Methodisch Handelen 2
Inhoud
Synthese hoofdstukken 1-8 (Methodisch handelen 1)...........................................................................3
1. L&A: Cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen...............................................................3
2. De therapeut-cliëntrelatie..............................................................................................................4
3. Basisprincipes van leren.................................................................................................................4
4. Kritisch nadenken en evidence-based (be)handelen......................................................................7
5. Contactname en klachtformulering................................................................................................7
6. Probleeminventarisatie: vragen, observeren en meten.................................................................8
7. Probleemanalyse: casusconceptualisatie & gedragsanalyse...........................................................8
8. Diagnostiek.....................................................................................................................................8
Hoofdstuk 9. modificiatieprocedures voor het wijzigen van vaardigheden............................................8
Vaardigheidstraining......................................................................................................................9
Gedragsanalyseschema..................................................................................................................9
9.1 Werken met uitlokkende prikkels............................................................................................10
Wegnemen en/of aanbieden van uitlokkende prikkels.................................................................12
Wegnemen van prikkels: prikkelvermijding..................................................................................13
Aanbieden van prikkels: prompting..............................................................................................13
Het uitdoven van prompts: fading................................................................................................14
9.3 Werken met uitlokkende prikkels: modeling en instructieleren/geven van instructies...........14
Instructieleren (grotendeels verbaal)............................................................................................16
9.4 Werken met aangename gedragsgevolgen: bekrachtigingsprocedures.................................18
Vormen van bekrachtiging............................................................................................................18
9.4.2 Bekrachtigingsschema’s.......................................................................................................21
9.4.3 Keuzegedrag: de matching law............................................................................................21
9.4.4 Beloningswaarde van een bekrachtiger...............................................................................22
9.4.5 Specifieke bekrachtigingsprocedures...................................................................................22
9.4.6 Richtlijnen positieve bekrachtiging......................................................................................24
9.5 Werken met onaangename gedragsgevolgen: bestraffingsprocedures......................................25
9.5.1 Vormen van bestraffing.......................................................................................................25
9.5.2 Nadelige neveneffecten.......................................................................................................26
9.5.3 Richtlijnen voor positieve bestraffing...................................................................................26
9.5.4 Specifieke bestraffingsprocedures........................................................................................26
10. Modificatieprocedures voor het temperen van hinderlijke emoties..........................................28
1
, Emoties beïnvloeden: drie aangrijpingspunten............................................................................28
10.1 Werken met de uitlokkende prikkels: prikkelvermijding......................................................29
10.2 Perceptietraining en informatie verstrekken........................................................................30
10.2.1 Verstrekken van informatie...............................................................................................30
10.2.2 Perceptietraining...............................................................................................................30
10.3 Werken met de uitlokkende prikkels: blootstellingsprocedures...............................................31
10.3.1 Exposure in vivo (in de verbeelding)..................................................................................31
10.3.2 Contraconditionering.........................................................................................................32
10.3.3 Blootstellingsprocedures worden ondermaats toegepast.................................................33
10.4 inwerken op de betekenissen: methoden voor cognitieve herstructurering – heretiketteren
van prikkels en situaties....................................................................................................................33
10.4.1 Rationeel-emotieve gedragstherapie (REBT).....................................................................34
10.4.2 Cognitieve therapie volgens Aaron Beck............................................................................35
10.4.3 Mindfulness & acceptance strategieën..............................................................................36
10.5 rechtstreeks ingrijpen op emoties: relaxatie............................................................................37
10.5.1 Rechtstreeks ingrijpen op de ‘afhankelijke variabele’ geen tegenstrijdigheid...................37
10.5.2 Relaxatietechnieken...........................................................................................................37
11. Het selecteren en concretiseren van modificatieprocedures.....................................................38
11.1 Gedragsanalyses van probleem- en doelgedrag als houvast....................................................38
11.1.1 Eerst temperen van emoties..............................................................................................38
11.1.2 Uitlokken of aanleren van nog niet aanwezig gedrag........................................................39
11.1.3 Technieken voor het verbeteren van de kwaliteit van gedrag...........................................39
11.1.4 Doen toenemen van reeds aanwezig gedrag.....................................................................39
11.1.5 Ontmoedigen en afleren van ongewenst gedrag...............................................................39
11.2 Steunen op wetenschappelijke bevindingen............................................................................39
11.3 Concretiseren van modificatieprocedures:...............................................................................39
11.3.1 Het onderscheid tussen procedures en (logopedische/audiologische) technieken...........40
12. Het vastleggen van behandeldoelen...........................................................................................40
12.1 Wat is een behandeldoel?........................................................................................................40
12.2 Stoornis- versus cliëntgerichte doelbepaling............................................................................40
12.3 Wat als het communiceren over wensen en doelen wordt bemoeilijkt door de stoornis zelf? 41
12.4 Soorten behandeldoelen..........................................................................................................42
12.5 Het selecteren van behandeldoelen.........................................................................................44
12.6 Behandeldoelen als houvast voor de therapeut.......................................................................44
12.7 Kenmerken van adequate behandeldoelen: SMART & andere criteria....................................44
13. Het behandelplan.......................................................................................................................45
2
, 13.1 Inhoud van een logopedisch behandelplan..............................................................................45
13.2 Een volgorde aanbrengen in de behandeldoelen.....................................................................46
13.2.1 Kennis van de stoornis en de ontwikkeling van gedrag in het algemeen...........................46
13.2.2 De wensen en doelen van de cliënt...................................................................................46
13.2.3 Vijf criteria van Brinkman – voor de keuze van het eerste te bewerken probleem...........46
13.3 Dynamisch karakter van een behandelplan..............................................................................47
14. Uitvoering: verloop van een therapiesessie................................................................................47
Uitvoering van de therapiesessie..................................................................................................48
15. Evaluatie van een behandeling...................................................................................................49
Huiswerkopdrachten....................................................................................................................49
Evaluatie van subdoelen...............................................................................................................50
Evaluatie van verloop therapiebeurt............................................................................................50
Tussentijdse evaluaties.................................................................................................................50
16. Beëindigen van de behandeling..................................................................................................50
Beëindigingscriteria met optimaal resultaat.................................................................................50
Beëindigingscriteria voor minder ideale situaties.........................................................................51
Synthese hoofdstukken 1-8 (Methodisch handelen 1)
1. L&A: Cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen
a) Cliëntgerichte/cliëntgeoriënteerde zorg
Er was een medisch model, dat oorzakelijk en stoornisgericht keek.
De mens achter de stoornis werd vergeten. Hier is een reactie op
gekomen, het sociale model. Het werd helemaal omgedraaid, de
cliënt vormt het probleem niet, wel de maatschappij/omgeving die
onvoldoende is aangepast. Onze attitudes moeten dus worden
aangepast, ook fysiek (gebouwen,…) moeten veranderen.
Medische model: heel erg gericht op het normaliseren van de
stoornis (afwijken van het gemiddelde). Vanuit dit opzicht moet je de testscores binnen de
norm krijgen. dit blijft wel deel uitmaken van onze werkwijze, via therapie terug naar het
‘normale’ proberen te krijgen.
Sociale model: we hebben ook een rol in het sensibiliseren van de maatschappij rond deze
stoornis. Bv. neurogene spraakstoornissen ontwerpen van een website met info rond deze
stoornissen,…
Het is een evolutie. Het medische en sociale zit nog steeds in het
biopsychosociale model. Het is een geïntegreerd model geworden.
Waar ook een 3de element inzit, wie is de persoon zelf. Hoe zit hij/zij
in elkaar, sterktes, hoe gaat hij/zij om met de stoornis,… =
hedendaagse visie op zorg. Het voordeel is dat je plots veel
invalshoeken hebt om naar een probleem te kijken.
3
, Stoornisgericht & provider-centered naar cliëntgericht & person-centered
Stoornissen waar we met te maken krijgen zijn vaak niet helemaal op te lossen (bv. afasie).
Sommige functies van het brein kunnen deze wel gedeeltelijk overnemen,… Dan zetten we in
op het empoweren van de cliënt zelf, zich minder moeten schamen, beter met het probleem
om kunnen,…
Het heeft allerlei gevolgen voor diagnostiek, therapie
b) Systematische gedragsmodificatie
We zijn geen artsen! We grijpen niet lichamelijk in, wel op gedrag. We oefenen en trainen
vaardigheden, inzichten (cognities en emoties maken ook deel uit van gedrag) en overte
aspecten.
c) Stroomdiagram
Probleeminventarisatie = assessment (van zoveel mogelijk
aspecten van het probleem, ook de positieve!) ICF-model helpt
hierbij, kan een eerste aanzet zijn tot analyse.
Probleemsamenhang = met deze info ga je kijken hoe het
allemaal samenhangt, hoe de puzzel in elkaar zit. Verslag doen
aan de cliënt, bevindingen meedelen aan de cliënt (wat je te
weten bent gekomen,…). Ook de cliënt voorleggen hoe de
puzzel in elkaar past.
Op basis hiervan ga je het therapieplan opstellen. Dit bestaat uit
concrete doelstellingen voor deze cliënt. Hierna ga je je
methode kiezen om in te grijpen en deze doelen te bereiken
(komt dit semester aan bod!).
Therapieplan uitvoeren en op geregelde tijdstippen evalueren. In nauw overleg met cliënt of
ouders.
Het kan zijn dat de doelen bereikt zijn of net niet. Dan kan het zijn dat je moet verder
bouwen, doelen niet goed gekozen waren of dat je dingen over het hoofd hebt gezien. Het
kan dus zijn dat je moet terugkeren naar een vorige fase.
2. De therapeut-cliëntrelatie
Zie cursus Methodisch Handelen 1!
3. Basisprincipes van leren
a) Operant leren en operant gedrag
Gedragsveranderingstechnieken kan je onmogelijk begrijpen als de basis van leren
(klassiek/operant) niet begrepen zijn.
4
Inhoud
Synthese hoofdstukken 1-8 (Methodisch handelen 1)...........................................................................3
1. L&A: Cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen...............................................................3
2. De therapeut-cliëntrelatie..............................................................................................................4
3. Basisprincipes van leren.................................................................................................................4
4. Kritisch nadenken en evidence-based (be)handelen......................................................................7
5. Contactname en klachtformulering................................................................................................7
6. Probleeminventarisatie: vragen, observeren en meten.................................................................8
7. Probleemanalyse: casusconceptualisatie & gedragsanalyse...........................................................8
8. Diagnostiek.....................................................................................................................................8
Hoofdstuk 9. modificiatieprocedures voor het wijzigen van vaardigheden............................................8
Vaardigheidstraining......................................................................................................................9
Gedragsanalyseschema..................................................................................................................9
9.1 Werken met uitlokkende prikkels............................................................................................10
Wegnemen en/of aanbieden van uitlokkende prikkels.................................................................12
Wegnemen van prikkels: prikkelvermijding..................................................................................13
Aanbieden van prikkels: prompting..............................................................................................13
Het uitdoven van prompts: fading................................................................................................14
9.3 Werken met uitlokkende prikkels: modeling en instructieleren/geven van instructies...........14
Instructieleren (grotendeels verbaal)............................................................................................16
9.4 Werken met aangename gedragsgevolgen: bekrachtigingsprocedures.................................18
Vormen van bekrachtiging............................................................................................................18
9.4.2 Bekrachtigingsschema’s.......................................................................................................21
9.4.3 Keuzegedrag: de matching law............................................................................................21
9.4.4 Beloningswaarde van een bekrachtiger...............................................................................22
9.4.5 Specifieke bekrachtigingsprocedures...................................................................................22
9.4.6 Richtlijnen positieve bekrachtiging......................................................................................24
9.5 Werken met onaangename gedragsgevolgen: bestraffingsprocedures......................................25
9.5.1 Vormen van bestraffing.......................................................................................................25
9.5.2 Nadelige neveneffecten.......................................................................................................26
9.5.3 Richtlijnen voor positieve bestraffing...................................................................................26
9.5.4 Specifieke bestraffingsprocedures........................................................................................26
10. Modificatieprocedures voor het temperen van hinderlijke emoties..........................................28
1
, Emoties beïnvloeden: drie aangrijpingspunten............................................................................28
10.1 Werken met de uitlokkende prikkels: prikkelvermijding......................................................29
10.2 Perceptietraining en informatie verstrekken........................................................................30
10.2.1 Verstrekken van informatie...............................................................................................30
10.2.2 Perceptietraining...............................................................................................................30
10.3 Werken met de uitlokkende prikkels: blootstellingsprocedures...............................................31
10.3.1 Exposure in vivo (in de verbeelding)..................................................................................31
10.3.2 Contraconditionering.........................................................................................................32
10.3.3 Blootstellingsprocedures worden ondermaats toegepast.................................................33
10.4 inwerken op de betekenissen: methoden voor cognitieve herstructurering – heretiketteren
van prikkels en situaties....................................................................................................................33
10.4.1 Rationeel-emotieve gedragstherapie (REBT).....................................................................34
10.4.2 Cognitieve therapie volgens Aaron Beck............................................................................35
10.4.3 Mindfulness & acceptance strategieën..............................................................................36
10.5 rechtstreeks ingrijpen op emoties: relaxatie............................................................................37
10.5.1 Rechtstreeks ingrijpen op de ‘afhankelijke variabele’ geen tegenstrijdigheid...................37
10.5.2 Relaxatietechnieken...........................................................................................................37
11. Het selecteren en concretiseren van modificatieprocedures.....................................................38
11.1 Gedragsanalyses van probleem- en doelgedrag als houvast....................................................38
11.1.1 Eerst temperen van emoties..............................................................................................38
11.1.2 Uitlokken of aanleren van nog niet aanwezig gedrag........................................................39
11.1.3 Technieken voor het verbeteren van de kwaliteit van gedrag...........................................39
11.1.4 Doen toenemen van reeds aanwezig gedrag.....................................................................39
11.1.5 Ontmoedigen en afleren van ongewenst gedrag...............................................................39
11.2 Steunen op wetenschappelijke bevindingen............................................................................39
11.3 Concretiseren van modificatieprocedures:...............................................................................39
11.3.1 Het onderscheid tussen procedures en (logopedische/audiologische) technieken...........40
12. Het vastleggen van behandeldoelen...........................................................................................40
12.1 Wat is een behandeldoel?........................................................................................................40
12.2 Stoornis- versus cliëntgerichte doelbepaling............................................................................40
12.3 Wat als het communiceren over wensen en doelen wordt bemoeilijkt door de stoornis zelf? 41
12.4 Soorten behandeldoelen..........................................................................................................42
12.5 Het selecteren van behandeldoelen.........................................................................................44
12.6 Behandeldoelen als houvast voor de therapeut.......................................................................44
12.7 Kenmerken van adequate behandeldoelen: SMART & andere criteria....................................44
13. Het behandelplan.......................................................................................................................45
2
, 13.1 Inhoud van een logopedisch behandelplan..............................................................................45
13.2 Een volgorde aanbrengen in de behandeldoelen.....................................................................46
13.2.1 Kennis van de stoornis en de ontwikkeling van gedrag in het algemeen...........................46
13.2.2 De wensen en doelen van de cliënt...................................................................................46
13.2.3 Vijf criteria van Brinkman – voor de keuze van het eerste te bewerken probleem...........46
13.3 Dynamisch karakter van een behandelplan..............................................................................47
14. Uitvoering: verloop van een therapiesessie................................................................................47
Uitvoering van de therapiesessie..................................................................................................48
15. Evaluatie van een behandeling...................................................................................................49
Huiswerkopdrachten....................................................................................................................49
Evaluatie van subdoelen...............................................................................................................50
Evaluatie van verloop therapiebeurt............................................................................................50
Tussentijdse evaluaties.................................................................................................................50
16. Beëindigen van de behandeling..................................................................................................50
Beëindigingscriteria met optimaal resultaat.................................................................................50
Beëindigingscriteria voor minder ideale situaties.........................................................................51
Synthese hoofdstukken 1-8 (Methodisch handelen 1)
1. L&A: Cliëntgerichte toegepaste gedragswetenschappen
a) Cliëntgerichte/cliëntgeoriënteerde zorg
Er was een medisch model, dat oorzakelijk en stoornisgericht keek.
De mens achter de stoornis werd vergeten. Hier is een reactie op
gekomen, het sociale model. Het werd helemaal omgedraaid, de
cliënt vormt het probleem niet, wel de maatschappij/omgeving die
onvoldoende is aangepast. Onze attitudes moeten dus worden
aangepast, ook fysiek (gebouwen,…) moeten veranderen.
Medische model: heel erg gericht op het normaliseren van de
stoornis (afwijken van het gemiddelde). Vanuit dit opzicht moet je de testscores binnen de
norm krijgen. dit blijft wel deel uitmaken van onze werkwijze, via therapie terug naar het
‘normale’ proberen te krijgen.
Sociale model: we hebben ook een rol in het sensibiliseren van de maatschappij rond deze
stoornis. Bv. neurogene spraakstoornissen ontwerpen van een website met info rond deze
stoornissen,…
Het is een evolutie. Het medische en sociale zit nog steeds in het
biopsychosociale model. Het is een geïntegreerd model geworden.
Waar ook een 3de element inzit, wie is de persoon zelf. Hoe zit hij/zij
in elkaar, sterktes, hoe gaat hij/zij om met de stoornis,… =
hedendaagse visie op zorg. Het voordeel is dat je plots veel
invalshoeken hebt om naar een probleem te kijken.
3
, Stoornisgericht & provider-centered naar cliëntgericht & person-centered
Stoornissen waar we met te maken krijgen zijn vaak niet helemaal op te lossen (bv. afasie).
Sommige functies van het brein kunnen deze wel gedeeltelijk overnemen,… Dan zetten we in
op het empoweren van de cliënt zelf, zich minder moeten schamen, beter met het probleem
om kunnen,…
Het heeft allerlei gevolgen voor diagnostiek, therapie
b) Systematische gedragsmodificatie
We zijn geen artsen! We grijpen niet lichamelijk in, wel op gedrag. We oefenen en trainen
vaardigheden, inzichten (cognities en emoties maken ook deel uit van gedrag) en overte
aspecten.
c) Stroomdiagram
Probleeminventarisatie = assessment (van zoveel mogelijk
aspecten van het probleem, ook de positieve!) ICF-model helpt
hierbij, kan een eerste aanzet zijn tot analyse.
Probleemsamenhang = met deze info ga je kijken hoe het
allemaal samenhangt, hoe de puzzel in elkaar zit. Verslag doen
aan de cliënt, bevindingen meedelen aan de cliënt (wat je te
weten bent gekomen,…). Ook de cliënt voorleggen hoe de
puzzel in elkaar past.
Op basis hiervan ga je het therapieplan opstellen. Dit bestaat uit
concrete doelstellingen voor deze cliënt. Hierna ga je je
methode kiezen om in te grijpen en deze doelen te bereiken
(komt dit semester aan bod!).
Therapieplan uitvoeren en op geregelde tijdstippen evalueren. In nauw overleg met cliënt of
ouders.
Het kan zijn dat de doelen bereikt zijn of net niet. Dan kan het zijn dat je moet verder
bouwen, doelen niet goed gekozen waren of dat je dingen over het hoofd hebt gezien. Het
kan dus zijn dat je moet terugkeren naar een vorige fase.
2. De therapeut-cliëntrelatie
Zie cursus Methodisch Handelen 1!
3. Basisprincipes van leren
a) Operant leren en operant gedrag
Gedragsveranderingstechnieken kan je onmogelijk begrijpen als de basis van leren
(klassiek/operant) niet begrepen zijn.
4
