Diverse en krachtige leeromgevingen
1. Krachtig leren ........................................................................................................................................ 4
1.1 Leerstrategieën..................................................................................................................................... 4
1.1.1 Dual Coding ..................................................................................................................................... 5
1.1.2 Verwerking ...................................................................................................................................... 6
1.1.3 Concrete voorbeelden ..................................................................................................................... 6
1.1.4 Retrieval practice ............................................................................................................................. 6
1.1.5 Spaced practice ............................................................................................................................... 7
1.1.6 Interleaving ...................................................................................................................................... 8
1.2 Executieve functies ............................................................................................................................... 8
1.3 Krachtig leren ..................................................................................................................................... 10
2. Diversiteit ............................................................................................................................................ 12
2.1 Kennismaking ..................................................................................................................................... 12
2.2 Visie op diversiteit .............................................................................................................................. 12
2.3 Leren VOOR diversiteit ....................................................................................................................... 13
2.3.1 Multiperspectiviteit ....................................................................................................................... 14
2.3.2 Leren-van-elkaar ............................................................................................................................ 14
2.3.3 Dialoog en samenwerking ............................................................................................................. 14
2.3.4 Normaliteit .................................................................................................................................... 14
2.3.5 Onbevooroordeeldheid en non-discriminatie ............................................................................... 14
2.3.6 Flexibiliteit ..................................................................................................................................... 14
2.4 Leren IN diversiteit.............................................................................................................................. 14
2.4.1 Veelzijdig en gevarieerde aanpak .................................................................................................. 15
2.4.2 Breed observeren .......................................................................................................................... 15
2.4.3 Leeromgeving verbreden .............................................................................................................. 15
2.4.4 Samenwerkend leren..................................................................................................................... 15
2.4.5 Heterogene groepsvorming........................................................................................................... 16
3. Doelgericht werken ............................................................................................................................. 16
3.1 Modernisering SO ............................................................................................................................... 16
3.2 Nieuwe eindtermen ............................................................................................................................ 16
3.2.1 Sleutelcompetenties ...................................................................................................................... 16
3.2.2 Onderwijsdoelen per sleutelcompetentie ..................................................................................... 17
3.2.3 Soorten onderwijsdoelen .............................................................................................................. 18
3.2.4 Eerste graad SO ............................................................................................................................. 19
3.2.5 2e en 3e graad SO ........................................................................................................................... 19
3.2.6 Soorten onderwijsdoelen .............................................................................................................. 19
3.3 Format onderwijsdoelen..................................................................................................................... 19
3.4 Leerplannen SO................................................................................................................................... 21
3.4.1 Opbouw leerplan openbaar onderwijs .......................................................................................... 21
3.5 Lesvoorbereiding ................................................................................................................................ 21
3.5.1 Selecteren van ET .......................................................................................................................... 22
3.5.2 Selecteren van leerplandoelen ...................................................................................................... 23
4. Leren leren en leercompetenties ......................................................................................................... 23
1
, 4.1 Leerlingen beter doen leren via scaffolding........................................................................................ 23
4.2 Leren leren .......................................................................................................................................... 23
4.2.1 Wat is leren leren? ........................................................................................................................ 23
4.2.2 Doelen: wat moeten leerlingen op het vlak van leren leren bereiken? ........................................ 23
4.2.3 Executieve functies (vervolg) ......................................................................................................... 24
4.2.4 Hoe kunnen leerkrachten LR LR stimuleren? ................................................................................ 25
4.2.5 Onderwijsaanpak bij elk onderdeel van leren leren ...................................................................... 25
5. Breed observeren ................................................................................................................................ 26
5.1 Beginsituatie....................................................................................................................................... 27
5.1.1 Pedagogische beginsituatie ........................................................................................................... 27
5.1.2 Didactische beginsituatie............................................................................................................... 27
5.1.3 Observatiegegevens ...................................................................................................................... 27
5.2 Specifieke beginsituaties (voor BSO-leerlingen) ................................................................................. 28
6. Samenwerkend leren en activerende werkvormen .............................................................................. 29
6.1 Samenwerkend / coöperatief leren .................................................................................................... 29
6.2 Activerende werkvormen.................................................................................................................... 31
7. Feedback ............................................................................................................................................. 32
7.1 Niveau 1: taakgerichte feedback ........................................................................................................ 33
7.2 Niveau 2: procesgerichte feedback .................................................................................................... 33
7.3 Niveau 3: zelfregulerende feedback ................................................................................................... 33
7.4 Niveau 4: persoonsgerichte feedback................................................................................................. 33
7.5 Mindset .............................................................................................................................................. 34
8. Binnenklasdifferentiatie ...................................................................................................................... 34
8.1 Theoretisch kader ............................................................................................................................... 34
8.2 Definitie en voorbeelden .................................................................................................................... 35
8.3 Deel 1: Op basis waarvan kan je differentiëren? ................................................................................ 35
8.4 Deel 2: Welke elementen kan je bespelen? ........................................................................................ 36
8.5 Differentiatie naar leerdoelen ............................................................................................................ 36
8.6 Differentiatie naar methodische aanpak............................................................................................ 37
8.6.1 Groeperingsvormen....................................................................................................................... 37
8.6.2 Werkvormen .................................................................................................................................. 39
8.6.3 Instructies ...................................................................................................................................... 39
8.6.4 Tempo............................................................................................................................................ 40
8.7 Differentiatie naar evaluatie .............................................................................................................. 40
8.8 Differentiatie naar bijkomende ondersteuning door peers of collega’s ............................................. 40
8.9 Differentiatie naar feedback .............................................................................................................. 40
8.10 Differentiatie naar eindproduct.......................................................................................................... 41
8.11 Differentiatie naar leermaterialen en media ...................................................................................... 41
8.12 Toepassingen ...................................................................................................................................... 41
9. Zorg: goed omgaan met lln met specifieke onderwijsbehoeften .......................................................... 42
9.1 Visie en beeldvorming ........................................................................................................................ 42
2
, 9.2 VN-verdrag en decreten: kaders voor inclusief onderwijs .................................................................. 42
9.2.1 VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap .................................................. 42
9.2.2 Vlaams gelijkekansen- en gelijkbehandelingsdecreet ................................................................... 42
9.2.3 M-decreet ...................................................................................................................................... 43
9.3 Hoe kunnen we als school en als leerkracht goed omgaan met lln met specifieke
onderwijsbehoeften? ........................................................................................................................................ 44
9.3.1 Focus 1: Zorgvisie .......................................................................................................................... 44
9.3.2 Focus 2: Fasen binnen zorgcontinuüm .......................................................................................... 45
9.4 Onderwijsaanbod voor lln met SPON ................................................................................................. 47
10. Zorg: leer- en ontwikkelingsstoornissen in de klaspraktijk ............................................................... 48
10.1 Leerstoornissen................................................................................................................................... 48
10.1.1 Inleiding .................................................................................................................................... 48
10.1.2 Dyslexie en dysorthografie ....................................................................................................... 48
10.1.3 Dyscalculie ................................................................................................................................ 50
10.1.4 Dyspraxie .................................................................................................................................. 51
10.1.5 Conclusie ................................................................................................................................... 51
10.2 ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) ................................................................................ 51
10.2.1 Omschrijving ............................................................................................................................. 51
10.2.2 Diagnose ................................................................................................................................... 52
10.2.3 Behandeling .............................................................................................................................. 53
10.2.4 Onderwijsaanbod...................................................................................................................... 54
10.2.5 Belangrijke aandachtspunten als leerkracht............................................................................. 55
10.2.6 STICORDI-maatregelen ............................................................................................................. 55
10.3 ASS (Autisme Spectrum Stoornis) ....................................................................................................... 55
10.3.1 Omschrijving ............................................................................................................................. 55
10.3.2 Diagnose ................................................................................................................................... 56
10.3.3 Belangrijke aandachtspunten ................................................................................................... 57
10.3.4 STICORDI-maatregelen ............................................................................................................. 57
10.3.5 Onderwijsaanbod...................................................................................................................... 58
3
, DKL
1. Krachtig leren
1.1 Leerstrategieën
Werkgeheugen is beperkt, je bent er bewust mee bezig, herhalen, koppelen aan iets dat je al
weet.
Iets blijft pas hangen als het in je lange termijngeheugen terecht komt, vergeten en terug
ophalen.
Wanneer je iets automatiseert, gaat het vanzelf. (maaltafels, alfabet)
Lange termijngeheugen is onbeperkt. Netwerk van allemaal verbindingen.
Hieronder informatieverwerkend model (Atkinson en Shiffrin)
Vergeetcurve (Hermann Ebbinghaus)
4
1. Krachtig leren ........................................................................................................................................ 4
1.1 Leerstrategieën..................................................................................................................................... 4
1.1.1 Dual Coding ..................................................................................................................................... 5
1.1.2 Verwerking ...................................................................................................................................... 6
1.1.3 Concrete voorbeelden ..................................................................................................................... 6
1.1.4 Retrieval practice ............................................................................................................................. 6
1.1.5 Spaced practice ............................................................................................................................... 7
1.1.6 Interleaving ...................................................................................................................................... 8
1.2 Executieve functies ............................................................................................................................... 8
1.3 Krachtig leren ..................................................................................................................................... 10
2. Diversiteit ............................................................................................................................................ 12
2.1 Kennismaking ..................................................................................................................................... 12
2.2 Visie op diversiteit .............................................................................................................................. 12
2.3 Leren VOOR diversiteit ....................................................................................................................... 13
2.3.1 Multiperspectiviteit ....................................................................................................................... 14
2.3.2 Leren-van-elkaar ............................................................................................................................ 14
2.3.3 Dialoog en samenwerking ............................................................................................................. 14
2.3.4 Normaliteit .................................................................................................................................... 14
2.3.5 Onbevooroordeeldheid en non-discriminatie ............................................................................... 14
2.3.6 Flexibiliteit ..................................................................................................................................... 14
2.4 Leren IN diversiteit.............................................................................................................................. 14
2.4.1 Veelzijdig en gevarieerde aanpak .................................................................................................. 15
2.4.2 Breed observeren .......................................................................................................................... 15
2.4.3 Leeromgeving verbreden .............................................................................................................. 15
2.4.4 Samenwerkend leren..................................................................................................................... 15
2.4.5 Heterogene groepsvorming........................................................................................................... 16
3. Doelgericht werken ............................................................................................................................. 16
3.1 Modernisering SO ............................................................................................................................... 16
3.2 Nieuwe eindtermen ............................................................................................................................ 16
3.2.1 Sleutelcompetenties ...................................................................................................................... 16
3.2.2 Onderwijsdoelen per sleutelcompetentie ..................................................................................... 17
3.2.3 Soorten onderwijsdoelen .............................................................................................................. 18
3.2.4 Eerste graad SO ............................................................................................................................. 19
3.2.5 2e en 3e graad SO ........................................................................................................................... 19
3.2.6 Soorten onderwijsdoelen .............................................................................................................. 19
3.3 Format onderwijsdoelen..................................................................................................................... 19
3.4 Leerplannen SO................................................................................................................................... 21
3.4.1 Opbouw leerplan openbaar onderwijs .......................................................................................... 21
3.5 Lesvoorbereiding ................................................................................................................................ 21
3.5.1 Selecteren van ET .......................................................................................................................... 22
3.5.2 Selecteren van leerplandoelen ...................................................................................................... 23
4. Leren leren en leercompetenties ......................................................................................................... 23
1
, 4.1 Leerlingen beter doen leren via scaffolding........................................................................................ 23
4.2 Leren leren .......................................................................................................................................... 23
4.2.1 Wat is leren leren? ........................................................................................................................ 23
4.2.2 Doelen: wat moeten leerlingen op het vlak van leren leren bereiken? ........................................ 23
4.2.3 Executieve functies (vervolg) ......................................................................................................... 24
4.2.4 Hoe kunnen leerkrachten LR LR stimuleren? ................................................................................ 25
4.2.5 Onderwijsaanpak bij elk onderdeel van leren leren ...................................................................... 25
5. Breed observeren ................................................................................................................................ 26
5.1 Beginsituatie....................................................................................................................................... 27
5.1.1 Pedagogische beginsituatie ........................................................................................................... 27
5.1.2 Didactische beginsituatie............................................................................................................... 27
5.1.3 Observatiegegevens ...................................................................................................................... 27
5.2 Specifieke beginsituaties (voor BSO-leerlingen) ................................................................................. 28
6. Samenwerkend leren en activerende werkvormen .............................................................................. 29
6.1 Samenwerkend / coöperatief leren .................................................................................................... 29
6.2 Activerende werkvormen.................................................................................................................... 31
7. Feedback ............................................................................................................................................. 32
7.1 Niveau 1: taakgerichte feedback ........................................................................................................ 33
7.2 Niveau 2: procesgerichte feedback .................................................................................................... 33
7.3 Niveau 3: zelfregulerende feedback ................................................................................................... 33
7.4 Niveau 4: persoonsgerichte feedback................................................................................................. 33
7.5 Mindset .............................................................................................................................................. 34
8. Binnenklasdifferentiatie ...................................................................................................................... 34
8.1 Theoretisch kader ............................................................................................................................... 34
8.2 Definitie en voorbeelden .................................................................................................................... 35
8.3 Deel 1: Op basis waarvan kan je differentiëren? ................................................................................ 35
8.4 Deel 2: Welke elementen kan je bespelen? ........................................................................................ 36
8.5 Differentiatie naar leerdoelen ............................................................................................................ 36
8.6 Differentiatie naar methodische aanpak............................................................................................ 37
8.6.1 Groeperingsvormen....................................................................................................................... 37
8.6.2 Werkvormen .................................................................................................................................. 39
8.6.3 Instructies ...................................................................................................................................... 39
8.6.4 Tempo............................................................................................................................................ 40
8.7 Differentiatie naar evaluatie .............................................................................................................. 40
8.8 Differentiatie naar bijkomende ondersteuning door peers of collega’s ............................................. 40
8.9 Differentiatie naar feedback .............................................................................................................. 40
8.10 Differentiatie naar eindproduct.......................................................................................................... 41
8.11 Differentiatie naar leermaterialen en media ...................................................................................... 41
8.12 Toepassingen ...................................................................................................................................... 41
9. Zorg: goed omgaan met lln met specifieke onderwijsbehoeften .......................................................... 42
9.1 Visie en beeldvorming ........................................................................................................................ 42
2
, 9.2 VN-verdrag en decreten: kaders voor inclusief onderwijs .................................................................. 42
9.2.1 VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap .................................................. 42
9.2.2 Vlaams gelijkekansen- en gelijkbehandelingsdecreet ................................................................... 42
9.2.3 M-decreet ...................................................................................................................................... 43
9.3 Hoe kunnen we als school en als leerkracht goed omgaan met lln met specifieke
onderwijsbehoeften? ........................................................................................................................................ 44
9.3.1 Focus 1: Zorgvisie .......................................................................................................................... 44
9.3.2 Focus 2: Fasen binnen zorgcontinuüm .......................................................................................... 45
9.4 Onderwijsaanbod voor lln met SPON ................................................................................................. 47
10. Zorg: leer- en ontwikkelingsstoornissen in de klaspraktijk ............................................................... 48
10.1 Leerstoornissen................................................................................................................................... 48
10.1.1 Inleiding .................................................................................................................................... 48
10.1.2 Dyslexie en dysorthografie ....................................................................................................... 48
10.1.3 Dyscalculie ................................................................................................................................ 50
10.1.4 Dyspraxie .................................................................................................................................. 51
10.1.5 Conclusie ................................................................................................................................... 51
10.2 ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) ................................................................................ 51
10.2.1 Omschrijving ............................................................................................................................. 51
10.2.2 Diagnose ................................................................................................................................... 52
10.2.3 Behandeling .............................................................................................................................. 53
10.2.4 Onderwijsaanbod...................................................................................................................... 54
10.2.5 Belangrijke aandachtspunten als leerkracht............................................................................. 55
10.2.6 STICORDI-maatregelen ............................................................................................................. 55
10.3 ASS (Autisme Spectrum Stoornis) ....................................................................................................... 55
10.3.1 Omschrijving ............................................................................................................................. 55
10.3.2 Diagnose ................................................................................................................................... 56
10.3.3 Belangrijke aandachtspunten ................................................................................................... 57
10.3.4 STICORDI-maatregelen ............................................................................................................. 57
10.3.5 Onderwijsaanbod...................................................................................................................... 58
3
, DKL
1. Krachtig leren
1.1 Leerstrategieën
Werkgeheugen is beperkt, je bent er bewust mee bezig, herhalen, koppelen aan iets dat je al
weet.
Iets blijft pas hangen als het in je lange termijngeheugen terecht komt, vergeten en terug
ophalen.
Wanneer je iets automatiseert, gaat het vanzelf. (maaltafels, alfabet)
Lange termijngeheugen is onbeperkt. Netwerk van allemaal verbindingen.
Hieronder informatieverwerkend model (Atkinson en Shiffrin)
Vergeetcurve (Hermann Ebbinghaus)
4