Bijzondere strafwetten en
strafprocedures
Prof. Dr. De Wolf
,Deel I. Bijzondere strafwetten
I. Inleiding & algemeen deel
Hoofdstuk 1: Algemene inleiding
1.1 Wat zijn bijzondere strafwetten
Het strafrecht kan onderverdeeld worden in het formeel strafprocesrecht (= de procedure, zie Sv) en
het materieel strafrecht.
Het materieel strafrecht kan op zijn beurt worden onderverdeeld in:
- Een algemeen deel (= het algemeen strafrecht): dit zijn de algemene principes die alle
misdrijven beheersen (zie Boek I van het Strafwetboek).
- Een bijzonder deel: dit zijn de diverse misdrijven.
Het bijzonder deel van het materieel strafrecht kan men terugvinden in:
- Boek II van het Strafwetboek (dit noemen we het bijzonder strafrecht of de klassieke
misdrijven: misdrijven tegen de veiligheid van de staat, tegen personen, tegen
eigendommen,…).
- De bijzondere strafwetten.
Definitie van bijzondere strafwetten:
Bijzondere strafwetten zijn wetten die buiten het Strafwetboek staan en die zowel bepaalde
gedragingen strafbaar stellen, als processuele bepalingen bevatten die meestal afwijken van het
gemene strafprocesrecht. In tegenstelling tot de bepalingen in het Strafwetboek handelen ze over;
- Specifieke materies (Bv. het Veldwetboek heeft specifiek betrekken op rurale gebieden. Men
heeft dat nu opgenomen in het BW en men heeft de strafbepaling afgeschaft.
- Specifieke categorie van personen (bv. militairen)
De wetgever van 1867 heeft ze uitdrukkelijk uit het Strafwetboek gelaten omdat het gaat om
aangelegenheden die onderhevig zijn aan veelvuldige wijzigingen, terwijl men met het Strafwetboek
een zekere bestendigheid wou nastreven. Aangezien er ook strafprocessuele bepalingen in een
bijzondere wet staan, loopt het hoger genoemde onderscheid tussen materiële en formele wetten
dwars door het onderscheid tussen het gemene recht en de bijzondere strafwetten.
Soorten:
Formeel gezien kunnen deze bijzondere wetten de vorm aannemen van een echt wetboek (bv. het
veldwetboek, het boswetboek,…), of een wet met grotendeels strafbepalingen (bv. de drugswet) of
een wet waar de strafbepaling slechts een klein onderdeel van vormen. Plaatselijke verordeningen
(bv. van een gemeente of een provincie) kunnen ook als een bijzondere strafwet aangemerkt
worden.
Materieel of inhoudelijk gezien kunnen we drie types in deze wetten onderscheiden. Deze
verschillende types zijn het product van een historische evolutie;
1. Het gaat ten eerste over wetten die een specifiek maatschappelijk gebeuren regelen via het
strafrecht en via administratieve verplichtingen (bv. de handel in verdovende middelen, de
wapenhandel, de jacht), maar die buiten het Strafwetboek zijn gehouden. Deze wetten zijn
, ontstaan op het einde van de 19e eeuw en in het interbellum (tussen WOI en WOII). De
strafbepalingen vindt men meestal vooraan in deze wetten en zijn degelijk uitgewerkt.
Bv: langzamerhand zijn we het SW aan het vergeten want de manier waarop
alles is opgenomen, is al anders dan het SW.
Er zijn half administratieve bepalingen en de
rest is strafrecht. In de volgende fase van de wetgeving zal het strafrecht meer naar de
achtergrond schuiven. Het zal wel nog sterk gelijken op het SW. In het SW gebeurt de
strafbaarstelling als volgt: ‘Hij die dit doet of nalaat …… wordt gestraft met…’. Je krijgt de
materiele en morele bestanddelen en dan de strafbepalingen. Bij de bijzondere
strafwetgeving gaat men de bestanddelen splitsen van de strafbepalingen. Dat materieel
bestanddeel wordt vaak weggelaten, men gaat verwijzen
naar andere artikelen van de wet (techniek van de incriminatie door verwijzing). Het moreel
bestanddeel zal bijna nooit vermeld worden.
2. Ten tweede gaat het om gewone wetten die een specifiek deelgebied van het recht regelen
(bv. de geneesmiddelen, de sociale zekerheid, de diverse belastingen,…), maar die vaak op
het einde een aantal strafbepalingen bevatten, waarin de niet-naleving van het geheel of
bepaalde van deze niet-strafrechtelijke normen strafbaar worden gesteld. Deze bepalingen
zijn zelden diepgaand uitgewerkt.
Er zijn duizenden van dit type bijzondere strafwetten. Vooral na WOII is er een ware explosie
geweest. In 1867 waren er maar 77 bijzondere strafwetten, in 1971 waren er al 1112,
vandaag zijn dat er duizenden. Dit heeft te maken met de overgang van de
“nachtwakersstaat” naar de “welvaartstaat”. De wetgever wil de maatschappij in al zijn
aspecten regelen om de welvaart voor de burgers te waarborgen. Deze wetgever wil dan ook
dat de uitgevaardigde regels echt worden toegepast.
Om dit doel te realiseren zet de wetgever het strafrecht in. Het strafrecht wordt als
handhavingsinstrument gebruikt. Door het bestaan van een potentieel inzetbare sanctie
beoogt de wetgever zijn burgers te brengen tot normconform gedrag (generale preventie als
strafdoel). Men kan hier een duidelijke instrumentele benadering zien (het strafrecht als
instrument van sociale ordening). Op die manier ontstaat er iets wat men soms wel het
ordeningstrafrecht of bestuursstrafrecht noemt. Men bestraft een soort van burgerlijke
ongehoorzaamheid. Vaak houden de strafbepalingen slechts in dat het strafbaar is om niet te
voldoen aan bepaalde verplichtingen (bv. men laat na een vergunning aan te vragen of om
bepaalde documenten in te vullen). Dit zijn dan omissiedelicten.
3. Sinds kort is er een derde type van bijzondere strafwet. Aangezien elke wet of decreet zijn
eigen strafrechtelijke bepalingen bevat is het niet verwonderlijk dat op die manier een
kluwen van strafbaarstellingen en strafprocessuele regels is ontstaan. Dit is niet alleen zeer
complex om te hanteren, maar daarnaast spreken deze wetten elkaar eigenlijk vaak tegen
(bv. grote verschillen in strafmaat voor soortgelijke inbreuken, verschillende bewijslevering,
….).
Bv. VLAREM II, een milieuvergunningsdecreet. Men ging ook nog sectorale
uitvoeringsbesluiten neerleggen. Toen was alles strafbaar maar dat decreet was heel lang
met meer dan 1000 artikelen (dus 1000 misdrijven erbij). Bv. milieuvergunning met de
, verschillende sectorale uitvoeringen. Er bestaan ook verschillende milieus, bijvoorbeeld
water en opnieuw verschillende wateren (bv. rivieren, meren,..) waar men telkens een wet
en ook een strafbepaling aan ging koppelen maar die allemaal van elkaar
verschillen. Zowel voor de misdrijven als de procedure. Bv. een afwijking van
het gemeen recht is het toesturen van een PV aan de overtreder en daaraan was een
termijn gekoppeld maar opnieuw allemaal verschillend. Dat zorgt uiteindelijk voor heel
wat nietigheid (technisch probleem). De kenbaarheid van de wetgeving is niet
meer duidelijk. Maar je bent geacht de wet te kennen, kan men dan spreken van
rechtsdwaling? Ook voor de handhavers zelf is het enorm moeilijk.
Om dit kluwen te ontwarren werden verschillende denkpistes gelanceerd:
o Men wou een soort van Kaderwet1 ontwerpen waarin men dan regels van algemeen
strafrecht zou opnemen die van toepassing zouden zijn op alle bijzondere
strafwetten. Dit heeft als voordeel dat men minder geval per geval zaken gaat
regelen. Dit is niet gelukt in België, maar wel in Nederland, nl. de Wet op de
economische delicten of WED.
o Strafrecht als ultimum remedium: een andere piste bestaat erin om bepaalde
misdrijven uit de bijzondere strafwetten op te nemen in het Strafwetboek. De
overblijvende bepalingen kunnen dan soms gedepenaliseerd worden. Men gaat
enkel de belangrijke zaken handhaven en de rest depenaliseren. Alles wat dan
overblijft is zo essentieel dat je dat gaat opnemen in het Strafwetboek.
In België heeft deze piste niet tot succes geleid.
Bv. Mensenhandel, stond eerst in de vreemdelingenwet en men heeft dit dan in het
SW opgenomen. Je krijgt dan een typische strafbepaling. Verder als dit zijn we niet
geraakt. In Nederland en Duitsland is men verder gegaan, namelijk milieurecht
opnemen in het Strafwetboek. Echter, je gaat zulke vage en algemene bepalingen
krijgen dat ze eigenlijk juridisch een probleem vormen. Legaliteit zegt dat het moet
voorgeschreven zijn door de wet en het moet kenbaar/verstaanbaar zijn. Dat is niet
meer het geval. Uiteindelijk worden dat dan symboolwetten die niet toepasselijk zijn.
Dit gaat dus ook mislukken.
o De codificeringsgedachte: aangezien in het domein van de bijzondere strafwetgeving
de systematiek en inzichtelijkheid zoek is gegaan, ligt hier een codificatie voor de
hand. De techniek die in België wordt toegepast bestaat erin om de verschillende
strafbepalingen uit de respectievelijke gewone wetten of decreten te plukken en te
bundelen in een nieuw wetgevend instrument.
Recente voorbeelden hiervan zijn het Sociaal Strafwetboek, het
Milieuhandhavingsdecreet en het Wetboek Economisch Recht.
Bv. Milieustrafrecht, alle bepalingen gaat men omzetten in een
aantal strafbepalingen die veel duidelijker zijn dan de algemene en die
het voordeel hebben die niet meer gekoppeld zijn aan al die submateries.
1
Een wet die de algemene, gemeenschappelijke kenmerken van de wetten gaat opzoeken.
strafprocedures
Prof. Dr. De Wolf
,Deel I. Bijzondere strafwetten
I. Inleiding & algemeen deel
Hoofdstuk 1: Algemene inleiding
1.1 Wat zijn bijzondere strafwetten
Het strafrecht kan onderverdeeld worden in het formeel strafprocesrecht (= de procedure, zie Sv) en
het materieel strafrecht.
Het materieel strafrecht kan op zijn beurt worden onderverdeeld in:
- Een algemeen deel (= het algemeen strafrecht): dit zijn de algemene principes die alle
misdrijven beheersen (zie Boek I van het Strafwetboek).
- Een bijzonder deel: dit zijn de diverse misdrijven.
Het bijzonder deel van het materieel strafrecht kan men terugvinden in:
- Boek II van het Strafwetboek (dit noemen we het bijzonder strafrecht of de klassieke
misdrijven: misdrijven tegen de veiligheid van de staat, tegen personen, tegen
eigendommen,…).
- De bijzondere strafwetten.
Definitie van bijzondere strafwetten:
Bijzondere strafwetten zijn wetten die buiten het Strafwetboek staan en die zowel bepaalde
gedragingen strafbaar stellen, als processuele bepalingen bevatten die meestal afwijken van het
gemene strafprocesrecht. In tegenstelling tot de bepalingen in het Strafwetboek handelen ze over;
- Specifieke materies (Bv. het Veldwetboek heeft specifiek betrekken op rurale gebieden. Men
heeft dat nu opgenomen in het BW en men heeft de strafbepaling afgeschaft.
- Specifieke categorie van personen (bv. militairen)
De wetgever van 1867 heeft ze uitdrukkelijk uit het Strafwetboek gelaten omdat het gaat om
aangelegenheden die onderhevig zijn aan veelvuldige wijzigingen, terwijl men met het Strafwetboek
een zekere bestendigheid wou nastreven. Aangezien er ook strafprocessuele bepalingen in een
bijzondere wet staan, loopt het hoger genoemde onderscheid tussen materiële en formele wetten
dwars door het onderscheid tussen het gemene recht en de bijzondere strafwetten.
Soorten:
Formeel gezien kunnen deze bijzondere wetten de vorm aannemen van een echt wetboek (bv. het
veldwetboek, het boswetboek,…), of een wet met grotendeels strafbepalingen (bv. de drugswet) of
een wet waar de strafbepaling slechts een klein onderdeel van vormen. Plaatselijke verordeningen
(bv. van een gemeente of een provincie) kunnen ook als een bijzondere strafwet aangemerkt
worden.
Materieel of inhoudelijk gezien kunnen we drie types in deze wetten onderscheiden. Deze
verschillende types zijn het product van een historische evolutie;
1. Het gaat ten eerste over wetten die een specifiek maatschappelijk gebeuren regelen via het
strafrecht en via administratieve verplichtingen (bv. de handel in verdovende middelen, de
wapenhandel, de jacht), maar die buiten het Strafwetboek zijn gehouden. Deze wetten zijn
, ontstaan op het einde van de 19e eeuw en in het interbellum (tussen WOI en WOII). De
strafbepalingen vindt men meestal vooraan in deze wetten en zijn degelijk uitgewerkt.
Bv: langzamerhand zijn we het SW aan het vergeten want de manier waarop
alles is opgenomen, is al anders dan het SW.
Er zijn half administratieve bepalingen en de
rest is strafrecht. In de volgende fase van de wetgeving zal het strafrecht meer naar de
achtergrond schuiven. Het zal wel nog sterk gelijken op het SW. In het SW gebeurt de
strafbaarstelling als volgt: ‘Hij die dit doet of nalaat …… wordt gestraft met…’. Je krijgt de
materiele en morele bestanddelen en dan de strafbepalingen. Bij de bijzondere
strafwetgeving gaat men de bestanddelen splitsen van de strafbepalingen. Dat materieel
bestanddeel wordt vaak weggelaten, men gaat verwijzen
naar andere artikelen van de wet (techniek van de incriminatie door verwijzing). Het moreel
bestanddeel zal bijna nooit vermeld worden.
2. Ten tweede gaat het om gewone wetten die een specifiek deelgebied van het recht regelen
(bv. de geneesmiddelen, de sociale zekerheid, de diverse belastingen,…), maar die vaak op
het einde een aantal strafbepalingen bevatten, waarin de niet-naleving van het geheel of
bepaalde van deze niet-strafrechtelijke normen strafbaar worden gesteld. Deze bepalingen
zijn zelden diepgaand uitgewerkt.
Er zijn duizenden van dit type bijzondere strafwetten. Vooral na WOII is er een ware explosie
geweest. In 1867 waren er maar 77 bijzondere strafwetten, in 1971 waren er al 1112,
vandaag zijn dat er duizenden. Dit heeft te maken met de overgang van de
“nachtwakersstaat” naar de “welvaartstaat”. De wetgever wil de maatschappij in al zijn
aspecten regelen om de welvaart voor de burgers te waarborgen. Deze wetgever wil dan ook
dat de uitgevaardigde regels echt worden toegepast.
Om dit doel te realiseren zet de wetgever het strafrecht in. Het strafrecht wordt als
handhavingsinstrument gebruikt. Door het bestaan van een potentieel inzetbare sanctie
beoogt de wetgever zijn burgers te brengen tot normconform gedrag (generale preventie als
strafdoel). Men kan hier een duidelijke instrumentele benadering zien (het strafrecht als
instrument van sociale ordening). Op die manier ontstaat er iets wat men soms wel het
ordeningstrafrecht of bestuursstrafrecht noemt. Men bestraft een soort van burgerlijke
ongehoorzaamheid. Vaak houden de strafbepalingen slechts in dat het strafbaar is om niet te
voldoen aan bepaalde verplichtingen (bv. men laat na een vergunning aan te vragen of om
bepaalde documenten in te vullen). Dit zijn dan omissiedelicten.
3. Sinds kort is er een derde type van bijzondere strafwet. Aangezien elke wet of decreet zijn
eigen strafrechtelijke bepalingen bevat is het niet verwonderlijk dat op die manier een
kluwen van strafbaarstellingen en strafprocessuele regels is ontstaan. Dit is niet alleen zeer
complex om te hanteren, maar daarnaast spreken deze wetten elkaar eigenlijk vaak tegen
(bv. grote verschillen in strafmaat voor soortgelijke inbreuken, verschillende bewijslevering,
….).
Bv. VLAREM II, een milieuvergunningsdecreet. Men ging ook nog sectorale
uitvoeringsbesluiten neerleggen. Toen was alles strafbaar maar dat decreet was heel lang
met meer dan 1000 artikelen (dus 1000 misdrijven erbij). Bv. milieuvergunning met de
, verschillende sectorale uitvoeringen. Er bestaan ook verschillende milieus, bijvoorbeeld
water en opnieuw verschillende wateren (bv. rivieren, meren,..) waar men telkens een wet
en ook een strafbepaling aan ging koppelen maar die allemaal van elkaar
verschillen. Zowel voor de misdrijven als de procedure. Bv. een afwijking van
het gemeen recht is het toesturen van een PV aan de overtreder en daaraan was een
termijn gekoppeld maar opnieuw allemaal verschillend. Dat zorgt uiteindelijk voor heel
wat nietigheid (technisch probleem). De kenbaarheid van de wetgeving is niet
meer duidelijk. Maar je bent geacht de wet te kennen, kan men dan spreken van
rechtsdwaling? Ook voor de handhavers zelf is het enorm moeilijk.
Om dit kluwen te ontwarren werden verschillende denkpistes gelanceerd:
o Men wou een soort van Kaderwet1 ontwerpen waarin men dan regels van algemeen
strafrecht zou opnemen die van toepassing zouden zijn op alle bijzondere
strafwetten. Dit heeft als voordeel dat men minder geval per geval zaken gaat
regelen. Dit is niet gelukt in België, maar wel in Nederland, nl. de Wet op de
economische delicten of WED.
o Strafrecht als ultimum remedium: een andere piste bestaat erin om bepaalde
misdrijven uit de bijzondere strafwetten op te nemen in het Strafwetboek. De
overblijvende bepalingen kunnen dan soms gedepenaliseerd worden. Men gaat
enkel de belangrijke zaken handhaven en de rest depenaliseren. Alles wat dan
overblijft is zo essentieel dat je dat gaat opnemen in het Strafwetboek.
In België heeft deze piste niet tot succes geleid.
Bv. Mensenhandel, stond eerst in de vreemdelingenwet en men heeft dit dan in het
SW opgenomen. Je krijgt dan een typische strafbepaling. Verder als dit zijn we niet
geraakt. In Nederland en Duitsland is men verder gegaan, namelijk milieurecht
opnemen in het Strafwetboek. Echter, je gaat zulke vage en algemene bepalingen
krijgen dat ze eigenlijk juridisch een probleem vormen. Legaliteit zegt dat het moet
voorgeschreven zijn door de wet en het moet kenbaar/verstaanbaar zijn. Dat is niet
meer het geval. Uiteindelijk worden dat dan symboolwetten die niet toepasselijk zijn.
Dit gaat dus ook mislukken.
o De codificeringsgedachte: aangezien in het domein van de bijzondere strafwetgeving
de systematiek en inzichtelijkheid zoek is gegaan, ligt hier een codificatie voor de
hand. De techniek die in België wordt toegepast bestaat erin om de verschillende
strafbepalingen uit de respectievelijke gewone wetten of decreten te plukken en te
bundelen in een nieuw wetgevend instrument.
Recente voorbeelden hiervan zijn het Sociaal Strafwetboek, het
Milieuhandhavingsdecreet en het Wetboek Economisch Recht.
Bv. Milieustrafrecht, alle bepalingen gaat men omzetten in een
aantal strafbepalingen die veel duidelijker zijn dan de algemene en die
het voordeel hebben die niet meer gekoppeld zijn aan al die submateries.
1
Een wet die de algemene, gemeenschappelijke kenmerken van de wetten gaat opzoeken.
