Materialenleer
Deel 1: hout
1. Groei en bouw van de boom
1.3 Dwarsdoorsnede van een stam
Van buiten naar binnen:
• Schors
Þ De afgestorven verkurkte bast à beschermt de boom voor invloeden van buiten
(aantasting, vorst)
• Bast
Þ Vrije dunne laag weefsel dat de voedingsstoffen (suikers die in de bladeren van de
boom met behulp van zonlicht, bladgroen en koolzuur uit de lucht zijn gevormd) in
water opgelost naar de wortels transporteert
• Cambium of teeltlaag
Þ Waar door celdeling de groei van het hout (bast en spint) plaatsvindt. Het zorgt in
ons klimaat voor de groeiringen (verhouten)
• Spinthout
Þ Het levende deel van een boom à bestaat uit een aantal groeiringen. Het is in de
levende boom zeer rijk aan water en voedsel omdat door dit hout het transport van
water plaatsvindt van de wortels naar de kruin
• Kernhout
Þ Op zeker moment sterft het spinthout aan de “binnenzijde” af en ondergaan de
groeiringen een verandering, zogenaamde verkernen. De kern heeft vaak een
donkerder kleur dan het spint
• Hart
Þ Bruin sponsachtig weefsel, enkele mm
1.4 De dikte en lengtegroei van de boom
Verkerning
• Na verloop van tijd à cellen in het spinthout sterven af en ontstaat er kernhout
• Het cambium produceert steeds nieuwe houtvezels over de reeds bestaande à zodat de
boom daarbij steeds dikker wordt
• Tijdens de jonge leertijd van de boom neemt de bladkroon sterk toe in volume à ongeveer
in verhouding tot de stamhout die haar moet dragen en voeden
Þ Op een bepaald ogenblik vermindert in verhouding de ontwikkeling van de bladkroon
ook al worden steeds nieuwe houtlagen gevormd zodat het saptransport overbodig
wordt in een gedeelte van de stam à in feite het oudste gedeelte à de kern
Þ De sapstroom houdt daarin dan ook geleidelijk op en de kern wordt droger
• Het ontstaat bij de eerste gevormde groeiringen van de boom
,Het hout dat niet verkernd is à spinthout à het buitenste licht gekleurde deel van de boom
Het verkernde à kernhout à het binnenste, meestal donkerder gekleurde deel van de boom
Verschil in eigenschappen tussen kern en spinthout
• Vochtgehalte
Þ In vers hout is het vochtgehalte van spinthout hoger dan dit van kernhout
• Kleur
Þ Door vorming van kleurstoffen is kernhout meestal donkerder gekleurd dan
spinthout
• Geur en smaak
Þ Sterker bij kernhout dan bij spinthout
• Duurzaamheid
Þ Dit maakt veruit het belangrijkste verschil à kernhout is duurzamer dan spinthout
omdat
Þ Het voedsel dat in spinthout aanwezig was omgezet werd in allerlei stoffen
die grotendeels giftig zijn, of afwerend werken op insecten of zwammen
Þ De vaten dikwijls afgesloten zijn en het intreden van water belemmert
• Beschermbaarheid
Þ Spinthout neemt veel gemakkelijker beschermings-producten op dan kernhout
1.5 Snijvlakken
3 snijvlakken à elk een verschillend uitzicht geven door samenstelling van het hout
1) Kops gezaagd hout
= transversaal vlak
• Wordt bekomen door een doorsnede loodrecht op de as van de boom. Op het
dwarsvlak zijn de groeiringen zichtbaar als concentrische ringen (men ziet der
ringen op de plank)
2) Kwartiers gezaagd hout
= radiaal vlak
• Wordt bekomen door een lengte doorsnede, waarvan de richting samen loopt
met deze van een straal (radius) (men ziet eerder verticale strepen op de plank)
3) Dosse gezaagd hout
= tangentiaal vlak
• Wordt bekomen door een lengte doorsnede die loodrecht loopt op deze van een
radiaalvlak
• Het tangentiaal vlak à scherp afgetekend wanneer het voldoende verwijderd is
van de as, zo niet benadert het, het uitzicht van een radiaalvlak (men ziet vlammen op de
plank
,1.6 Bestandweefsels
a) Steunweefsel (vezels)
• Geeft de boom stevigheid
b) Transportweefstel (houtvaten)
• Vervoert de ruwe sappen uit de grond naar de bladeren
c) Voedselopslagweefsels (houtstralen)
• Gaat voedsel opslagen en verdelen op het ogenblik dat de boom et
nodig heeft (omgezet sap)
Vezel à kort en verdikte wanden
Houtvaten à lange, smalle kanalen
• Kops à poriën
• Langs à lange groefjes
2. Verschil tussen loofhout en naaldhout
3. Opbouw van het hout
Buiten de weefsels à nog enkele bijzonder vormingen in het hout die ook een ander uitzicht kunnen
geven aan het materiaal dat we gebruiken
3.1 Groeiringen
Groeiringen
• Bij elke groeiperiode ontstaat een nieuwe laag houtcellen tussen hout en cambium
Þ Deze lagen meestal duidelijk zichtbaar op een dwarsdoorsnede van een boom is
concentrische banden
• Een boom wordt dikker door werking van het cambium dat nieuwe cellen tussen hout en
bast maakt
Vroeghout en laathout
• Groeiringen meestal zichtbaar omdat de boom door de seizoenen rust- en groeiperioden
kent
Þ Vallen niet samen over de hele wereld à in onze streek groei in de lente en zomer
(in bepaalde tropische streken waar afwisselend regenperioden en droge perioden
met zeer hoge temperatuur voorkomen à groei plaats in de regenperiode)
• Bomen die afkomstig zijn uit streken met een klimaat zoals onze à groeiringen die sterk
afgetekend zijn
• Om zijn bladeren te vormen en voeden à boom veel voedsel en water nodig
Þ Daarom brede vaten bij loofhout en brede tracheïden met weinig verdikte wanden
bij naaldhout
• Vroeghout of lentehout
Þ Het hout dat in begin van de vegetatieperiode gevormd wordt
• Laathout of zomerhout
Þ Na vegetatie à vermindert de aangroei à vaten worden kleiner en da tracheïden
smaller met meer verdikte wanden
, Groeiringbreedte
• Op gelijk welk stuk hout à duidelijk dat de breedte van de groeiring sterk kan verschillen
• Vocht, warmte en zon, rijk voedsel in de bodem à bevorderen de aanwas
Þ Tijdens een gunstig jaar à veel hout gevormd en worden brede groeiringen gevormd
• Koude, droogte n gebrek aan voedsel en licht à beperken de aanwas
Þ Tijdens ongunstig jaar à groeiringen smal
• Sterkte en hardheid van het hout hangen grotendeels af van de dikte va de groeiringen
4. Houtgebreken
4.2 Dubbelhart
Komt voor bij vertakkingen en bij de wortel van een boom
• De boom vertakt zich dan als het ware op bepaalde hoogte en
vormt zo een reusachtige vork
Þ Wanneer men de boom aan de basis van de vork
doorzaagt à vindt men 2 afzonderlijke kernen
4.5 Reactiehout
Treedt op waar boomstammen eenzijdig worden belast
Wanneer een boom schuin staat, dus een zekere hoek maakt met de bodem à zal hij aan de boven-
en onderzijde van de stam een geheel andere kracht ondervinden
• De boom wil zijn houtweefsel zodanig veranderen, dat het verschil in spanning als het ware
opgeheven wordt
Wanneer een boom alleen en onbeschut in het veld staat à kant dat het meeste wind vangt à
andere spanning heersen dan aan de windschaduwzijde à heeft de neiging een
zogenaamd compensatieweefsel te vormen, dat het verschil in kracht opheft
• Compensatieweefsel noemt men reactiehout
Þ Omdat het wordt gevormd als reactie op een bestaande spanning
Þ Het wordt gevormd in loofhout ook in naaldhout à in beide
houtsoorten aan verschillende zijden van de boom (loofhout = trekhout, naaldhout=
drukhout)
Þ Hart van de boom à niet meer in het midden (=excentrisch)
4.6 Draaigroei
De draad van de diverse houtsoorten kunnen verschillend zijn à door het verloop van de
draad kan je dikwijls een houtsoort herkennen
• Aan dit verschillend draadverloop à houtsoort voor een groot deel zijn
karakteristieke technische eigenschappen te danken
Þ Bv. zijn splijtbaarheid of zijn weerstand tegen het splijten à splijtsterkte
Deel 1: hout
1. Groei en bouw van de boom
1.3 Dwarsdoorsnede van een stam
Van buiten naar binnen:
• Schors
Þ De afgestorven verkurkte bast à beschermt de boom voor invloeden van buiten
(aantasting, vorst)
• Bast
Þ Vrije dunne laag weefsel dat de voedingsstoffen (suikers die in de bladeren van de
boom met behulp van zonlicht, bladgroen en koolzuur uit de lucht zijn gevormd) in
water opgelost naar de wortels transporteert
• Cambium of teeltlaag
Þ Waar door celdeling de groei van het hout (bast en spint) plaatsvindt. Het zorgt in
ons klimaat voor de groeiringen (verhouten)
• Spinthout
Þ Het levende deel van een boom à bestaat uit een aantal groeiringen. Het is in de
levende boom zeer rijk aan water en voedsel omdat door dit hout het transport van
water plaatsvindt van de wortels naar de kruin
• Kernhout
Þ Op zeker moment sterft het spinthout aan de “binnenzijde” af en ondergaan de
groeiringen een verandering, zogenaamde verkernen. De kern heeft vaak een
donkerder kleur dan het spint
• Hart
Þ Bruin sponsachtig weefsel, enkele mm
1.4 De dikte en lengtegroei van de boom
Verkerning
• Na verloop van tijd à cellen in het spinthout sterven af en ontstaat er kernhout
• Het cambium produceert steeds nieuwe houtvezels over de reeds bestaande à zodat de
boom daarbij steeds dikker wordt
• Tijdens de jonge leertijd van de boom neemt de bladkroon sterk toe in volume à ongeveer
in verhouding tot de stamhout die haar moet dragen en voeden
Þ Op een bepaald ogenblik vermindert in verhouding de ontwikkeling van de bladkroon
ook al worden steeds nieuwe houtlagen gevormd zodat het saptransport overbodig
wordt in een gedeelte van de stam à in feite het oudste gedeelte à de kern
Þ De sapstroom houdt daarin dan ook geleidelijk op en de kern wordt droger
• Het ontstaat bij de eerste gevormde groeiringen van de boom
,Het hout dat niet verkernd is à spinthout à het buitenste licht gekleurde deel van de boom
Het verkernde à kernhout à het binnenste, meestal donkerder gekleurde deel van de boom
Verschil in eigenschappen tussen kern en spinthout
• Vochtgehalte
Þ In vers hout is het vochtgehalte van spinthout hoger dan dit van kernhout
• Kleur
Þ Door vorming van kleurstoffen is kernhout meestal donkerder gekleurd dan
spinthout
• Geur en smaak
Þ Sterker bij kernhout dan bij spinthout
• Duurzaamheid
Þ Dit maakt veruit het belangrijkste verschil à kernhout is duurzamer dan spinthout
omdat
Þ Het voedsel dat in spinthout aanwezig was omgezet werd in allerlei stoffen
die grotendeels giftig zijn, of afwerend werken op insecten of zwammen
Þ De vaten dikwijls afgesloten zijn en het intreden van water belemmert
• Beschermbaarheid
Þ Spinthout neemt veel gemakkelijker beschermings-producten op dan kernhout
1.5 Snijvlakken
3 snijvlakken à elk een verschillend uitzicht geven door samenstelling van het hout
1) Kops gezaagd hout
= transversaal vlak
• Wordt bekomen door een doorsnede loodrecht op de as van de boom. Op het
dwarsvlak zijn de groeiringen zichtbaar als concentrische ringen (men ziet der
ringen op de plank)
2) Kwartiers gezaagd hout
= radiaal vlak
• Wordt bekomen door een lengte doorsnede, waarvan de richting samen loopt
met deze van een straal (radius) (men ziet eerder verticale strepen op de plank)
3) Dosse gezaagd hout
= tangentiaal vlak
• Wordt bekomen door een lengte doorsnede die loodrecht loopt op deze van een
radiaalvlak
• Het tangentiaal vlak à scherp afgetekend wanneer het voldoende verwijderd is
van de as, zo niet benadert het, het uitzicht van een radiaalvlak (men ziet vlammen op de
plank
,1.6 Bestandweefsels
a) Steunweefsel (vezels)
• Geeft de boom stevigheid
b) Transportweefstel (houtvaten)
• Vervoert de ruwe sappen uit de grond naar de bladeren
c) Voedselopslagweefsels (houtstralen)
• Gaat voedsel opslagen en verdelen op het ogenblik dat de boom et
nodig heeft (omgezet sap)
Vezel à kort en verdikte wanden
Houtvaten à lange, smalle kanalen
• Kops à poriën
• Langs à lange groefjes
2. Verschil tussen loofhout en naaldhout
3. Opbouw van het hout
Buiten de weefsels à nog enkele bijzonder vormingen in het hout die ook een ander uitzicht kunnen
geven aan het materiaal dat we gebruiken
3.1 Groeiringen
Groeiringen
• Bij elke groeiperiode ontstaat een nieuwe laag houtcellen tussen hout en cambium
Þ Deze lagen meestal duidelijk zichtbaar op een dwarsdoorsnede van een boom is
concentrische banden
• Een boom wordt dikker door werking van het cambium dat nieuwe cellen tussen hout en
bast maakt
Vroeghout en laathout
• Groeiringen meestal zichtbaar omdat de boom door de seizoenen rust- en groeiperioden
kent
Þ Vallen niet samen over de hele wereld à in onze streek groei in de lente en zomer
(in bepaalde tropische streken waar afwisselend regenperioden en droge perioden
met zeer hoge temperatuur voorkomen à groei plaats in de regenperiode)
• Bomen die afkomstig zijn uit streken met een klimaat zoals onze à groeiringen die sterk
afgetekend zijn
• Om zijn bladeren te vormen en voeden à boom veel voedsel en water nodig
Þ Daarom brede vaten bij loofhout en brede tracheïden met weinig verdikte wanden
bij naaldhout
• Vroeghout of lentehout
Þ Het hout dat in begin van de vegetatieperiode gevormd wordt
• Laathout of zomerhout
Þ Na vegetatie à vermindert de aangroei à vaten worden kleiner en da tracheïden
smaller met meer verdikte wanden
, Groeiringbreedte
• Op gelijk welk stuk hout à duidelijk dat de breedte van de groeiring sterk kan verschillen
• Vocht, warmte en zon, rijk voedsel in de bodem à bevorderen de aanwas
Þ Tijdens een gunstig jaar à veel hout gevormd en worden brede groeiringen gevormd
• Koude, droogte n gebrek aan voedsel en licht à beperken de aanwas
Þ Tijdens ongunstig jaar à groeiringen smal
• Sterkte en hardheid van het hout hangen grotendeels af van de dikte va de groeiringen
4. Houtgebreken
4.2 Dubbelhart
Komt voor bij vertakkingen en bij de wortel van een boom
• De boom vertakt zich dan als het ware op bepaalde hoogte en
vormt zo een reusachtige vork
Þ Wanneer men de boom aan de basis van de vork
doorzaagt à vindt men 2 afzonderlijke kernen
4.5 Reactiehout
Treedt op waar boomstammen eenzijdig worden belast
Wanneer een boom schuin staat, dus een zekere hoek maakt met de bodem à zal hij aan de boven-
en onderzijde van de stam een geheel andere kracht ondervinden
• De boom wil zijn houtweefsel zodanig veranderen, dat het verschil in spanning als het ware
opgeheven wordt
Wanneer een boom alleen en onbeschut in het veld staat à kant dat het meeste wind vangt à
andere spanning heersen dan aan de windschaduwzijde à heeft de neiging een
zogenaamd compensatieweefsel te vormen, dat het verschil in kracht opheft
• Compensatieweefsel noemt men reactiehout
Þ Omdat het wordt gevormd als reactie op een bestaande spanning
Þ Het wordt gevormd in loofhout ook in naaldhout à in beide
houtsoorten aan verschillende zijden van de boom (loofhout = trekhout, naaldhout=
drukhout)
Þ Hart van de boom à niet meer in het midden (=excentrisch)
4.6 Draaigroei
De draad van de diverse houtsoorten kunnen verschillend zijn à door het verloop van de
draad kan je dikwijls een houtsoort herkennen
• Aan dit verschillend draadverloop à houtsoort voor een groot deel zijn
karakteristieke technische eigenschappen te danken
Þ Bv. zijn splijtbaarheid of zijn weerstand tegen het splijten à splijtsterkte
