Aantekeningen hoorcollege 1 IDM Persoonlijkheidsleer & Developmental
Psychopathology
Persoonlijkheidsleer – Jaap Denissen
Discipline = een tak van kennis
Definitie van persoonlijkheid: dynamic organization within the individual of those
psychophysical systems that determine his characteristic behavior and thought.
1) Psychische en fysieke eigenschappen (systemen)
2) Van één specifiek persoon
3) Zijn op een dynamische manier met elkaar verbonden
4) Bepalen hoe die persoon zich meestal voelt en gedraagt
Lagen (levels) van persoonlijkheid
1. Trekken
a. Methode: vaak vragenlijsten waarop mensen zichzelf en anderen beschrijven.
b. Factor analyse: kijken hoe deze beschrijvingen met elkaar samenhangen
c. Big five factoren, hexaco factoren, intelligentie factoren
2. Motivaties
a. More specific motivational, social-cognitive, and developmental variables that
are contextualized in time, situations, and social roles
i. Voorbeelden:
1. • Doelen à Ik wil mijn rijbewijs halen
2. • Motieven à Ik wil altijd de beste zijn
3. • Waarden à Ik wil me inzetten voor sociale rechtvaardigheid
4. • Interesses à Ik vind werken met computers interessant
5. Commitments
b. Methode: vragenlijsten, maar ook; projectieve technieken, dagboeken,
experimenten
3. Levensverhalen
a. Internalized and evolving life stories that reconstruct the past and imagine the
future to provide a person’s life with identity (unity , purpose, meaning).
b. Je kunt onderzoeken:
i. • Waarover vertelt iemand (personages, plot)?
ii. • Wat voor onderliggende psychologische thema’s zijn er (bijv
intimiteit)
iii. • Wat is de structuur van het verhaal (bijv complexiteit, bepaalde
sequenties)
c. Methode:
i. Vaak interviews (van meerdere uren) die worden getranscribeerd
ii. Vaak gestructureerde interviews (bijv. McAdams: vragen naar
sleutelepisodes, vroege herinneringen, uitdagingen, etc.)
, iii. Vaak werken getrainde codeerders met een bepaald schema à wat voor
patronen vallen er te ontdekken?
Developmental psychopathology - Odilia Laceulle
• Ontwikkeling verloopt via ontwikkelingstaken (persoonlijk, sociaal, school/werk) à
mijlpalen die horen bij een bepaalde leeftijd
• Ingrijpende veranderingen in de persoon zelf of in de omgeving, die aanleiding geven
tot een herorganisatie van gedrag
• Nieuwe eisen aan gedrag, maar ook nieuwe mogelijkheden, nodig voor aanpak van
latere taken: continuïteit
• Verschillende paden à eenzelfde uitkomst (equifinaliteit)
• Één risicofactor à verschillende uitkomsten (multifiniliteit)
• En: verhoogde kansen, geen determinisme à geen garantie op een bepaalde uitkomst
Gedrag is afwijkend als het op een bepaald moment:
1. Wel vertoond wordt, terwijl het niet in overeenstemming is met wat volgens onze
opvattingen gemiddeld en idealiter bij die ontwikkelingsfase en de daarbij behorende
ontwikkelingstaken behoort
2. Niet vertoond wordt, terwijl dat volgens diezelfde opvattingen wel zou moeten
Gedrag is pathologisch/gestoord als het afwijkend gedrag is:
1. dat langdurig is en niet meer situatie gebonden voorkomt
2. dat de overgang naar nieuwe ontwikkelingsfasen en – taken blokkeert
3. dat voor de persoon en zijn/haar omgeving aanzienlijk lijden oplevert
4. dat (meestal) in bepaalde combinaties van gedragingen voorkomt
Classificeren:
• Efficiëntie, samenvatting (ordenen)
• Het verbeterd en vergemakkelijkt de communicatie
• Aansluiting bij verklarings- en behandelingstheorieën in de wetenschappelijke
literatuur
→ DSM = meest gebruikt
Iedere versie nieuwe ontwikkelingen
• Binnen stoornissen
• Indeling
• Stoornissen verdwijnen/verschijnen
,Belangrijkste uitkomst artikel:
Ecologisch model van Bronfenbrenner: gaat vooral over externe factoren die een rol spelen in
ontwikkeling
Voorspellers van (ontwikkelings)psychopathologie
Ontwikkelingspsychopathologie
Persoonskenmerken
• Temperament/Persoonlijkheid/ Zelfbeeld/zelfregulatie etc.
• Gender
• Leeftijd/ontwikkelingsfase
• Genen
, Omgevingskenmerken
• Opvoeding
• Maatschappij/druk
• Traumatische gebeurtenissen
• SES
• Gepest worden (‘peer stress’)
Er tussen in:
• Hechting
• Sociale relaties
Het artikel
Conclusie 1: meer meisjes dan jongens ontwikkelen een depressieve stoornis
Conclusie 2: genderverschil groter naarmate jongeren verder in de pubertijd zijn
Conclusie 4: oudere jongeren die genetisch kwetsbaar & peer stress rapporteren =
grootste kans om depressie te ontwikkelen (Let op: steeds meer kritiek op studies die naar
één specifiek aspect van één gen kijken, voorzichtigheid geboden bij interpreteren!)
Take home:
1. Ontwikkelingspsychopathologie gaat over de ontwikkeling van
niet-normatief en pathologisch gedrag bij kinderen en jongeren
2. Persoons- en omgevingsfactoren én de interactie spelen een rol
3. Géén determinisme (equifinaliteit en multifinaliteit), wél in kaart brengen, begrijpen,
aanknopingspunten preventie en interventie
Psychopathology
Persoonlijkheidsleer – Jaap Denissen
Discipline = een tak van kennis
Definitie van persoonlijkheid: dynamic organization within the individual of those
psychophysical systems that determine his characteristic behavior and thought.
1) Psychische en fysieke eigenschappen (systemen)
2) Van één specifiek persoon
3) Zijn op een dynamische manier met elkaar verbonden
4) Bepalen hoe die persoon zich meestal voelt en gedraagt
Lagen (levels) van persoonlijkheid
1. Trekken
a. Methode: vaak vragenlijsten waarop mensen zichzelf en anderen beschrijven.
b. Factor analyse: kijken hoe deze beschrijvingen met elkaar samenhangen
c. Big five factoren, hexaco factoren, intelligentie factoren
2. Motivaties
a. More specific motivational, social-cognitive, and developmental variables that
are contextualized in time, situations, and social roles
i. Voorbeelden:
1. • Doelen à Ik wil mijn rijbewijs halen
2. • Motieven à Ik wil altijd de beste zijn
3. • Waarden à Ik wil me inzetten voor sociale rechtvaardigheid
4. • Interesses à Ik vind werken met computers interessant
5. Commitments
b. Methode: vragenlijsten, maar ook; projectieve technieken, dagboeken,
experimenten
3. Levensverhalen
a. Internalized and evolving life stories that reconstruct the past and imagine the
future to provide a person’s life with identity (unity , purpose, meaning).
b. Je kunt onderzoeken:
i. • Waarover vertelt iemand (personages, plot)?
ii. • Wat voor onderliggende psychologische thema’s zijn er (bijv
intimiteit)
iii. • Wat is de structuur van het verhaal (bijv complexiteit, bepaalde
sequenties)
c. Methode:
i. Vaak interviews (van meerdere uren) die worden getranscribeerd
ii. Vaak gestructureerde interviews (bijv. McAdams: vragen naar
sleutelepisodes, vroege herinneringen, uitdagingen, etc.)
, iii. Vaak werken getrainde codeerders met een bepaald schema à wat voor
patronen vallen er te ontdekken?
Developmental psychopathology - Odilia Laceulle
• Ontwikkeling verloopt via ontwikkelingstaken (persoonlijk, sociaal, school/werk) à
mijlpalen die horen bij een bepaalde leeftijd
• Ingrijpende veranderingen in de persoon zelf of in de omgeving, die aanleiding geven
tot een herorganisatie van gedrag
• Nieuwe eisen aan gedrag, maar ook nieuwe mogelijkheden, nodig voor aanpak van
latere taken: continuïteit
• Verschillende paden à eenzelfde uitkomst (equifinaliteit)
• Één risicofactor à verschillende uitkomsten (multifiniliteit)
• En: verhoogde kansen, geen determinisme à geen garantie op een bepaalde uitkomst
Gedrag is afwijkend als het op een bepaald moment:
1. Wel vertoond wordt, terwijl het niet in overeenstemming is met wat volgens onze
opvattingen gemiddeld en idealiter bij die ontwikkelingsfase en de daarbij behorende
ontwikkelingstaken behoort
2. Niet vertoond wordt, terwijl dat volgens diezelfde opvattingen wel zou moeten
Gedrag is pathologisch/gestoord als het afwijkend gedrag is:
1. dat langdurig is en niet meer situatie gebonden voorkomt
2. dat de overgang naar nieuwe ontwikkelingsfasen en – taken blokkeert
3. dat voor de persoon en zijn/haar omgeving aanzienlijk lijden oplevert
4. dat (meestal) in bepaalde combinaties van gedragingen voorkomt
Classificeren:
• Efficiëntie, samenvatting (ordenen)
• Het verbeterd en vergemakkelijkt de communicatie
• Aansluiting bij verklarings- en behandelingstheorieën in de wetenschappelijke
literatuur
→ DSM = meest gebruikt
Iedere versie nieuwe ontwikkelingen
• Binnen stoornissen
• Indeling
• Stoornissen verdwijnen/verschijnen
,Belangrijkste uitkomst artikel:
Ecologisch model van Bronfenbrenner: gaat vooral over externe factoren die een rol spelen in
ontwikkeling
Voorspellers van (ontwikkelings)psychopathologie
Ontwikkelingspsychopathologie
Persoonskenmerken
• Temperament/Persoonlijkheid/ Zelfbeeld/zelfregulatie etc.
• Gender
• Leeftijd/ontwikkelingsfase
• Genen
, Omgevingskenmerken
• Opvoeding
• Maatschappij/druk
• Traumatische gebeurtenissen
• SES
• Gepest worden (‘peer stress’)
Er tussen in:
• Hechting
• Sociale relaties
Het artikel
Conclusie 1: meer meisjes dan jongens ontwikkelen een depressieve stoornis
Conclusie 2: genderverschil groter naarmate jongeren verder in de pubertijd zijn
Conclusie 4: oudere jongeren die genetisch kwetsbaar & peer stress rapporteren =
grootste kans om depressie te ontwikkelen (Let op: steeds meer kritiek op studies die naar
één specifiek aspect van één gen kijken, voorzichtigheid geboden bij interpreteren!)
Take home:
1. Ontwikkelingspsychopathologie gaat over de ontwikkeling van
niet-normatief en pathologisch gedrag bij kinderen en jongeren
2. Persoons- en omgevingsfactoren én de interactie spelen een rol
3. Géén determinisme (equifinaliteit en multifinaliteit), wél in kaart brengen, begrijpen,
aanknopingspunten preventie en interventie
