Week 1
Opzet en culpa
Strafrecht 2
Inhoud vak
- Bouwt voort op strafrecht 1
- Materieelrechtelijke leerstukken
- week 1: opzet en verontschuldigbare dwaling (avas),
ontoerekeningsvatbaarheid, culpa in causa bij psychische
stoornissen
- week 2: noodweer(exces) en culpa in causa
- week 3: poging en voorbereiding
- week 4: daderschap van natuurlijke personen en rechtspersonen
- week 5-7: deelneming
Voorwaarden voor strafbaarheid
Structuur van het strafbare feit:
1. Gedraging
2. Die aan de bestanddelen van toepasselijke en verbindende
delictsomschrijving beantwoordt,
3. Wederrechtelijk (geen rechtvaardigingsgrond) = element
4. En aan schuld te wijten / verwijtbaar is (geen
schulduitsluitingsgrond) = element
ECLI:NL:HR:2021:738: heeft verdachte opzet? “Dan had ik wel een mars
gekocht.”
- Het is een overtreding als je
niet weet je dat je 10.000 of
meer mee neemt de grens
over. Het is een misdrijf als
je dit opzettelijk doet.
Strafprocessueel beslissingsmodel ex. Art. 350 Sv
1. Ten laste gelegde feit bewezen? -> vrijspraak
2. Bewezenverklaarde een strafbaar feit? = kwalificatiebeslissing
= voorwaarden 1 en 2:
1. Gedraging
2. Die aan bestanddelen van delictsomschrijving beantwoordt.
, Week 1
Opzet en culpa
3. Is de dader strafbaar? = geen strafuitsluitingsgrond
= voorwaarden 3 en 4:
3. Wederrechtelijk
4. Aan schuld te wijten
4. Sanctie?
N.B. bestrijding van opzet -> bewijsverweer ≠ 358 lid 3 Sv, wel evt. art.
359 lid 2, 2e zin Sv (‘uitdrukkelijk onderbouwd standpunt’)
N.B. beroep op strafuitsluitingsgrond -> art. 358 lid 3 Sv
N.B. bij sommige delicten zijn er afwijkingen van dit systeem (ihb culpose
gevolgsdelicten, zie hierna)
HR NJ 2018/133: chest bump
Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard” “hij opzettelijk
mishandelen een persoon, met kracht tegen het (boven)lichaam heeft
geduwd, waardoor deze letsel heeft bekomen en pijn heeft ondervonden.”
Uit bewijsmiddelen blijkt: verdachte ging heel dicht voor het slachtoffer
staan en duwde met kracht met zijn borstkas tegen de borstkas van het
slachtoffer. Het slachtoffer verloor zijn evenwicht, viel achterover en kwam
met zijn achterhoofd op de straat terecht. Aan het voorval hielp hij
spierpijn rond zijn nek en pijn aan een schaafwond op zijn achterhoofd
over.
Opzet op toebrengen pijn of letsel? In dit geval was er sprake van
opzet.
Opzet: drie kernvragen
1. Schuldverband: waarop moet opzet gericht zijn?
bestanddeel waar opzet niet op gericht hoeft te zijn:
geobjectiveerd bestanddeel.
2. Betekenis van opzet?
3. Hoe is opzet te bewijzen?
Schuldverband: waar is opzet op gericht?
- Hoofdregel: opzet heeft betrekking op de bestanddelen die na het
opzet worden genoemd
- Uitzondering op hoofdregel / geobjectiveerde bestanddelen:
- strafverzwarende omstandigheden
art. 300 lid 1 jo lid 2/3: ‘mishandeling, zwaar letsel / dood ten
gevolge hebbend’
-> op die laatste twee is het opzet niet gericht: dat zijn
geobjectiveerde bestanddelen.
- gemeengevaarlijke delicten
art. 157 sub 3: ‘opzettelijke brandstichting, dood ten gevolge
-> ook hier is het opzet niet gericht op de dood ten gevolge
hebbend.
- opzettelijk en wederrechtelijk
art. 350: hij die opzettelijk en wederrechtelijk enig goed dat
geheel of ten dele aan een ander toebehoort, vernielt.
, Week 1
Opzet en culpa
Voorbeelden opzetdelicten: bijzondere wetten
Wat is opzet?
- Opzet = willen en weten
- IS NIET: had kunnen weten, had moeten weten, had behoren te
weten (=culpa)
- Schuld = niet willen, wel weten (bewuste schuld)
of
niet willen en niet weten maar wel behoren te weten
(onbewuste schuld)
Opzet gradaties
- Opzet als bedoeling: willen domineert
(bijv. bij een huurmoordenaar)
- Opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn: weten domineert,
impliceert willen
- je bent je er van bewust dat met je gedraging een bepaalt gevolg
kan intreden.
- (bijv. je steekt je eigen huis in brand voor het verzekeringsgeld.
Maar je weet dat je kind boven in bed ligt te slapen, dan is het
noodzakelijke gevolg van zijn handeling dat het kind komt te
overlijden. En van die noodzakelijkheid is hij zich bewust. Niet dat hij
het ook per se wilt, maar dat wordt in zo’n situatie wel aangenomen
en daarom dus wel opzet).
- Opzet als waarschijnlijkheidsbewustzijn: weten domineert,
impliceert willen
- kom je in de praktijk niet vaak tegen. De rechter werkt hier niet
snel mee omdat er nog een lagere vorm van opzet is: voorwaardelijk
opzet.
- Voorwaardelijk opzet = mogelijkheidsbewustzijn +
aanvaarden: weten van mogelijkheid (‘aanmerkelijke kans’)
impliceert nog niet willen; aparte vaststelling van willen
(aanvaarden)
, Week 1
Opzet en culpa
- weten dat er een aanmerkelijke kans is
- deze kans aanvaarden (willen)
---------------------------------------------------------------------
- (Culpa gradaties)
- Bewuste schuld: mogelijkheidsbewustzijn zonder aanvaarden (wel
weten maar niet willen); of bewustheid van niet-aanmerkelijke kans
- dader is zich wel bewust van de mogelijkheid dat iets gebeurt,
maar hij aanvaardt dit juist niet.
- Onbewuste schuld: zelfs geen mogelijkheidsbewustzijn (niet weten,
laat staan willen, maar wel behoren te weten)
- dader is zich niet eens bewust van de mogelijkheid dat iets
gebeurt.
Voorwaardelijk opzet
- Omschrijving: bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat …
bepaalde omstandigheid zich voordoet (meestal bepaald gevolg).
- (objectief): bestaan van aanmerkelijke kans dat …
- (subjectief/weten): bewustheid van die aanmerkelijke kans
- (subjectief/willen): (bewust) aanvaarden van die aanmerkelijke kans
Voorwaardelijke opzet vragen
1. Sprake van aannemelijke kans?
2. Bewust van aannemelijke kans?
3. Aannemelijke kans aanvaard?
Voorwaardelijke opzet
1. (objectief): bestaan van aanmerkelijke kans dat
- afhankelijk van omstandigheden
- aard (zoals ernst) van gevolg bepaalt niet de aanmerkelijkheid!
- naar algemene ervaringsregelen ‘aanmerkelijk’
2. (subjectief/weten): bewustheid van die aanmerkelijke kans dat
- verklaringen van de verdachte en/of bijvoorbeeld eventuele
getuigenverklaringen (kijk naar de casus)
- normaliteitssylogisme
3. (subjectief/willen): bewust aanvaarden van die kans dat
- verklaring van de verdachte en/of bijvoorbeeld eventuele
getuigenverklaringen
- de feitelijke omstandigheden van het geval. Daarbij zijn de aard
van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht,
van belang. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke
verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een
bepaalde gevolg dat het – behoudens contra-indicaties – niet anders
kan zijn dan dat de verdachte de aanmerkelijk kans op het
desbetreffende gevolg heeft aanvaard.
Opzet-uitdrukkingen en opzet-gradaties. Volstaat voorwaardelijk
opzet?
Opzet en culpa
Strafrecht 2
Inhoud vak
- Bouwt voort op strafrecht 1
- Materieelrechtelijke leerstukken
- week 1: opzet en verontschuldigbare dwaling (avas),
ontoerekeningsvatbaarheid, culpa in causa bij psychische
stoornissen
- week 2: noodweer(exces) en culpa in causa
- week 3: poging en voorbereiding
- week 4: daderschap van natuurlijke personen en rechtspersonen
- week 5-7: deelneming
Voorwaarden voor strafbaarheid
Structuur van het strafbare feit:
1. Gedraging
2. Die aan de bestanddelen van toepasselijke en verbindende
delictsomschrijving beantwoordt,
3. Wederrechtelijk (geen rechtvaardigingsgrond) = element
4. En aan schuld te wijten / verwijtbaar is (geen
schulduitsluitingsgrond) = element
ECLI:NL:HR:2021:738: heeft verdachte opzet? “Dan had ik wel een mars
gekocht.”
- Het is een overtreding als je
niet weet je dat je 10.000 of
meer mee neemt de grens
over. Het is een misdrijf als
je dit opzettelijk doet.
Strafprocessueel beslissingsmodel ex. Art. 350 Sv
1. Ten laste gelegde feit bewezen? -> vrijspraak
2. Bewezenverklaarde een strafbaar feit? = kwalificatiebeslissing
= voorwaarden 1 en 2:
1. Gedraging
2. Die aan bestanddelen van delictsomschrijving beantwoordt.
, Week 1
Opzet en culpa
3. Is de dader strafbaar? = geen strafuitsluitingsgrond
= voorwaarden 3 en 4:
3. Wederrechtelijk
4. Aan schuld te wijten
4. Sanctie?
N.B. bestrijding van opzet -> bewijsverweer ≠ 358 lid 3 Sv, wel evt. art.
359 lid 2, 2e zin Sv (‘uitdrukkelijk onderbouwd standpunt’)
N.B. beroep op strafuitsluitingsgrond -> art. 358 lid 3 Sv
N.B. bij sommige delicten zijn er afwijkingen van dit systeem (ihb culpose
gevolgsdelicten, zie hierna)
HR NJ 2018/133: chest bump
Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard” “hij opzettelijk
mishandelen een persoon, met kracht tegen het (boven)lichaam heeft
geduwd, waardoor deze letsel heeft bekomen en pijn heeft ondervonden.”
Uit bewijsmiddelen blijkt: verdachte ging heel dicht voor het slachtoffer
staan en duwde met kracht met zijn borstkas tegen de borstkas van het
slachtoffer. Het slachtoffer verloor zijn evenwicht, viel achterover en kwam
met zijn achterhoofd op de straat terecht. Aan het voorval hielp hij
spierpijn rond zijn nek en pijn aan een schaafwond op zijn achterhoofd
over.
Opzet op toebrengen pijn of letsel? In dit geval was er sprake van
opzet.
Opzet: drie kernvragen
1. Schuldverband: waarop moet opzet gericht zijn?
bestanddeel waar opzet niet op gericht hoeft te zijn:
geobjectiveerd bestanddeel.
2. Betekenis van opzet?
3. Hoe is opzet te bewijzen?
Schuldverband: waar is opzet op gericht?
- Hoofdregel: opzet heeft betrekking op de bestanddelen die na het
opzet worden genoemd
- Uitzondering op hoofdregel / geobjectiveerde bestanddelen:
- strafverzwarende omstandigheden
art. 300 lid 1 jo lid 2/3: ‘mishandeling, zwaar letsel / dood ten
gevolge hebbend’
-> op die laatste twee is het opzet niet gericht: dat zijn
geobjectiveerde bestanddelen.
- gemeengevaarlijke delicten
art. 157 sub 3: ‘opzettelijke brandstichting, dood ten gevolge
-> ook hier is het opzet niet gericht op de dood ten gevolge
hebbend.
- opzettelijk en wederrechtelijk
art. 350: hij die opzettelijk en wederrechtelijk enig goed dat
geheel of ten dele aan een ander toebehoort, vernielt.
, Week 1
Opzet en culpa
Voorbeelden opzetdelicten: bijzondere wetten
Wat is opzet?
- Opzet = willen en weten
- IS NIET: had kunnen weten, had moeten weten, had behoren te
weten (=culpa)
- Schuld = niet willen, wel weten (bewuste schuld)
of
niet willen en niet weten maar wel behoren te weten
(onbewuste schuld)
Opzet gradaties
- Opzet als bedoeling: willen domineert
(bijv. bij een huurmoordenaar)
- Opzet als noodzakelijkheidsbewustzijn: weten domineert,
impliceert willen
- je bent je er van bewust dat met je gedraging een bepaalt gevolg
kan intreden.
- (bijv. je steekt je eigen huis in brand voor het verzekeringsgeld.
Maar je weet dat je kind boven in bed ligt te slapen, dan is het
noodzakelijke gevolg van zijn handeling dat het kind komt te
overlijden. En van die noodzakelijkheid is hij zich bewust. Niet dat hij
het ook per se wilt, maar dat wordt in zo’n situatie wel aangenomen
en daarom dus wel opzet).
- Opzet als waarschijnlijkheidsbewustzijn: weten domineert,
impliceert willen
- kom je in de praktijk niet vaak tegen. De rechter werkt hier niet
snel mee omdat er nog een lagere vorm van opzet is: voorwaardelijk
opzet.
- Voorwaardelijk opzet = mogelijkheidsbewustzijn +
aanvaarden: weten van mogelijkheid (‘aanmerkelijke kans’)
impliceert nog niet willen; aparte vaststelling van willen
(aanvaarden)
, Week 1
Opzet en culpa
- weten dat er een aanmerkelijke kans is
- deze kans aanvaarden (willen)
---------------------------------------------------------------------
- (Culpa gradaties)
- Bewuste schuld: mogelijkheidsbewustzijn zonder aanvaarden (wel
weten maar niet willen); of bewustheid van niet-aanmerkelijke kans
- dader is zich wel bewust van de mogelijkheid dat iets gebeurt,
maar hij aanvaardt dit juist niet.
- Onbewuste schuld: zelfs geen mogelijkheidsbewustzijn (niet weten,
laat staan willen, maar wel behoren te weten)
- dader is zich niet eens bewust van de mogelijkheid dat iets
gebeurt.
Voorwaardelijk opzet
- Omschrijving: bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat …
bepaalde omstandigheid zich voordoet (meestal bepaald gevolg).
- (objectief): bestaan van aanmerkelijke kans dat …
- (subjectief/weten): bewustheid van die aanmerkelijke kans
- (subjectief/willen): (bewust) aanvaarden van die aanmerkelijke kans
Voorwaardelijke opzet vragen
1. Sprake van aannemelijke kans?
2. Bewust van aannemelijke kans?
3. Aannemelijke kans aanvaard?
Voorwaardelijke opzet
1. (objectief): bestaan van aanmerkelijke kans dat
- afhankelijk van omstandigheden
- aard (zoals ernst) van gevolg bepaalt niet de aanmerkelijkheid!
- naar algemene ervaringsregelen ‘aanmerkelijk’
2. (subjectief/weten): bewustheid van die aanmerkelijke kans dat
- verklaringen van de verdachte en/of bijvoorbeeld eventuele
getuigenverklaringen (kijk naar de casus)
- normaliteitssylogisme
3. (subjectief/willen): bewust aanvaarden van die kans dat
- verklaring van de verdachte en/of bijvoorbeeld eventuele
getuigenverklaringen
- de feitelijke omstandigheden van het geval. Daarbij zijn de aard
van de gedraging en de omstandigheden waaronder deze is verricht,
van belang. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke
verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een
bepaalde gevolg dat het – behoudens contra-indicaties – niet anders
kan zijn dan dat de verdachte de aanmerkelijk kans op het
desbetreffende gevolg heeft aanvaard.
Opzet-uitdrukkingen en opzet-gradaties. Volstaat voorwaardelijk
opzet?
