Samenvatting Grondtrekken van het Nederlands Strafrecht
Erasmus Universiteit
Jaar 1
Blok 3 Inleiding Strafrecht
Druk: 8
1
,Inhoudsopgave van Grondtrekken van het Nederlandse
Strafrecht
Hoofdstuk 1 Inleiding..................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2 Inleiding materieel strafrecht..................................................................................................... 4
Hoofdstuk 3 Opzet en schuld.......................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 4 Strafuitsluitingsgronden........................................................................................................... 12
Hoofdstuk 5 Poging en voorbereiding........................................................................................................... 15
Hoofdstuk 6 Deelneming.............................................................................................................................. 17
Hoofdstuk 7 Inleiding strafprocesrecht......................................................................................................... 21
Hoofdstuk 8 Het voorbereidend onderzoek.................................................................................................. 29
Hoofdstuk 9 Vervolging................................................................................................................................ 41
Hoofdstuk 10 Het onderzoek ter terechtzitting.............................................................................................46
Hoofdstuk 12 Bewijsrecht............................................................................................................................ 51
Hoofdstuk 13 Straffen en maatregelen......................................................................................................... 54
Hoofdstuk 14 Rechtsmiddelen...................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 15 Mensenrechten en strafrecht................................................................................................. 61
Hoofdstuk 16 Strafrechtelijke rechtsvinding.................................................................................................63
2
,Hoofdstuk 1 Inleiding
Strafrecht houdt zich bezig met het bestraffen van personen die een strafbaar feit hebben gepleegd. Bij het
strafrecht worden de mensen bestraft die een strafbaar feit hebben begaan. Dit straffen gaat door de overheid.
De enige die de verdachte van een strafbaar feit voor de (straf)rechter kan brengen (en dus kan dagvaarden) is
een officier van justitie. Hij is vertegenwoordiger van het staatsorgaan dat belast is met de vervolging van
verdachten (het openbaar ministerie). Hij kan een verdachte dagvaarden, waardoor deze voor zijn daden
verantwoording moet afleggen ten overstaan van een rechter. Dit is anders dan het civielrechtelijke
rechtsgebied, waarbij het tussen burgers onderling gaat. Bij het strafrecht gaat het tussen de staat en de
burger.
Eigenrichting (het recht in eigen hand nemen) is verboden. De slachtoffers van strafbare feiten kunnen een
verzoek tot schadevergoeding doen bij de rechter. De geldboete die een rechter kan opleggen gaat naar de
staatskas. De schadevergoeding voor het slachtoffer kan zijn voor immateriële schade en de ‘echte’ schade
(denk aan een gebroken been en een trauma wat je hieraan overhoudt).
De doelen van straffen:
Het opleggen van een straf dient voornamelijk twee doelen:
1. Vergelding: de dader is een strafbaar feit begaan en hiervoor word je gestraft. Dit zorgt voor
genoegdoening; dader roept kwaad op de samenleving, de samenleving roept kwaad terug.
2. Preventie: het opleggen van een straf zou ervoor moeten zorgen dat mensen minder geneigd zijn om
een strafbaar feit te begaan. Dit strafbare gedrag zullen ze dus (proberen) uit te sluiten.
Speciale preventie: Bedoeld om te voorkomen dat een specifieke dader in de toekomst in herhaling
valt, straf moet recidive afschrikken, dat kan alleen als een dader een straf als zodanig ervaart. Het
heeft dus een voorkomend en ontmoedigend effect. De dader zal de volgende keer twee keer
nadenken, voordat hij nog eens iets dergelijks doet.
Generale preventie: potentiele mensen die een strafbaar feit zullen begaan afschrikken, dit kunnen
ze bijvoorbeeld doen door hoge straffen opleggen. Uitgangspunt is dat ook andere dan de gestrafte
lering trekken uit het feit dat er voor het plegen van een strafbaarheid straf opgelegd kan worden. De
gestrafte moet een voorbeeld zijn dat potentiele wetsovertreders afschrikt.
Materieel strafrecht: het meteriele strafrecht bepaalt welk gedrag niet toegestaan is en welke personen
daarvoor kunnen worden gestraft. Het gaat hierbij in eerste plaats om strafbepalingen (bijv. diefstal en moord).
Daarnaast behoren ook algemene leerstukken die betrekking hebben op de uitsluiting van strafbaarheid (bijv.
noodweer) en uitbreiding van strafbaarheid (bijv. poging en medeplichtigheid) tot het materieel strafrecht.
Het materieel strafrecht bepaalt wat strafbaar is en wat niet, dit is opgenomen in het wetboek van strafrecht,
Formeel strafrecht: ook wel strafprocesrecht of de strafvordering genoemd. Dit deel van strafrecht bepaalt
welke regels er gevolgd moeten worden zodra het materiële strafrecht is overtreden, dit is opgenomen in het
wetboek van strafvordering, Sv. Dit bepaalt dus hoe het strafrechtelijke proces moet verlopen; hoelang mag je
in voorlopige hechtenis blijven, wanneer mag je aangehouden worden etc. Ook de regels voor de
bevoegdheden van de politie.
Sanctierecht: heeft betrekking op de voorwaarden waaronder bepaalde straffen mogen worden opgelegd en
ten uitvoer gelegd. Het gaat dan bijv. om de vraag of voor een bepaald strafbaar feit een taakstraf mag worden
opgelegd en welke voorwaarden de rechter precies mag stellen wanneer hij een straf voorwaardelijk oplegt.
Het sanctierecht is zowel in het Wetboek van Strafrecht als in het Wetboek van Strafvordering te vinden.
Wet in formele zin is een wet die tot stand is gekomen in samenwerking tussen de regering en de Staten-
Generaal. Dat een bepaalde wet een wet in formele zin is, zegt alleen iets over de manier waarop de wet tot
stand is gekomen en zegt niets over de inhoud ervan.
Wet in materiële zin: de betreffende wet bevat algemene regels die de burgers binden, zoals de APV.
3
, Het commuun strafrecht: het strafrecht dat in de wetboeken is opgenomen. Duidt men vaak aan als het
commune strafrecht. Hierin is het strafrecht en het strafprocesrecht opgenomen.
Het bijzonder strafrecht: strafbepalingen die in andere wetten staan. Dit is materieel strafrecht maar bevat ook
bevoegdheden die behoren aan het formeel strafrecht, denk hierbij aan de Wet op wapens en munitie,
Wegenverkeerswet 1994, Opiumwet en de vreemdelingenwet.
De wegenverkeerswet bepaalt dat rijden onder invloed verboden is en het bepaalt wanneer de politie een
blaastest mag afnemen.
Alle hiervoor genoemde wetten zijn wetten in formele zin. Er bestaan echter ook strafwetten die niet in
samenwerking tussen de Staten-Generaal en de regering tot stand komen, maar door lagere openbare
lichamen worden vastgesteld. Hierbij kan bijv. worden gedacht aan de algemene plaatselijke verordening (APV)
van een gemeente. Hierin worden allerlei gedragingen strafbaar gesteld die in die gemeente niet toegelaten
zijn. Het is goed mogelijk dat een gedraging in de ene gemeente strafbaar is en in de andere niet. Naast de APV
kennen gemeenten vaak ook andere verordeningen. Zo heeft een gemeente Rotterdam een Havenverordening.
Dat is dus een soort bijzondere strafwet op gemeentelijk niveau.
Het wetboek van Strafrecht-Sr. bestaat uit drie hoofdonderdelen:
Boek 1: de algemene leerstukken van materieel strafrecht, zoals strafuitsluitingsgronden en poging.
Deze zijn van toepassing op alle delicten die in het Wetboek van strafrecht strafbaar zijn gesteld en in
beginsel ook op alle delicten die in de bijzondere strafwetten zijn opgenomen. Ook veel regels met
betrekking tot het sanctierecht en enkele andere onderwerpen zijn opgenomen.
Boek 2 en 3: bevatten uitsluitend strafbepalingen: omschrijvingen van gedrag dat strafbaar is, met
daarbij een aanduiding van de maximale straffen die mogen worden opgelegd. Het onderscheid tussen
deze boeken heeft uitsluitend te maken met de ernst van de delicten. Boek 2 worden alleen misdrijven
strafbaar gesteld en boek 3 uitsluitend overtredingen.
Partiële wijzigingen: er kwam geen nieuw wetboek, maar er werden veel nieuwe wetten toegevoegd.
Hoofdstuk 2 Inleiding materieel strafrecht
Het materiele strafrecht bepaalt welk gedrag strafbaar is. Dit wordt aangegeven door de wet. De inhoud van
die wettelijke verbodsbepalingen wordt soms verder ingevuld door de rechtspraak. Dit komt omdat de wet
veralgemeniseerd is, er zijn zoveel strafbare feiten die mensen kunnen begaan, dat we dit niet allemaal kunnen
opnemen in de wet.
De strafbepaling bestaat uit:
1. De delictsomschrijving: geeft aan welke ongewenste gedraging de wetgever strafbaar heeft willen
stellen
2. Kwalificatie aanduiding: geeft aan hoe de gedraging juridisch wordt vastgesteld (bijv. moord). Maakt
duidelijk hoe het gedrag in juridisch opzicht moet worden benoemd.
3. Strafbedreiging: geeft aan welk soort straf de rechter mag geven en het maximum hiervan.
Voorbeeld hiervan:
art. 225 lid 1 Sr: Hij die een geschrift dat bestemd is om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk
opmaakt of vervalst, met het oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te
doen gebruiken, wordt als schuldig aan valsheid in geschrift gestraft, met gevangenisstraf van ten
hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie.
Delictsomschrijving Hij die een geschrift dat bestemd is om tot bewijs van enig feit te dienen,
valselijk opmaakt of vervalst, met het oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken of door
anderen te doen gebruiken.
4
Erasmus Universiteit
Jaar 1
Blok 3 Inleiding Strafrecht
Druk: 8
1
,Inhoudsopgave van Grondtrekken van het Nederlandse
Strafrecht
Hoofdstuk 1 Inleiding..................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2 Inleiding materieel strafrecht..................................................................................................... 4
Hoofdstuk 3 Opzet en schuld.......................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 4 Strafuitsluitingsgronden........................................................................................................... 12
Hoofdstuk 5 Poging en voorbereiding........................................................................................................... 15
Hoofdstuk 6 Deelneming.............................................................................................................................. 17
Hoofdstuk 7 Inleiding strafprocesrecht......................................................................................................... 21
Hoofdstuk 8 Het voorbereidend onderzoek.................................................................................................. 29
Hoofdstuk 9 Vervolging................................................................................................................................ 41
Hoofdstuk 10 Het onderzoek ter terechtzitting.............................................................................................46
Hoofdstuk 12 Bewijsrecht............................................................................................................................ 51
Hoofdstuk 13 Straffen en maatregelen......................................................................................................... 54
Hoofdstuk 14 Rechtsmiddelen...................................................................................................................... 58
Hoofdstuk 15 Mensenrechten en strafrecht................................................................................................. 61
Hoofdstuk 16 Strafrechtelijke rechtsvinding.................................................................................................63
2
,Hoofdstuk 1 Inleiding
Strafrecht houdt zich bezig met het bestraffen van personen die een strafbaar feit hebben gepleegd. Bij het
strafrecht worden de mensen bestraft die een strafbaar feit hebben begaan. Dit straffen gaat door de overheid.
De enige die de verdachte van een strafbaar feit voor de (straf)rechter kan brengen (en dus kan dagvaarden) is
een officier van justitie. Hij is vertegenwoordiger van het staatsorgaan dat belast is met de vervolging van
verdachten (het openbaar ministerie). Hij kan een verdachte dagvaarden, waardoor deze voor zijn daden
verantwoording moet afleggen ten overstaan van een rechter. Dit is anders dan het civielrechtelijke
rechtsgebied, waarbij het tussen burgers onderling gaat. Bij het strafrecht gaat het tussen de staat en de
burger.
Eigenrichting (het recht in eigen hand nemen) is verboden. De slachtoffers van strafbare feiten kunnen een
verzoek tot schadevergoeding doen bij de rechter. De geldboete die een rechter kan opleggen gaat naar de
staatskas. De schadevergoeding voor het slachtoffer kan zijn voor immateriële schade en de ‘echte’ schade
(denk aan een gebroken been en een trauma wat je hieraan overhoudt).
De doelen van straffen:
Het opleggen van een straf dient voornamelijk twee doelen:
1. Vergelding: de dader is een strafbaar feit begaan en hiervoor word je gestraft. Dit zorgt voor
genoegdoening; dader roept kwaad op de samenleving, de samenleving roept kwaad terug.
2. Preventie: het opleggen van een straf zou ervoor moeten zorgen dat mensen minder geneigd zijn om
een strafbaar feit te begaan. Dit strafbare gedrag zullen ze dus (proberen) uit te sluiten.
Speciale preventie: Bedoeld om te voorkomen dat een specifieke dader in de toekomst in herhaling
valt, straf moet recidive afschrikken, dat kan alleen als een dader een straf als zodanig ervaart. Het
heeft dus een voorkomend en ontmoedigend effect. De dader zal de volgende keer twee keer
nadenken, voordat hij nog eens iets dergelijks doet.
Generale preventie: potentiele mensen die een strafbaar feit zullen begaan afschrikken, dit kunnen
ze bijvoorbeeld doen door hoge straffen opleggen. Uitgangspunt is dat ook andere dan de gestrafte
lering trekken uit het feit dat er voor het plegen van een strafbaarheid straf opgelegd kan worden. De
gestrafte moet een voorbeeld zijn dat potentiele wetsovertreders afschrikt.
Materieel strafrecht: het meteriele strafrecht bepaalt welk gedrag niet toegestaan is en welke personen
daarvoor kunnen worden gestraft. Het gaat hierbij in eerste plaats om strafbepalingen (bijv. diefstal en moord).
Daarnaast behoren ook algemene leerstukken die betrekking hebben op de uitsluiting van strafbaarheid (bijv.
noodweer) en uitbreiding van strafbaarheid (bijv. poging en medeplichtigheid) tot het materieel strafrecht.
Het materieel strafrecht bepaalt wat strafbaar is en wat niet, dit is opgenomen in het wetboek van strafrecht,
Formeel strafrecht: ook wel strafprocesrecht of de strafvordering genoemd. Dit deel van strafrecht bepaalt
welke regels er gevolgd moeten worden zodra het materiële strafrecht is overtreden, dit is opgenomen in het
wetboek van strafvordering, Sv. Dit bepaalt dus hoe het strafrechtelijke proces moet verlopen; hoelang mag je
in voorlopige hechtenis blijven, wanneer mag je aangehouden worden etc. Ook de regels voor de
bevoegdheden van de politie.
Sanctierecht: heeft betrekking op de voorwaarden waaronder bepaalde straffen mogen worden opgelegd en
ten uitvoer gelegd. Het gaat dan bijv. om de vraag of voor een bepaald strafbaar feit een taakstraf mag worden
opgelegd en welke voorwaarden de rechter precies mag stellen wanneer hij een straf voorwaardelijk oplegt.
Het sanctierecht is zowel in het Wetboek van Strafrecht als in het Wetboek van Strafvordering te vinden.
Wet in formele zin is een wet die tot stand is gekomen in samenwerking tussen de regering en de Staten-
Generaal. Dat een bepaalde wet een wet in formele zin is, zegt alleen iets over de manier waarop de wet tot
stand is gekomen en zegt niets over de inhoud ervan.
Wet in materiële zin: de betreffende wet bevat algemene regels die de burgers binden, zoals de APV.
3
, Het commuun strafrecht: het strafrecht dat in de wetboeken is opgenomen. Duidt men vaak aan als het
commune strafrecht. Hierin is het strafrecht en het strafprocesrecht opgenomen.
Het bijzonder strafrecht: strafbepalingen die in andere wetten staan. Dit is materieel strafrecht maar bevat ook
bevoegdheden die behoren aan het formeel strafrecht, denk hierbij aan de Wet op wapens en munitie,
Wegenverkeerswet 1994, Opiumwet en de vreemdelingenwet.
De wegenverkeerswet bepaalt dat rijden onder invloed verboden is en het bepaalt wanneer de politie een
blaastest mag afnemen.
Alle hiervoor genoemde wetten zijn wetten in formele zin. Er bestaan echter ook strafwetten die niet in
samenwerking tussen de Staten-Generaal en de regering tot stand komen, maar door lagere openbare
lichamen worden vastgesteld. Hierbij kan bijv. worden gedacht aan de algemene plaatselijke verordening (APV)
van een gemeente. Hierin worden allerlei gedragingen strafbaar gesteld die in die gemeente niet toegelaten
zijn. Het is goed mogelijk dat een gedraging in de ene gemeente strafbaar is en in de andere niet. Naast de APV
kennen gemeenten vaak ook andere verordeningen. Zo heeft een gemeente Rotterdam een Havenverordening.
Dat is dus een soort bijzondere strafwet op gemeentelijk niveau.
Het wetboek van Strafrecht-Sr. bestaat uit drie hoofdonderdelen:
Boek 1: de algemene leerstukken van materieel strafrecht, zoals strafuitsluitingsgronden en poging.
Deze zijn van toepassing op alle delicten die in het Wetboek van strafrecht strafbaar zijn gesteld en in
beginsel ook op alle delicten die in de bijzondere strafwetten zijn opgenomen. Ook veel regels met
betrekking tot het sanctierecht en enkele andere onderwerpen zijn opgenomen.
Boek 2 en 3: bevatten uitsluitend strafbepalingen: omschrijvingen van gedrag dat strafbaar is, met
daarbij een aanduiding van de maximale straffen die mogen worden opgelegd. Het onderscheid tussen
deze boeken heeft uitsluitend te maken met de ernst van de delicten. Boek 2 worden alleen misdrijven
strafbaar gesteld en boek 3 uitsluitend overtredingen.
Partiële wijzigingen: er kwam geen nieuw wetboek, maar er werden veel nieuwe wetten toegevoegd.
Hoofdstuk 2 Inleiding materieel strafrecht
Het materiele strafrecht bepaalt welk gedrag strafbaar is. Dit wordt aangegeven door de wet. De inhoud van
die wettelijke verbodsbepalingen wordt soms verder ingevuld door de rechtspraak. Dit komt omdat de wet
veralgemeniseerd is, er zijn zoveel strafbare feiten die mensen kunnen begaan, dat we dit niet allemaal kunnen
opnemen in de wet.
De strafbepaling bestaat uit:
1. De delictsomschrijving: geeft aan welke ongewenste gedraging de wetgever strafbaar heeft willen
stellen
2. Kwalificatie aanduiding: geeft aan hoe de gedraging juridisch wordt vastgesteld (bijv. moord). Maakt
duidelijk hoe het gedrag in juridisch opzicht moet worden benoemd.
3. Strafbedreiging: geeft aan welk soort straf de rechter mag geven en het maximum hiervan.
Voorbeeld hiervan:
art. 225 lid 1 Sr: Hij die een geschrift dat bestemd is om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk
opmaakt of vervalst, met het oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te
doen gebruiken, wordt als schuldig aan valsheid in geschrift gestraft, met gevangenisstraf van ten
hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie.
Delictsomschrijving Hij die een geschrift dat bestemd is om tot bewijs van enig feit te dienen,
valselijk opmaakt of vervalst, met het oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken of door
anderen te doen gebruiken.
4
