Maatschappijleer H1 t/m H8
Hoofdstuk 1
*Overheid beschermd burgers tegen elkaar maar burgers worden ook tegen overheid beschermd.
Nederland is een democratische rechtsstaat: burgers mogen meebeslissen. En een sociale
rechtsstaat: er zijn wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te
bevorderen
*Voordelen rechtsstaat
- Relatief veel sociale vrede en sociale cohesie
- Sprake van vertrouwen en wederkerigheid (Burgers vertrouwen in rechtvaardig rechtssysteem -->
bereid om premies voor sociale voorzieningen te betalen)
- Overheid verwacht dat burgers zit aan wet houden, omgekeerd ook —> rechtszekerheid.
*Ontstaan rechtsstaat:
- Tot de 18e eeuw kende Europa een periode van godsdiensttwisten en bloedige oorlogen. Koningen
en ander machthebbers oefenden onbegrensde macht uit op burgers zonder zich te hoeven houden
aan een rechtssysteem.
- In de 18e eeuw (de eeuw van de Verlichting) ontstond het verlangen naar maatschappelijk geluk.
- Arme boeren, arbeiders, maar ook de burgerij en delen van de adel oefenden druk uit om de macht
van vorsten in te perken en rechtssystemen en machtsstructuren te institutionaliseren.
De burgerij geloofde in de kracht van de rede. Vanuit de rede konden voorwaarden voor een
rechtvaardige en gelukkige samenleving worden beredeneerd. Een belangrijke voorwaarde voor deze
samenleving is vrijheid. De macht van de staat moest worden ingeperkt.
*Democratisch vastgestelde regels leiden tot een sociaal contract tussen burgers en (gekozen)
bestuurders —> burgers én de overheid accepteren hun rechten en plichten.
Overheid heeft geweldsmonopolie, maar is gehouden aan afspraken die burgers en overheid
overeenkomen.
*De contractfilosofen zien deze grondbeginselen als voorwaardelijk voor een rechtsstaat:
-Het beginsel van grondrechten.
-Het soevereiniteits- en democratiebeginsel.
-Het legaliteitsbeginsel.
-Het beginsel van de trias politica.
*Eerste rechtsstaten:
-Verenigde staten:
Sinds 1776 onafhankelijk van Engeland. Onafhankelijkheidsverklaring riep op tot nieuwe
samenleving, gebaseerd op vrijheid en gelijkheid.
Staatsmacht gebonden aan grondrechten van Bill of Rights.
Onafhankelijkheidsverklaring en Bill of Rights vormen samen de constitutie.
-Frankrijk:
In 1789: Franse Revolutie. Strijdkreet: “Vrijheid,
gelijkheid, broederschap of de dood!”.
1791: De Verklaring van de Rechten van de Mens en
Burger werd opgesteld.
1799: Napoleon pleegde staatsgreep. Frankrijk werd
een verlichte dictatuur
*Ontwikkelingen in West-Europa
, -Door de slag bij Waterloo (1815) verloor Napoleon zijn macht en werden oude machtsstructuren
hersteld: de Koning, de adel en de Kerk kregen weer meer macht.
-Later in de 19e eeuw werden door politieke oorlogen burgerrechten en democratieën in West-
Europa (waaronder Nederland) steeds meer hersteld.
Hoofdstuk 2
*Grondwetten vormen de stichtingsakte voor rechtsstaten. De grondwet:
- Begrenst de macht van de staat.
- Legt fundamentele rechten van burgers vast.
- Geeft aan hoe de machtsorganen van de staat zijn georganiseerd.
- Drukt de eenheid van de natie uit.
*Vanaf halverwege 19e eeuw vinden in heel Europa revoluties plaats, gekeerd tegen vorsten.
In 1848 stelt kamerlid Thorbecke een grondwetswijziging voor waarbij koning Willem II instemt met
een grondwet waarin zijn macht wordt ingeperkt. De democratie werd vergroot door
censuskiesrecht: mannelijke burgers die belasting betaalden mogen stemmen bij verkiezingen voor
de Tweede Kamer.
*De staat heeft één belangrijke taak: de vrijheid van burgers dienen. De economie diende aan de
vrije markt te worden overgelaten. Nederland wordt in de 19e eeuw ook wel een nachtwakersstaat
genoemd. De nachtwakersstaat zorgde voor sociale onrust: arbeiders gingen gebukt onder uitbuiting,
armoede en een hoge kindersterfte. Hierdoor ontstond er een klassenstrijd tussen arm en rijk.
Een van de gevolgen van de klassenstrijd was het ontstaan van algemeen kiesrecht. In 1917 voor alle
mannen, in 1919 ook voor alle vrouwen.
*De Duitse bezetting maakte een einde aan de grondrechten van burgers als recht op veiligheid vrije
meningsuiting, drukpers en vereniging.
- Groepen als joden, zigeuners, homoseksuelen, zwakzinnigen en verzetsstrijders werden zonder
proces ter dood veroordeeld of in concentratiekampen geplaatst.
- Gevolgen ontwikkelingen voor de grondwet: bescherming van burgers tegen discriminatie en het
recht op sociale zekerheid.
* Bij klassieke grondrechten heeft de overheid een passieve rol (behalve bij kiesrecht). Wanneer een
burger vindt dat zijn grondrecht geschonden is, kan hij naar de rechter stappen. Klassieke
grondrechten: grondrechten die de overheid moet garanderen. Hierbij ligt de nadruk op vrijheid en
gelijkheid. Drie soorten klassieke grondrechten:
- Het recht op gelijke behandeling: verbod op discriminatie.
- Persoonlijke vrijheid. Denk aan het recht op privacy, verbod op marteling, beperking van de
bevoegdheden van justitie en vrijheid van godsdienst en onderwijs.
- Politieke vrijheid. Denk aan het algemene kiesrecht, de vrijheid van meningsuiting, vereniging en
betoging.
* Door sociale grondrechten werd de klassieke rechtsstaat een sociale rechtsstaat, ofwel
verzorgingsstaat. Overheid heeft een actieve rol, maar burgers kunnen sociale grondrechten niet bij
de rechter afdwingen. Sociale grondrechten:
- werkgelegenheid en vrije keuze van arbeid
- bestaanszekerheid en welvaart.
- leefbaarheid en milieu.
- volksgezondheid en woongelegenheid.
- onderwijs.
Hoofdstuk 1
*Overheid beschermd burgers tegen elkaar maar burgers worden ook tegen overheid beschermd.
Nederland is een democratische rechtsstaat: burgers mogen meebeslissen. En een sociale
rechtsstaat: er zijn wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te
bevorderen
*Voordelen rechtsstaat
- Relatief veel sociale vrede en sociale cohesie
- Sprake van vertrouwen en wederkerigheid (Burgers vertrouwen in rechtvaardig rechtssysteem -->
bereid om premies voor sociale voorzieningen te betalen)
- Overheid verwacht dat burgers zit aan wet houden, omgekeerd ook —> rechtszekerheid.
*Ontstaan rechtsstaat:
- Tot de 18e eeuw kende Europa een periode van godsdiensttwisten en bloedige oorlogen. Koningen
en ander machthebbers oefenden onbegrensde macht uit op burgers zonder zich te hoeven houden
aan een rechtssysteem.
- In de 18e eeuw (de eeuw van de Verlichting) ontstond het verlangen naar maatschappelijk geluk.
- Arme boeren, arbeiders, maar ook de burgerij en delen van de adel oefenden druk uit om de macht
van vorsten in te perken en rechtssystemen en machtsstructuren te institutionaliseren.
De burgerij geloofde in de kracht van de rede. Vanuit de rede konden voorwaarden voor een
rechtvaardige en gelukkige samenleving worden beredeneerd. Een belangrijke voorwaarde voor deze
samenleving is vrijheid. De macht van de staat moest worden ingeperkt.
*Democratisch vastgestelde regels leiden tot een sociaal contract tussen burgers en (gekozen)
bestuurders —> burgers én de overheid accepteren hun rechten en plichten.
Overheid heeft geweldsmonopolie, maar is gehouden aan afspraken die burgers en overheid
overeenkomen.
*De contractfilosofen zien deze grondbeginselen als voorwaardelijk voor een rechtsstaat:
-Het beginsel van grondrechten.
-Het soevereiniteits- en democratiebeginsel.
-Het legaliteitsbeginsel.
-Het beginsel van de trias politica.
*Eerste rechtsstaten:
-Verenigde staten:
Sinds 1776 onafhankelijk van Engeland. Onafhankelijkheidsverklaring riep op tot nieuwe
samenleving, gebaseerd op vrijheid en gelijkheid.
Staatsmacht gebonden aan grondrechten van Bill of Rights.
Onafhankelijkheidsverklaring en Bill of Rights vormen samen de constitutie.
-Frankrijk:
In 1789: Franse Revolutie. Strijdkreet: “Vrijheid,
gelijkheid, broederschap of de dood!”.
1791: De Verklaring van de Rechten van de Mens en
Burger werd opgesteld.
1799: Napoleon pleegde staatsgreep. Frankrijk werd
een verlichte dictatuur
*Ontwikkelingen in West-Europa
, -Door de slag bij Waterloo (1815) verloor Napoleon zijn macht en werden oude machtsstructuren
hersteld: de Koning, de adel en de Kerk kregen weer meer macht.
-Later in de 19e eeuw werden door politieke oorlogen burgerrechten en democratieën in West-
Europa (waaronder Nederland) steeds meer hersteld.
Hoofdstuk 2
*Grondwetten vormen de stichtingsakte voor rechtsstaten. De grondwet:
- Begrenst de macht van de staat.
- Legt fundamentele rechten van burgers vast.
- Geeft aan hoe de machtsorganen van de staat zijn georganiseerd.
- Drukt de eenheid van de natie uit.
*Vanaf halverwege 19e eeuw vinden in heel Europa revoluties plaats, gekeerd tegen vorsten.
In 1848 stelt kamerlid Thorbecke een grondwetswijziging voor waarbij koning Willem II instemt met
een grondwet waarin zijn macht wordt ingeperkt. De democratie werd vergroot door
censuskiesrecht: mannelijke burgers die belasting betaalden mogen stemmen bij verkiezingen voor
de Tweede Kamer.
*De staat heeft één belangrijke taak: de vrijheid van burgers dienen. De economie diende aan de
vrije markt te worden overgelaten. Nederland wordt in de 19e eeuw ook wel een nachtwakersstaat
genoemd. De nachtwakersstaat zorgde voor sociale onrust: arbeiders gingen gebukt onder uitbuiting,
armoede en een hoge kindersterfte. Hierdoor ontstond er een klassenstrijd tussen arm en rijk.
Een van de gevolgen van de klassenstrijd was het ontstaan van algemeen kiesrecht. In 1917 voor alle
mannen, in 1919 ook voor alle vrouwen.
*De Duitse bezetting maakte een einde aan de grondrechten van burgers als recht op veiligheid vrije
meningsuiting, drukpers en vereniging.
- Groepen als joden, zigeuners, homoseksuelen, zwakzinnigen en verzetsstrijders werden zonder
proces ter dood veroordeeld of in concentratiekampen geplaatst.
- Gevolgen ontwikkelingen voor de grondwet: bescherming van burgers tegen discriminatie en het
recht op sociale zekerheid.
* Bij klassieke grondrechten heeft de overheid een passieve rol (behalve bij kiesrecht). Wanneer een
burger vindt dat zijn grondrecht geschonden is, kan hij naar de rechter stappen. Klassieke
grondrechten: grondrechten die de overheid moet garanderen. Hierbij ligt de nadruk op vrijheid en
gelijkheid. Drie soorten klassieke grondrechten:
- Het recht op gelijke behandeling: verbod op discriminatie.
- Persoonlijke vrijheid. Denk aan het recht op privacy, verbod op marteling, beperking van de
bevoegdheden van justitie en vrijheid van godsdienst en onderwijs.
- Politieke vrijheid. Denk aan het algemene kiesrecht, de vrijheid van meningsuiting, vereniging en
betoging.
* Door sociale grondrechten werd de klassieke rechtsstaat een sociale rechtsstaat, ofwel
verzorgingsstaat. Overheid heeft een actieve rol, maar burgers kunnen sociale grondrechten niet bij
de rechter afdwingen. Sociale grondrechten:
- werkgelegenheid en vrije keuze van arbeid
- bestaanszekerheid en welvaart.
- leefbaarheid en milieu.
- volksgezondheid en woongelegenheid.
- onderwijs.
