HOOFDSTUK 1: ASPECTEN VAN DE ETHNOBOTANIE –
BASISBEGRIPPEN UIT DE FARMACOGNOSIE
1. GENEESMIDDELEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG
1.1 DE GESCHIEDENIS
Het overgrote deel gebruikt als geneesmiddelen afkomstig van planten. Planten hebben
verschillende eigenschappen: helende, voedende en toxische.
De medicijnman of sjamaan had als taak het doorgeven en onderhouden van kennis. De oudste
informatie van het gebruik van planten als geneesmiddel dateert van 3000 vC. in Mesopotamië.
“Ebers Papyrus” (1550 vC.) vernoemd een lijst met ruwe drogen die door de Egyptenaren gebruikt
werden bij het balsemen.
Hippocrates, Theophrases, Dioscorides en Galenus schreven ondermeer over planten en dierlijke
materialen die gebruikt konden worden ter behandeling van allerlei aandoeningen.
Dioscorides (50nC): schreef “Prei hyales iatrikes” = “De Materia Medica”. Het boek bevat
informatie over meer dan 600 medicinale planten en werd lang als
standaardwerk gebruikt.
Middeleeuwen: weinig vooruitgang
16e – 17e eeuw: ontdekkingsreizen, veel nieuwe producten (cacao, thee, koffie…) naar Europa
19e eeuw: onderzoek naar geneeskrachtige en giftige planten, biologisch actieve stoffen
werden geïsoleerd en onderzocht op hun werking. Interesse naar planten in
medische maar ook voedings- en veevoedingssector.
Na 1950: biochemie en biosynthese van inhoudsstoffen wordt belangrijker. Er wordt
onderzoek gedaan naar betrokken enzymen en genetische codering in DNA.
- Natuurproduct
Volledig of deel van een organisme kan een plant, dier, marine- of micro-organisme zijn
waaraan of waarop geen enkele behandeling werd uitgevoerd, met uitzondering eenvoudige
stappen om de houdbaarheid te verhogen (bv.: drogen). Exsudaten en extracten van
organismen worden beschouwd als natuurproducten.
- Ruwe droge
Deze natuurproducten zijn geen zuivere componenten. Het merendeel is afkomstig van
planten maar kan ook afkomstig zijn van dieren, insecten of micro-organismen.
- Kruidengeneesmiddelen
De producten die hiervoor gebruikt worden bevatten ruwe drogen of gedeeltelijk gezuiverde
extracten. Ze hebben een mild effect en kunnen aangewend worden voor zelfmedicatie. Het
merendeel bevat plantenmaterialen (theeën) of bevatten plantenextracten ( siroop). Ook
mineralen, zoutoplossingen en bacterieculturen kunnen gebruikt worden.
- Traditionele geeskunde
Deze wordt vnl. uitgeoefend in ontwikkelingslanden. Het is een complexe geneeskunde met
verschillende soorten genezers.
Magiër: gebruikt planten als ondersteuning bij een spirituele
behandeling
Kruidendokters/herboristen: gebruiken planten als geneesmiddel
1
, 1.2 NATUURPRODUCTEN ALS MODERNE GENEESMIDDELEN EN ALS BASIS VOOR DE PRODUCTIE
VAN NIEUWE GENEESMIDDELEN
Natuurproducten zijn rijk aan secundaire metabolieten, geproduceerd door een organisme om zich
te kunnen aanpassen aan de omgeving.
- Planten leven tussen planteneters, schimmels en bacteriën en kunnen dankzij
beschermstoffen overleven.
- Ze dienen voor lokalisatie en herkenning van de gastheer, men spreekt van signaalstoffen.
Door de evolutie heen zijn deze stoffen aangemaakt en/of verder ontwikkeld. De secundaire
metabolieten zijn chemisch complexe structuren waardoor ze door de mens moeilijk na te maken
zijn.
Gedurende lange tijd waren natuurproducten de enige beschikbare geneesmiddelen, ook nu zijn ze
nog een belangrijke bron. In het algemeen is ongeveer 40% van de geneesmiddelen van natuurlijke
oorsprong. Bij antikankergeneesmiddelen 60% en bij geneesmiddelen tegen infecties 75%.
Semi-synthetische derivaten gemaakt van natuurlijke stoffen:
Inhoudsstoffen worden geïsoleerd uit het natuurlijk materiaal, vervolgens wordt via chemische
synthese de structuur gemodificeerd met de bedoeling farmacologische effecten te versterken of
toxicologische effecten te verminderen/verwijderen.
1.3 ETHNOFARMACOLOGIE – MEDICINALE PLANTEN GEBRUIKT IN DE TRADITIONELE
GENEESKUNDE EN KRUIDENGENEESMIDDELEN
Ethnofarmacologie: kennis van medicinale planten, gebruikt in de traditionele geneeskunde,
wordt gebruikt bij het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen. Een selectie
van planten met een farmacologisch effect kunnen geïdentificeerd worden
en er kan een idee verkregen worden van eventuele nevenwerkingen.
Uit de planten kunnen extracten gemaakt worden die gebruikt kunnen worden in een
placebogecontroleerde klinische studie.
Planten die positief testen in de studies kunnen gebruikt worden voor de isolatie en
identificatie van farmacologisch actieve inhoudstoffen.
Gebruik kruidengeneesmiddelen: vaak toegepast in de zelfmedicatie voor behandeling van
milde aandoeningen. Het kent een lange traditie in Duitsland,
Frankrijk en Italië
Vaak leeft het idee dat “natuurlijke geneesmiddelen veiliger zijn dan hun synthetische
tegenhangers”
Regelgeving i.v.m. kruidengeneesmiddelen is aangepast: er dient ook voor
kruidengeneesmiddelen aan een reeks eisen voldaan te worden.
-zeer hoge kwaliteit
-voldoen aan volgende items:
*Naam & oorsprong ruwe droge
*Karakter (organoleptische eigenschappen)
*Identiteit, macro- en mocroscopische kenmerken, chemische testen
*Zuiverheidstesten
*Kwanitatieve bepalingen
*Instructies voor het stockeren
2
BASISBEGRIPPEN UIT DE FARMACOGNOSIE
1. GENEESMIDDELEN VAN PLANTAARDIGE OORSPRONG
1.1 DE GESCHIEDENIS
Het overgrote deel gebruikt als geneesmiddelen afkomstig van planten. Planten hebben
verschillende eigenschappen: helende, voedende en toxische.
De medicijnman of sjamaan had als taak het doorgeven en onderhouden van kennis. De oudste
informatie van het gebruik van planten als geneesmiddel dateert van 3000 vC. in Mesopotamië.
“Ebers Papyrus” (1550 vC.) vernoemd een lijst met ruwe drogen die door de Egyptenaren gebruikt
werden bij het balsemen.
Hippocrates, Theophrases, Dioscorides en Galenus schreven ondermeer over planten en dierlijke
materialen die gebruikt konden worden ter behandeling van allerlei aandoeningen.
Dioscorides (50nC): schreef “Prei hyales iatrikes” = “De Materia Medica”. Het boek bevat
informatie over meer dan 600 medicinale planten en werd lang als
standaardwerk gebruikt.
Middeleeuwen: weinig vooruitgang
16e – 17e eeuw: ontdekkingsreizen, veel nieuwe producten (cacao, thee, koffie…) naar Europa
19e eeuw: onderzoek naar geneeskrachtige en giftige planten, biologisch actieve stoffen
werden geïsoleerd en onderzocht op hun werking. Interesse naar planten in
medische maar ook voedings- en veevoedingssector.
Na 1950: biochemie en biosynthese van inhoudsstoffen wordt belangrijker. Er wordt
onderzoek gedaan naar betrokken enzymen en genetische codering in DNA.
- Natuurproduct
Volledig of deel van een organisme kan een plant, dier, marine- of micro-organisme zijn
waaraan of waarop geen enkele behandeling werd uitgevoerd, met uitzondering eenvoudige
stappen om de houdbaarheid te verhogen (bv.: drogen). Exsudaten en extracten van
organismen worden beschouwd als natuurproducten.
- Ruwe droge
Deze natuurproducten zijn geen zuivere componenten. Het merendeel is afkomstig van
planten maar kan ook afkomstig zijn van dieren, insecten of micro-organismen.
- Kruidengeneesmiddelen
De producten die hiervoor gebruikt worden bevatten ruwe drogen of gedeeltelijk gezuiverde
extracten. Ze hebben een mild effect en kunnen aangewend worden voor zelfmedicatie. Het
merendeel bevat plantenmaterialen (theeën) of bevatten plantenextracten ( siroop). Ook
mineralen, zoutoplossingen en bacterieculturen kunnen gebruikt worden.
- Traditionele geeskunde
Deze wordt vnl. uitgeoefend in ontwikkelingslanden. Het is een complexe geneeskunde met
verschillende soorten genezers.
Magiër: gebruikt planten als ondersteuning bij een spirituele
behandeling
Kruidendokters/herboristen: gebruiken planten als geneesmiddel
1
, 1.2 NATUURPRODUCTEN ALS MODERNE GENEESMIDDELEN EN ALS BASIS VOOR DE PRODUCTIE
VAN NIEUWE GENEESMIDDELEN
Natuurproducten zijn rijk aan secundaire metabolieten, geproduceerd door een organisme om zich
te kunnen aanpassen aan de omgeving.
- Planten leven tussen planteneters, schimmels en bacteriën en kunnen dankzij
beschermstoffen overleven.
- Ze dienen voor lokalisatie en herkenning van de gastheer, men spreekt van signaalstoffen.
Door de evolutie heen zijn deze stoffen aangemaakt en/of verder ontwikkeld. De secundaire
metabolieten zijn chemisch complexe structuren waardoor ze door de mens moeilijk na te maken
zijn.
Gedurende lange tijd waren natuurproducten de enige beschikbare geneesmiddelen, ook nu zijn ze
nog een belangrijke bron. In het algemeen is ongeveer 40% van de geneesmiddelen van natuurlijke
oorsprong. Bij antikankergeneesmiddelen 60% en bij geneesmiddelen tegen infecties 75%.
Semi-synthetische derivaten gemaakt van natuurlijke stoffen:
Inhoudsstoffen worden geïsoleerd uit het natuurlijk materiaal, vervolgens wordt via chemische
synthese de structuur gemodificeerd met de bedoeling farmacologische effecten te versterken of
toxicologische effecten te verminderen/verwijderen.
1.3 ETHNOFARMACOLOGIE – MEDICINALE PLANTEN GEBRUIKT IN DE TRADITIONELE
GENEESKUNDE EN KRUIDENGENEESMIDDELEN
Ethnofarmacologie: kennis van medicinale planten, gebruikt in de traditionele geneeskunde,
wordt gebruikt bij het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen. Een selectie
van planten met een farmacologisch effect kunnen geïdentificeerd worden
en er kan een idee verkregen worden van eventuele nevenwerkingen.
Uit de planten kunnen extracten gemaakt worden die gebruikt kunnen worden in een
placebogecontroleerde klinische studie.
Planten die positief testen in de studies kunnen gebruikt worden voor de isolatie en
identificatie van farmacologisch actieve inhoudstoffen.
Gebruik kruidengeneesmiddelen: vaak toegepast in de zelfmedicatie voor behandeling van
milde aandoeningen. Het kent een lange traditie in Duitsland,
Frankrijk en Italië
Vaak leeft het idee dat “natuurlijke geneesmiddelen veiliger zijn dan hun synthetische
tegenhangers”
Regelgeving i.v.m. kruidengeneesmiddelen is aangepast: er dient ook voor
kruidengeneesmiddelen aan een reeks eisen voldaan te worden.
-zeer hoge kwaliteit
-voldoen aan volgende items:
*Naam & oorsprong ruwe droge
*Karakter (organoleptische eigenschappen)
*Identiteit, macro- en mocroscopische kenmerken, chemische testen
*Zuiverheidstesten
*Kwanitatieve bepalingen
*Instructies voor het stockeren
2
