociale contacten
onderhouden, en omgaan met autoriteit.
> De adolescentie als onderdeel van een ontwikkelingsproces met continue en discontinue momenten.
Bij ontwikkeling is er een uitgangspunt dat er een samenhang bestaat tussen vroegere en latere
momenten in de ontwikkeling. Twee omschrijvingen van continuïteit. 1:variabelen die op verschillende
leeftijden dezelfde functie hebben, maar die zich verschillend uiten. Ook al is de vorm van het gedrag
verschillend, in feite spelen dezelfde psychologische mechanismen een rol. 2: voorspelbaar patroon van
, relaties tussen gebeurtenissen en ervaringen in een eerdere levensfase en een bepaalde uitkomst worden
later verondersteld. Vroegere ervaringen van een persoon voorspellen het latere functioneren.
Discontinue momenten treden o.a. op als er sprake is van koerswijzigingen die zich in psychosociaal
opzicht op verschillende momenten in de levensloop kunnen voordoen. Sociale ondersteuning en
bepaalde persoonlijkheidskarakteristieken beschermen individuen tegen moeilijkheden en helpen hen
een nieuwe koers uit te zetten.
Gedurende de levensloop zijn er keerpunten mogelijk waarop een aanvankelijk ongunstig verlopende
ontwikkeling positief wordt beïnvloed, of omgekeerd.
> Ontwikkelingspsychopathologie: het samenspel tussen individu en omgeving. Een complex samenspel
tussen individu en omgeving bepaalt de richting van een ontwikkelingstraject. Levensomstandigheden
hangen deels samen met stappen die men zelf onderneemt en deze stappen zijn op hun beurt weer van
invloed op latere ervaringen. 4 factoren die bepalen in hoeverre de ontwikkeling in gunstige dan wel
ongunstige richting verloopt: gezinsklimaat, het kunnen maken van concrete toekomstplannen, keuze van
vrienden en partnerkeuze. Er zijn dus niet alleen invloeden van buitenaf die het verloop van de
ontwikkeling bepalen. Transactionele modellen: mensen geven hun eigen omgeving vorm en worden ook
door hun omgeving vormgegeven.
Manieren van persoon-omgevinginteractie:
- passieve interactie: individu krijgt de omgeving die door biologische verwanten (ouders) wordt
aangeboden.
- evocatieve interactie: individu beïnvloed een omgeving door reacties die men bij anderen oproept.
- actieve interactie: individu selecteert een omgeving, omgeving verandert als gevolg van bepaalde acties
van de persoon.
Tijdens adolescentie verandering van passieve naar actieve interacties. Het belang van acties of keuzes
van een individu neemt over de levensloop toe.
Veranderingen binnen de jongere vinden plaats op een aantal domeinen:
- Biologisch: adolescentie is de periode van (snelle) veranderingen in het uiterlijk en van seksuele
ontwikkeling.
- Cognities: het denken van jongeren. Abstract en in hypothetische termen, perspectief van anderen
nemen en hen daardoor beter begrijpen.
- Sociaal: jongeren verwerven een andere sociale status omdat ze van rol veranderen en andere interesses
krijgen in / andere eisen stellen aan hun relaties.
Deze veranderingen leveren een bijdrage aan de ontwikkeling van de identiteit, waarbij de beleving een
unieke persoon te zijn centraal staat.
2. Theorieën over de adolescentie
Ontwikkeling: alle veranderingen in het menselijk gedrag die samenhangen met de leeftijd. Om dit in kaart
te brengen moet je de veranderingen beschrijven, ze verklaren en de ontwikkeling optimaliseren.
Drie grote fase van de adolescentiepsychologie:
1 (1900-1970): klassieke theorieën over de ontwikkeling tijdens de adolescentie, ontwikkeling beschrijven.
2 (1970-2000): er wordt dieper ingegaan op een specifiek element dat weinig aandacht krijgt in de
klassieke theorieën over de adolescentie, invloed van de omgeving op de ontwikkeling.
3 (recent): onderzoekers proberen in nauwe samenwerking met collega’s uit de praktijk tot een
toegepaste ontwikkelingspsychologie te komen. Klemtoon op positieve kwaliteiten van jongeren, hun
ontwikkeling optimaliseren.
De theorieën bieden een benadering van de werkelijkheid, de uitkomsten van wetenschappelijk
onderzoek kunnen in verband worden gezien en ze geven betekenis aan deze uitkomsten.
Alle theorieën over de psychologische ontwikkeling richten zich op de vier hoofdvragen:
- Wat is de onderliggende opvatting over de ontwikkeling en het onderliggende mensbeeld?
- Is de ontwikkeling vooral kwantitatief of kwalitatief?
