De houdbaarheid van het klassieke strafrecht met betrekking tot
zorgplichtschendingen
Naam: Mariëlle Dost
Studentnummer: 1862561
Aantal woorden: 1975
, Inleiding en probleemstelling
Wegens verdrinking van een negenjarig Syrisch meisje tijdens het schoolzwemmen
veroordeelde het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op 14 november 2018 de
zweminstructeurs. Volgens het hof waren de zweminstructeurs onoplettend en nalatig geweest
in de naleving van de zorgplicht ten aanzien van het slachtoffer.1 Deze zaak illustreert de
uitdijende aansprakelijkstellingen in het strafrecht. Zo schuift de samenleving steeds verder
op richting een risicomaatschappij door het strafbaar stellen van schendingen van een
zorgplicht. Een zorgplicht geeft richting aan het niveau van zorg die van iemand mag worden
verlangd in een bepaalde situatie.2 Volgens Buruma is deze ontwikkeling niet per definitie
slecht, want het past wel bij de huidige samenleving.3 De gecompliceerde maatschappij eist
het bestrijden van laksheid in gevaarlijke situaties. Aan de andere kant leidt dit tot het
vervagen van de grenzen van aansprakelijkheid. De vraag rijst in hoeverre de schending van
een zorgplicht past bij het klassieke strafrecht? De volgende aspecten van het klassieke
strafrecht zullen worden behandeld in het licht van zorgplichtschendingen: de strafrechtelijke
aansprakelijkheid, het ultimum remedium beginsel en de criteria voor strafbaarstellingen.
Hoofdstuk 1: strafrecht ter aansprakelijkstelling
Allereerst kan strafrecht gezien worden als middel om een burger aansprakelijk te stellen.
Nederland kent de volgende voorwaarden voor strafbaarheid: een menselijke gedraging, die
valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving die wederrechtelijk is en die
aan schuld is te wijten. Bij de eerste voorwaarde voor strafbaarheid gaat het klassieke
strafrecht uit van een ‘gewilde spierbeweging’, zonder het wilselement kon er geen straf
volgen. Met een spierbeweging werd tevens gelijkgesteld het niet handelen of nalaten.4 Het
traditionele wetboek uit 1886 en ook de vier voorwaarden voor strafbaarheid gaan uit van de
notie dat iemand een strafbaar feit pleegt en daar voorafgaand goed over nadenkt. Voor een
gewilde spierbeweging staat de vrije wil centraal, dus een weloverwogen eigen keuze door
een rationeel afwegend mens. Het wetboek en de hierboven benoemde vierslag ademen de
teneur van het indeterminisme.5 Door het hedendaags determinisme komt dit uitgangspunt
onder druk te staan.6 Want is er bij het schenden van de zorgplicht wel sprake van een
weloverwogen eigen keuze? De zweminstructeurs uit de inleiding hadden waarschijnlijk niet
de wil om het meisje te laten verdrinken. Bij een schending van de zorgplicht is er nauwelijks
sprake van een expliciet kenbare en naar buiten tredende wilsgerichtheid. Ondanks het
ontbreken van de wil werden de zweminstructeurs door de rechter veroordeeld.
Strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor een gewilde spierbeweging verandert steeds meer
in strafrechtelijke risicoaansprakelijkheid; gevaarlijke aangelegenheden waarbij niet door
1
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 14 november 2018, 21-003658-17, ECLI:NL:GHARL:2018:9901.
2
Brink-van der Meer 2019, p. 201.
3
Buruma 2003, p. 92.
4
Ter Haar & Meijer 2018, p. 2.
5
De Hullu 2009, p. 159; Jörg, Kelk & Klip 2012, p. 91.
6
Mooij 2008, p. 165.
zorgplichtschendingen
Naam: Mariëlle Dost
Studentnummer: 1862561
Aantal woorden: 1975
, Inleiding en probleemstelling
Wegens verdrinking van een negenjarig Syrisch meisje tijdens het schoolzwemmen
veroordeelde het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op 14 november 2018 de
zweminstructeurs. Volgens het hof waren de zweminstructeurs onoplettend en nalatig geweest
in de naleving van de zorgplicht ten aanzien van het slachtoffer.1 Deze zaak illustreert de
uitdijende aansprakelijkstellingen in het strafrecht. Zo schuift de samenleving steeds verder
op richting een risicomaatschappij door het strafbaar stellen van schendingen van een
zorgplicht. Een zorgplicht geeft richting aan het niveau van zorg die van iemand mag worden
verlangd in een bepaalde situatie.2 Volgens Buruma is deze ontwikkeling niet per definitie
slecht, want het past wel bij de huidige samenleving.3 De gecompliceerde maatschappij eist
het bestrijden van laksheid in gevaarlijke situaties. Aan de andere kant leidt dit tot het
vervagen van de grenzen van aansprakelijkheid. De vraag rijst in hoeverre de schending van
een zorgplicht past bij het klassieke strafrecht? De volgende aspecten van het klassieke
strafrecht zullen worden behandeld in het licht van zorgplichtschendingen: de strafrechtelijke
aansprakelijkheid, het ultimum remedium beginsel en de criteria voor strafbaarstellingen.
Hoofdstuk 1: strafrecht ter aansprakelijkstelling
Allereerst kan strafrecht gezien worden als middel om een burger aansprakelijk te stellen.
Nederland kent de volgende voorwaarden voor strafbaarheid: een menselijke gedraging, die
valt binnen de grenzen van een wettelijke delictsomschrijving die wederrechtelijk is en die
aan schuld is te wijten. Bij de eerste voorwaarde voor strafbaarheid gaat het klassieke
strafrecht uit van een ‘gewilde spierbeweging’, zonder het wilselement kon er geen straf
volgen. Met een spierbeweging werd tevens gelijkgesteld het niet handelen of nalaten.4 Het
traditionele wetboek uit 1886 en ook de vier voorwaarden voor strafbaarheid gaan uit van de
notie dat iemand een strafbaar feit pleegt en daar voorafgaand goed over nadenkt. Voor een
gewilde spierbeweging staat de vrije wil centraal, dus een weloverwogen eigen keuze door
een rationeel afwegend mens. Het wetboek en de hierboven benoemde vierslag ademen de
teneur van het indeterminisme.5 Door het hedendaags determinisme komt dit uitgangspunt
onder druk te staan.6 Want is er bij het schenden van de zorgplicht wel sprake van een
weloverwogen eigen keuze? De zweminstructeurs uit de inleiding hadden waarschijnlijk niet
de wil om het meisje te laten verdrinken. Bij een schending van de zorgplicht is er nauwelijks
sprake van een expliciet kenbare en naar buiten tredende wilsgerichtheid. Ondanks het
ontbreken van de wil werden de zweminstructeurs door de rechter veroordeeld.
Strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor een gewilde spierbeweging verandert steeds meer
in strafrechtelijke risicoaansprakelijkheid; gevaarlijke aangelegenheden waarbij niet door
1
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 14 november 2018, 21-003658-17, ECLI:NL:GHARL:2018:9901.
2
Brink-van der Meer 2019, p. 201.
3
Buruma 2003, p. 92.
4
Ter Haar & Meijer 2018, p. 2.
5
De Hullu 2009, p. 159; Jörg, Kelk & Klip 2012, p. 91.
6
Mooij 2008, p. 165.
