Hoorcollege 1
Week 36
31-08-2020
Rechtsgeschiedenis
Gewoonterecht is het oudste soort recht.
Het privaatrecht is met name ontwikkeld door de romeinen en heeft dan ook de langste
geschiedenis.
Codificatiegeschiedenis
Codificatie = het maken van een wetboek. Codificatie is geschreven recht, waaraan de
overheid aan haar gezag ontleende, uitsluitende gelding toekent; deze exclusiviteit maakt de
rechtsoptekening tot volledige (alleen dit geldt en geen andere regels).
Jeremy Bentham heeft voor Engeland bepleit dat het Engelse recht gecodificeerd moest
worden. In Engeland ging het heel lang zo dat wanneer iemand iets had gedaan wat
waarschijnlijk niet kon dan werd ie voor de rechter gegooid, die vervolgens ging kijken of
daar een wet voor was. Was dat niet het geval, dan deed de rechter alsnog een uitspraak. Deze
uitspraak werd dan een rechtsregel voor vergelijkbare zaken in de toekomst. Dit vond Jeremy
Bentham niet kunnen: die vond dat er eerst een regel gemaakt moest worden, die bekend te
maken en dan daarnaar handelen. Echter, het heeft niet gewerkt: er is nooit een codificatie
gekomen en het werkt nog altijd zoals toen. Dit wordt precedentenrecht genoemd (is ook in
Amerika zo).
Rousseau
Heeft het sociaal contract verkondigd, waarin de algemene wil (volonté generale) van het volk
staat. Hierin staan de wetten waarover is gestemd door het parlement gekozen door het volk
(volkssoevereiniteit). Volgens Rousseau is het opschrijven van een regel in een wet de enige
rechtsbron die mensen kan binden.
Legaliteitsbeginsel
Je kunt mensen pas straffen wanneer er een regel is opgesteld en bekend gemaakt is en
iemand die alsnog overtreedt.
Ontstaan door Cesare Beccaria: nulla poena, sine previa lege. Ook wel het nulla poena
beginsel genoemd. Vanaf toen is ook echt fanatiek begonnen met het codificeren van het
strafrecht, wat ertoe leidde dat daarna ook de andere delen werden gecodificeerd (met name
van het privaatrecht).
Trias politica
De drie machten controleren elkaar. Je dient in een goed georganiseerde staat de machten te
scheiden, zodat de macht niet in handen van 1 persoon vallen. Montesquieu
Maar dit leidt tot de vraag: betekent dat een codificatie ook alle regels bevat die er in de
praktijk nodig zijn om alle zaken die er ooit kunnen voordoen te beslissen? Oftewel: zijn
codificaties materieel volledig? Maar wetgevers zijn niet in staat om alles te kunnen voorzien
wat er zich ooit zou kunnen voordoen.
Bij exclusiviteit gaat het niet om inhoudelijke volledigheid, maar om formele volledigheid.
Formele volledigheid wil zeggen dat die wet is de enige rechtsbron en rechter mag dus alleen
de wet raadplegen voor een uitspraak. Maar hoe kan een rechter dan ervoor zorgen dat een
wet toch in de praktijk volledig is? Een rechter is vrij om de wet uit te leggen en te
interpreteren. De interpretatie moet wel te begrijpen zijn. Kan dit niet, dan zou je een wet
kunnen aanpassen/maken zodat het in het vervolg wel duidelijk is.
, Hoorcollege 1
Week 36
31-08-2020
Wetgevers willen in principe dat hun wil wet wordt. Dus wat doen zij, zij proberen die wetten
zo erg dicht te timmeren dat er geen slimme rechter is die het anders kan interpreteren.
Hoge Raad
Je kunt in cassatie gaan bij de Hoge Raad om aan te tonen dat het recht niet goed is toegepast,
het is geen hoger beroep want er wordt niet meer op feiten getoetst. De taak van de hoge raad
is om te kijken of de rechter de rechtsregel juist heeft toegepast. De Hoge Raad heeft het
laatste woord. Mocht de wetgever het er niet mee eens zijn, dan staat het hun toe om de wet te
veranderen. In de praktijk gebeurt dit vrijwel nooit.
Als de HR een uitspraak heeft gedaan en zij geven aan dat de lagere rechter de rechtsregel
verkeerd heeft toegepast, dan gaat het terug naar de lagere rechter en moet hij opnieuw
uitspraak doen.
Als een HR ooit een uitspraak heeft gedaan over de uitleg van een wet, dan is een rechter daar
niet aan gebonden. De enige geldende rechtsbron voor een rechter is de wet. Hij zal echter
verstandige wijs wel de uitspraak van de HR volgen, anders weet hij zeker dat de partijen in
hoger beroep zullen gaan. Maar rechterlijke uitspraken zijn in Nederland niet bindend.
Jurisprudentie is geen formele rechtsbron (geschreven recht), maar wel een materiële
rechtsbron (dus om te kijken naar wat de wet inhoudt).
Common law-landen
Zoals Engeland. Daar zijn precedenten (voorgaan uitspraken) wel bindend. De allerhoogste
rechters die wijken soms nog wel eens af van deze uitspraken.
Wetboek van Tryphème
Dan kom je bij de vraag: hoe groot moet zo’n codificatie zijn. In theorie zou het mogelijk zijn
om een codificatie hebben bestaande uit twee artikelen.
1. Breng geen nadeel toe aan je buurman.
2. Dit goed begrepen hebbende, doe wat je wilt.
Dit is een codificatie. Telkens zal de rechter dan deze regels moeten interpreteren om een
uitspraak te maken betrekkende op de zaak. Dit zorgt echter wel voor heel veel werk voor de
rechter.
Een variant op dit eerste artikel van deze codificatie is: wat u niet wilt dat u geschiedt, doet
dat ook een ander niet (gulden regel).
Interpretatie
Interpretatie is altijd nodig. In het vorige BW stond dat wanneer een tekst duidelijk is, dat er
dan geen uitleg meer nodig is. Maar als een tekst duidelijk is, is hij al uitgelegd en dan heb je
hem al een betekenis gegeven (een conclusie), vaak de voor de hand liggende.
Interpretatievrijheid
Er zijn pogingen gedaan van de wetgever om de interpretatievrijheid van de rechter aan
banden te leggen.
- Authentieke interpretatie: de interpretatie is voor de bron van de wet; dus bij de
wetgever.
- Référé législatif: verplichting aan de rechter opgelegd met wanneer er een interpretatie
kwestie aan de orde is, dan legt u de zaak voor de wetgever. De wetgever maakt
vervolgens een wet die de betreffende wet uitlegt.
- Interpretatiewetten
- Commentaarverbod
Maar dit bevat een gedachte fout, want alle teksten moeten worden geïnterpreteerd. Dus
wanneer de wetgever een nieuwe wet opstelt om de vorige uit te leggen, dan zal deze ook
, Hoorcollege 1
Week 36
31-08-2020
weer op verschillende manieren geïnterpreteerd. Je kunt niet alleen een wet toepassen, zonder
er een betekenis aan te geven. Het gevolg was dat alle wetten in elke individuele zaak werden
teruggestuurd naar de wetgever, omdat de rechters doodsbang waren om het verkeerd te
interpreteren en onder de guillotine te belanden. De rechtszaken duurden veel te lang
hierdoor, dus hebben ze uiteindelijk toegegeven dat de rechters het op de juiste wijze moeten
gaan interpreteren.
, Hoorcollege 2
Week 36
01-09-2020
The Boston Tea Party (16 December 1773)
De Engelsen waren destijds de baas in Amerika. En zij zorgden ervoor dat de door hun
gesponsorde bedrijven al het geld verdienden en de Amerikanen zelf nauwelijks. De Engelsen
hadden vervolgens een list bedacht om hun thee zonder invoertarieven Amerika binnen te
krijgen. De Amerikanen hebben toen uit protest verkleed als Indianen de schepen met thee
geplunderd en alleen de thee geplunderd en verder niet aan de mensen gezeten. Deze rel
vormt het begin van de struggles tussen de Amerikanen en de Engelsen. De volgende
opstanden leidde tot het ontstaan van Amerika. Het belangrijkste hiervan is het document wat
daar toen is getekend: the decleration of independence.
De belangrijkste zin hieruit is: We hold these truths to be self-evident, that all Men are
created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that
among these are Life, Liberty and the Pursuit of Happiness.
De vraag hierbij is: waar komt deze gedachte vandaan? Deze verklaring is niet gebaseerd op
een juridische bron, maar ze zijn zelf verklarend (self-evident) en ze vloeien voort uit het feit
dat wij bestaan. Dit is de kern gedacht van het natuurrecht.
De kerngedachte van het natuurrecht is dat er een onveranderlijke set van regels is die uit ons
zelf voortvloeit die uit onze natuur op logischerwijs volgt.
De declaration is opgesteld en getekend in de 18e eeuw (de tijd van de verlichting). Het
natuurrecht gaat daar mee gepaard. Het natuurrecht zegt namelijk dat wij het recht dat uit
onszelf voortvloeit zelf beredeneren.
Natuurrecht oude Grieken
Grieken hadden veel filosofen en hielden zich meer bezig met filosofische kwesties. Zij
hielden zich dan bijvoorbeeld bezig met de vraag: wat is recht? Er waren twee scholen
bekende ideeën.
1. Epicureërs vonden dat het recht uit praktische overwegingen ontstaat, zodat je dus de
maatschappij een beetje kunt ordenen. Deze zijn dan bedoeld met nutsmaximalisatie:
dus zoveel mogelijk geluk en nut voor iedereen. Als deze regels volgens de spelregels
gemaakt zijn, zijn deze ook bindend. Dit is een formeel rechtsbegrip, omdat om te
bepalen of een regel bindend is, wordt er gekeken naar de vormvereisten en dat de
procedurele eisen zijn gevolgd.
2. De stoïcijnen (stoa) hanteerden een materieel rechtsbegrip (dus inhoudelijk). Voor het
bepalen of een regel bindend is, wordt er gekeken of ze niet strijdig zijn met de
eeuwigdurende wet van de goden (wat voor de Grieken een soort natuurrecht
voorstelde). Het natuurrecht wordt dus gebruikt als maatstaf. Zo heeft Cicero veel
geschreven over het recht zoals de Stoïcijnen het interpreteerden. En ook hier is er dus
sprake van een materieel rechtsbegrip. Rechtsvaardigheidseis
Natuurrecht romeinse rijk
- Ius civile: ze maakten onderscheid in regels voor bepaalde burgerij/staat (ander recht
voor iemand uit Carthago en iemand uit Rome).
- Ius gentium: het recht van de volkeren. Regels met betrekking op iedereen (er leefden
veel verschillende volkeren in het Romeinse rijk namelijk).
- Ius naturale: natuurrecht. Datgene wat de natuur ons onderwijst (voortplanting, alle
levende wezens worden vrijgeboren). Maar toch was er slavernij in het Romeinse
Rijk. Het kan dus zijn dat een Gentium regel strijdig is met het natuurrecht. Een regel
wordt dan niet getoetst door te kijken of het strijdig is met het natuurrecht, maar is het
criterium is of het regel is die iedereen heeft, dan is het namelijk het volkenrecht.
Week 36
31-08-2020
Rechtsgeschiedenis
Gewoonterecht is het oudste soort recht.
Het privaatrecht is met name ontwikkeld door de romeinen en heeft dan ook de langste
geschiedenis.
Codificatiegeschiedenis
Codificatie = het maken van een wetboek. Codificatie is geschreven recht, waaraan de
overheid aan haar gezag ontleende, uitsluitende gelding toekent; deze exclusiviteit maakt de
rechtsoptekening tot volledige (alleen dit geldt en geen andere regels).
Jeremy Bentham heeft voor Engeland bepleit dat het Engelse recht gecodificeerd moest
worden. In Engeland ging het heel lang zo dat wanneer iemand iets had gedaan wat
waarschijnlijk niet kon dan werd ie voor de rechter gegooid, die vervolgens ging kijken of
daar een wet voor was. Was dat niet het geval, dan deed de rechter alsnog een uitspraak. Deze
uitspraak werd dan een rechtsregel voor vergelijkbare zaken in de toekomst. Dit vond Jeremy
Bentham niet kunnen: die vond dat er eerst een regel gemaakt moest worden, die bekend te
maken en dan daarnaar handelen. Echter, het heeft niet gewerkt: er is nooit een codificatie
gekomen en het werkt nog altijd zoals toen. Dit wordt precedentenrecht genoemd (is ook in
Amerika zo).
Rousseau
Heeft het sociaal contract verkondigd, waarin de algemene wil (volonté generale) van het volk
staat. Hierin staan de wetten waarover is gestemd door het parlement gekozen door het volk
(volkssoevereiniteit). Volgens Rousseau is het opschrijven van een regel in een wet de enige
rechtsbron die mensen kan binden.
Legaliteitsbeginsel
Je kunt mensen pas straffen wanneer er een regel is opgesteld en bekend gemaakt is en
iemand die alsnog overtreedt.
Ontstaan door Cesare Beccaria: nulla poena, sine previa lege. Ook wel het nulla poena
beginsel genoemd. Vanaf toen is ook echt fanatiek begonnen met het codificeren van het
strafrecht, wat ertoe leidde dat daarna ook de andere delen werden gecodificeerd (met name
van het privaatrecht).
Trias politica
De drie machten controleren elkaar. Je dient in een goed georganiseerde staat de machten te
scheiden, zodat de macht niet in handen van 1 persoon vallen. Montesquieu
Maar dit leidt tot de vraag: betekent dat een codificatie ook alle regels bevat die er in de
praktijk nodig zijn om alle zaken die er ooit kunnen voordoen te beslissen? Oftewel: zijn
codificaties materieel volledig? Maar wetgevers zijn niet in staat om alles te kunnen voorzien
wat er zich ooit zou kunnen voordoen.
Bij exclusiviteit gaat het niet om inhoudelijke volledigheid, maar om formele volledigheid.
Formele volledigheid wil zeggen dat die wet is de enige rechtsbron en rechter mag dus alleen
de wet raadplegen voor een uitspraak. Maar hoe kan een rechter dan ervoor zorgen dat een
wet toch in de praktijk volledig is? Een rechter is vrij om de wet uit te leggen en te
interpreteren. De interpretatie moet wel te begrijpen zijn. Kan dit niet, dan zou je een wet
kunnen aanpassen/maken zodat het in het vervolg wel duidelijk is.
, Hoorcollege 1
Week 36
31-08-2020
Wetgevers willen in principe dat hun wil wet wordt. Dus wat doen zij, zij proberen die wetten
zo erg dicht te timmeren dat er geen slimme rechter is die het anders kan interpreteren.
Hoge Raad
Je kunt in cassatie gaan bij de Hoge Raad om aan te tonen dat het recht niet goed is toegepast,
het is geen hoger beroep want er wordt niet meer op feiten getoetst. De taak van de hoge raad
is om te kijken of de rechter de rechtsregel juist heeft toegepast. De Hoge Raad heeft het
laatste woord. Mocht de wetgever het er niet mee eens zijn, dan staat het hun toe om de wet te
veranderen. In de praktijk gebeurt dit vrijwel nooit.
Als de HR een uitspraak heeft gedaan en zij geven aan dat de lagere rechter de rechtsregel
verkeerd heeft toegepast, dan gaat het terug naar de lagere rechter en moet hij opnieuw
uitspraak doen.
Als een HR ooit een uitspraak heeft gedaan over de uitleg van een wet, dan is een rechter daar
niet aan gebonden. De enige geldende rechtsbron voor een rechter is de wet. Hij zal echter
verstandige wijs wel de uitspraak van de HR volgen, anders weet hij zeker dat de partijen in
hoger beroep zullen gaan. Maar rechterlijke uitspraken zijn in Nederland niet bindend.
Jurisprudentie is geen formele rechtsbron (geschreven recht), maar wel een materiële
rechtsbron (dus om te kijken naar wat de wet inhoudt).
Common law-landen
Zoals Engeland. Daar zijn precedenten (voorgaan uitspraken) wel bindend. De allerhoogste
rechters die wijken soms nog wel eens af van deze uitspraken.
Wetboek van Tryphème
Dan kom je bij de vraag: hoe groot moet zo’n codificatie zijn. In theorie zou het mogelijk zijn
om een codificatie hebben bestaande uit twee artikelen.
1. Breng geen nadeel toe aan je buurman.
2. Dit goed begrepen hebbende, doe wat je wilt.
Dit is een codificatie. Telkens zal de rechter dan deze regels moeten interpreteren om een
uitspraak te maken betrekkende op de zaak. Dit zorgt echter wel voor heel veel werk voor de
rechter.
Een variant op dit eerste artikel van deze codificatie is: wat u niet wilt dat u geschiedt, doet
dat ook een ander niet (gulden regel).
Interpretatie
Interpretatie is altijd nodig. In het vorige BW stond dat wanneer een tekst duidelijk is, dat er
dan geen uitleg meer nodig is. Maar als een tekst duidelijk is, is hij al uitgelegd en dan heb je
hem al een betekenis gegeven (een conclusie), vaak de voor de hand liggende.
Interpretatievrijheid
Er zijn pogingen gedaan van de wetgever om de interpretatievrijheid van de rechter aan
banden te leggen.
- Authentieke interpretatie: de interpretatie is voor de bron van de wet; dus bij de
wetgever.
- Référé législatif: verplichting aan de rechter opgelegd met wanneer er een interpretatie
kwestie aan de orde is, dan legt u de zaak voor de wetgever. De wetgever maakt
vervolgens een wet die de betreffende wet uitlegt.
- Interpretatiewetten
- Commentaarverbod
Maar dit bevat een gedachte fout, want alle teksten moeten worden geïnterpreteerd. Dus
wanneer de wetgever een nieuwe wet opstelt om de vorige uit te leggen, dan zal deze ook
, Hoorcollege 1
Week 36
31-08-2020
weer op verschillende manieren geïnterpreteerd. Je kunt niet alleen een wet toepassen, zonder
er een betekenis aan te geven. Het gevolg was dat alle wetten in elke individuele zaak werden
teruggestuurd naar de wetgever, omdat de rechters doodsbang waren om het verkeerd te
interpreteren en onder de guillotine te belanden. De rechtszaken duurden veel te lang
hierdoor, dus hebben ze uiteindelijk toegegeven dat de rechters het op de juiste wijze moeten
gaan interpreteren.
, Hoorcollege 2
Week 36
01-09-2020
The Boston Tea Party (16 December 1773)
De Engelsen waren destijds de baas in Amerika. En zij zorgden ervoor dat de door hun
gesponsorde bedrijven al het geld verdienden en de Amerikanen zelf nauwelijks. De Engelsen
hadden vervolgens een list bedacht om hun thee zonder invoertarieven Amerika binnen te
krijgen. De Amerikanen hebben toen uit protest verkleed als Indianen de schepen met thee
geplunderd en alleen de thee geplunderd en verder niet aan de mensen gezeten. Deze rel
vormt het begin van de struggles tussen de Amerikanen en de Engelsen. De volgende
opstanden leidde tot het ontstaan van Amerika. Het belangrijkste hiervan is het document wat
daar toen is getekend: the decleration of independence.
De belangrijkste zin hieruit is: We hold these truths to be self-evident, that all Men are
created equal, that they are endowed by their Creator with certain unalienable Rights, that
among these are Life, Liberty and the Pursuit of Happiness.
De vraag hierbij is: waar komt deze gedachte vandaan? Deze verklaring is niet gebaseerd op
een juridische bron, maar ze zijn zelf verklarend (self-evident) en ze vloeien voort uit het feit
dat wij bestaan. Dit is de kern gedacht van het natuurrecht.
De kerngedachte van het natuurrecht is dat er een onveranderlijke set van regels is die uit ons
zelf voortvloeit die uit onze natuur op logischerwijs volgt.
De declaration is opgesteld en getekend in de 18e eeuw (de tijd van de verlichting). Het
natuurrecht gaat daar mee gepaard. Het natuurrecht zegt namelijk dat wij het recht dat uit
onszelf voortvloeit zelf beredeneren.
Natuurrecht oude Grieken
Grieken hadden veel filosofen en hielden zich meer bezig met filosofische kwesties. Zij
hielden zich dan bijvoorbeeld bezig met de vraag: wat is recht? Er waren twee scholen
bekende ideeën.
1. Epicureërs vonden dat het recht uit praktische overwegingen ontstaat, zodat je dus de
maatschappij een beetje kunt ordenen. Deze zijn dan bedoeld met nutsmaximalisatie:
dus zoveel mogelijk geluk en nut voor iedereen. Als deze regels volgens de spelregels
gemaakt zijn, zijn deze ook bindend. Dit is een formeel rechtsbegrip, omdat om te
bepalen of een regel bindend is, wordt er gekeken naar de vormvereisten en dat de
procedurele eisen zijn gevolgd.
2. De stoïcijnen (stoa) hanteerden een materieel rechtsbegrip (dus inhoudelijk). Voor het
bepalen of een regel bindend is, wordt er gekeken of ze niet strijdig zijn met de
eeuwigdurende wet van de goden (wat voor de Grieken een soort natuurrecht
voorstelde). Het natuurrecht wordt dus gebruikt als maatstaf. Zo heeft Cicero veel
geschreven over het recht zoals de Stoïcijnen het interpreteerden. En ook hier is er dus
sprake van een materieel rechtsbegrip. Rechtsvaardigheidseis
Natuurrecht romeinse rijk
- Ius civile: ze maakten onderscheid in regels voor bepaalde burgerij/staat (ander recht
voor iemand uit Carthago en iemand uit Rome).
- Ius gentium: het recht van de volkeren. Regels met betrekking op iedereen (er leefden
veel verschillende volkeren in het Romeinse rijk namelijk).
- Ius naturale: natuurrecht. Datgene wat de natuur ons onderwijst (voortplanting, alle
levende wezens worden vrijgeboren). Maar toch was er slavernij in het Romeinse
Rijk. Het kan dus zijn dat een Gentium regel strijdig is met het natuurrecht. Een regel
wordt dan niet getoetst door te kijken of het strijdig is met het natuurrecht, maar is het
criterium is of het regel is die iedereen heeft, dan is het namelijk het volkenrecht.
