Sociologisch Perspectief op Criminaliteit
Hoorcollege 1 – Inleiding: criminologie, criminaliteit & sociologisch perspectief:
Sociologisch perspectief: menselijk gedrag wordt verklaart aan de hand van de
sociale context (familie, vrienden, school, buurt/wijk, land) in plaats van enkel
focussen op individuele factoren (genen, persoonlijkheid)
Criminologie: de systematische bestudering van de aard, omvang, oorzaken en
controle van gedrag dat bij de wet verboden is
- Criminologisch onderzoek is lang niet altijd theorie-gestuurd, maar sterk
beleidsgericht
- Criminologie wordt sterk beïnvloed door sociologie, psychologie, antropologie,
biologie, economie, geografie, geschiedenis, filosofie, politicologie
- Criminologie is multidisciplinair: bestudeert criminaliteit door verschillende
(disciplinaire) brillen (heeft geen eigen theorieën of methoden van onderzoek)
bestaat uit elementen van verschillende disciplines
Een toegepaste sociale wetenschap waarin criminologen werken aan het
vergaren van kennis over criminaliteit en de controle daarvan, gebaseerd op
empirisch onderzoek. Dit onderzoek vormt de basis voor het begrijpen,
verklaren, voorspellen en voorkomen van criminaliteit en van
criminaliteitsbeleid
Kern-componenten:
1. Criminaliteit begrepen/gedefinieerd als schadelijk gedrag
2. Verschillende typen criminaliteit
3. Kenmerken van typische overtreders (criminelen) en van slachtoffers
4. Analyse van de mate/frequentie, patronen en kosten van criminaliteit
5. Analyse van de oorzaken van criminaliteit
Maar ook: bestuderen van reacties van de samenleving op criminaliteit,
bepalen van wetten, rol van de slachtoffers (victimologie)
Definities/benaderingen criminaliteit
Wettelijke definitie:
- Criminaliteit is alleen datgene wat strafbaar is
- Iemand is crimineel wanneer de rechter zijn/haar schuld heeft vastgelegd
- Alleen die personen en hun gedragingen moeten bestudeerd worden
Kritiek: te beperkte visie
o Strafwet omvat niet alle soorten criminaliteit (wittenboordencriminaliteit)
o Houdt geen rekening met culturele & historische context wetgeving
(verschilt tussen landen en over de tijd heen)
o Houdt geen rekening met wie wetgeving bepaalt (machtsverschillen)
Consensus-benadering:
, - Biedt oplossing voor kritiek variaties in wetgeving: definitie o.b.v.
overeenstemming
- Assumptie: leden van de samenleving zijn het eens over wat criminaliteit is
- Definitie van criminaliteit reflecteert de ideeën van de samenleving als geheel
- Gebaseerd op ideeën van klassiek socioloog Emile Durkheim:
o mensen worden bij elkaar gehouden door gedeelde religieuze
overtuigingen, tradities en gelijke wereldbeelden;
gemeenschappelijkheid als ‘sociale lijm.
o Criminaliteit = gedragingen die collectieve moraal ‘shockeren’ & leiden
tot intense morele verontwaardiging onder het collectief
o Ook modernere criminologen: criminaliteit alleen te identificeren aan de
hand van de afwijzende reactie die het oproept
Kritiek:
o Consensus is afhankelijk van de sociale & historische context
o Om wiens moraliteit en wiens morele verontwaardiging gaat het dan?
Wie is het ‘collectief’
Conflict-benaderingen:
- Assumptie: mensen verschillen; samenleving bestaat uit verschillende
groepen met verschillende belangen, die in conflict zijn met elkaar
- Definities van criminaliteit worden bepaald door machtige groepen, die ze
gebruiken om hun eigen belangen te behartigen en machtige positie te
behouden
- Machtelozen zijn daardoor vaker ‘slachtoffer van wetgeving’:
o Marxistische/kritische conflict benadering: macht wordt bepaald door
rijkdom/klasse criminaliteit = elk gedrag dat schade berokkend (aan
rijken), en niet perse illegaal is
o Pluralistische conflict benadering (cultural conflict theory): groepen/
macht worden ook bepaald door o.a. religie, etniciteit, gender, die
strijden om dominantie en zetten daarbij wetgeving in primair conflict
(persoon uit een cultuur in andere cultuur (andere normen/wetten)) &
secundair conflict (groepen in zelfde gebied, maar met ander
waardensysteem)
Hedendaagse benaderingen:
- In verlengde van pluralistische conflict benaderingen
- Beinvloed door ‘postmodernisme’
- I.p.v. bestaande groepen, wordt situationele context benadrukt + ‘sociale
constructie’ van criminaliteit (hoe anderen criminaliteit zien)
- Een definitie van criminaliteit moet ook datgene omvatten dat voorkomt uit de
hiërarchische structuur & sociale regelingen in samenlevingen die schade
toebrengen maar niet onder wettelijke definities valt
Integratieve benaderingen: pyramide/prisma
criminaliteit
, - Hagan’s pyramide van criminaliteit: a kind of deviance, which in turn consists
of variation from a social norm that is proscribed by criminal law
o Criminaliteit als ‘continue variabele’: van kleine afwijkingen van
geaccepteerde gedragingen tot zeer ernstige acties met serieuze
schade als gevolg (overtredingen variëren in ernst)
o 3 dimensies: Agreement about the norm (overeenstemming over
goed/fout gedrag) & Severity of the societal response (hoe sterk is de
reactie van de samenleving) & Evaluation of social harm (hoe
schadelijk is het gedrag en voor wie)
o Kritiek: geen aandacht voor ‘public awareness of crime’ (realisatie dat
iemand een slachtoffer is) & weinig aandacht voor het aantal
slachtoffers & dimensie ‘severity of response’ omvat niet
waarschijnlijkheid dat er een serieuze reactie komt (op de ‘powerfull’)
- Prisma van criminaliteit:
o Bovenste deel: zeer zichtbare
criminaliteit, vaak door ‘powerless’ met
directe schade Crimes of the street:
geassocieerd met lagere sociale klasse,
weinig vermogen om zich te verzetten
tegen vervolging en veroordeling
(diefstal, geweldpleging, moord,
verkrachting, beroving, inbraak,
brandstichting)
o Onderste deel: meer onzichtbare
criminaliteit, vaker door ‘powerfull’ en schade is indirect Crimes of
the suite: niet alleen door individuen, maar ook door organisaties of
overheidsinstanties (handel met voorkennis, belastingontduiking,
fraude, corruptie, gevaarlijke producten). Macht bepaalt niet alleen
mogelijkheden voor crimineel gedrag, maar ook mogelijkheden om
arrestatie, vervolging, veroordeling te vermijden
Victimologie (mirror image): scientific study of the physical, emotional and financial
harm people suffer because of criminal activities
- Focus op slachtoffers, hun kenmerken en hun rol
Hoorcollege 2 – Aard en omvang van criminaliteit:
Bronnen voor criminaliteit
Slachtofferenquêtes: geeft inzicht in specifieke slachtoffer- en delictscategorieën
- Vermogensdelicten komen het meest voor (daarna vandalisme en
geweldsdelicten); Jongeren zijn vaker slachtoffer
- Beperkingen:
o het ontbreken van gegevens over slachtofferloze delicten
(witteboordencriminaliteit)
o geen informatie over delicten in het bedrijfsleven
o zijn enquêtes representatief voor de hele bevolking?
, o kunnen slachtoffers het delict herinneren?
Meldingen bij politie:
- ongeveer 800.000 misdrijven in Nederland per jaar; 60%
vermogensmisdrijven, 15% verkeersmisdrijven, 13% vernielingen, 10%
gewelds- en seksuele misdrijven, 2% drugsmisdrijven
- Beperkingen:
o Politiestatistiek vooral misdrijven uit Wetboek van Strafrecht (geen
andere vormen van criminaliteit)
o aangiftebereidheid is laag
o prioriteiten van de politie/beleid (op welke delicten richten inspanningen
zich)
o de politie maakt zelf een inschatting over de opsporingsmogelijkheden
om daarna pas vervolgstappen te ondernemen
o verschil per type criminaliteit (haalwerk en brengwerk (door burgers))
o verschillende manieren van registratie (soms onbetrouwbaar)
Zelfrapportage dader:
- Enquêtes worden vooral onder jongeren afgenomen
- Het biedt zicht op verborgen criminaliteit (dark number) & slachtofferloze
delicten en daders die de politie niet meeneemt
- Beperkingen:
o Kunnen de daders zich de delicten goed herinneren en zijn zij bereid
eerlijke informatie te geven (sociale wenselijkheid)
o Non respons: probleem van representativiteit en geen bereik onder
specifieke doelgroepen
o Alleen kleinere, maar veel voorkomende criminaliteit
Gerechtelijke statistieken (afgeleid van de bovenste 3 bronnen, niet alle criminaliteit
wordt in rechtszaken behandelt):
- Traditionele criminaliteit: alle soorten criminaliteit (m.u.v. cybercrime)
- Cybercrime: een sterk stijgende vorm van criminaliteit (identiteitsfraude, koop-
en verkoopfraude, hacken, cyberpesten). Cybercrime is lastig te bepalen
omdat veel slachtoffers onwetend zijn over hun slachtofferschap
Daders van criminaliteit
Kruimeldieven VS grote criminelen:
- Tasjesrovers en winkeldieven
- Cybercriminelen
- Witteboordencriminaliteit
- Criminele families (intergenerationele overdracht)
De verdeling in het type misdrijf dat door verdachten gepleegd wordt komt overeen
met de verdeling in slachtoffers van type misdrijven
Hoorcollege 1 – Inleiding: criminologie, criminaliteit & sociologisch perspectief:
Sociologisch perspectief: menselijk gedrag wordt verklaart aan de hand van de
sociale context (familie, vrienden, school, buurt/wijk, land) in plaats van enkel
focussen op individuele factoren (genen, persoonlijkheid)
Criminologie: de systematische bestudering van de aard, omvang, oorzaken en
controle van gedrag dat bij de wet verboden is
- Criminologisch onderzoek is lang niet altijd theorie-gestuurd, maar sterk
beleidsgericht
- Criminologie wordt sterk beïnvloed door sociologie, psychologie, antropologie,
biologie, economie, geografie, geschiedenis, filosofie, politicologie
- Criminologie is multidisciplinair: bestudeert criminaliteit door verschillende
(disciplinaire) brillen (heeft geen eigen theorieën of methoden van onderzoek)
bestaat uit elementen van verschillende disciplines
Een toegepaste sociale wetenschap waarin criminologen werken aan het
vergaren van kennis over criminaliteit en de controle daarvan, gebaseerd op
empirisch onderzoek. Dit onderzoek vormt de basis voor het begrijpen,
verklaren, voorspellen en voorkomen van criminaliteit en van
criminaliteitsbeleid
Kern-componenten:
1. Criminaliteit begrepen/gedefinieerd als schadelijk gedrag
2. Verschillende typen criminaliteit
3. Kenmerken van typische overtreders (criminelen) en van slachtoffers
4. Analyse van de mate/frequentie, patronen en kosten van criminaliteit
5. Analyse van de oorzaken van criminaliteit
Maar ook: bestuderen van reacties van de samenleving op criminaliteit,
bepalen van wetten, rol van de slachtoffers (victimologie)
Definities/benaderingen criminaliteit
Wettelijke definitie:
- Criminaliteit is alleen datgene wat strafbaar is
- Iemand is crimineel wanneer de rechter zijn/haar schuld heeft vastgelegd
- Alleen die personen en hun gedragingen moeten bestudeerd worden
Kritiek: te beperkte visie
o Strafwet omvat niet alle soorten criminaliteit (wittenboordencriminaliteit)
o Houdt geen rekening met culturele & historische context wetgeving
(verschilt tussen landen en over de tijd heen)
o Houdt geen rekening met wie wetgeving bepaalt (machtsverschillen)
Consensus-benadering:
, - Biedt oplossing voor kritiek variaties in wetgeving: definitie o.b.v.
overeenstemming
- Assumptie: leden van de samenleving zijn het eens over wat criminaliteit is
- Definitie van criminaliteit reflecteert de ideeën van de samenleving als geheel
- Gebaseerd op ideeën van klassiek socioloog Emile Durkheim:
o mensen worden bij elkaar gehouden door gedeelde religieuze
overtuigingen, tradities en gelijke wereldbeelden;
gemeenschappelijkheid als ‘sociale lijm.
o Criminaliteit = gedragingen die collectieve moraal ‘shockeren’ & leiden
tot intense morele verontwaardiging onder het collectief
o Ook modernere criminologen: criminaliteit alleen te identificeren aan de
hand van de afwijzende reactie die het oproept
Kritiek:
o Consensus is afhankelijk van de sociale & historische context
o Om wiens moraliteit en wiens morele verontwaardiging gaat het dan?
Wie is het ‘collectief’
Conflict-benaderingen:
- Assumptie: mensen verschillen; samenleving bestaat uit verschillende
groepen met verschillende belangen, die in conflict zijn met elkaar
- Definities van criminaliteit worden bepaald door machtige groepen, die ze
gebruiken om hun eigen belangen te behartigen en machtige positie te
behouden
- Machtelozen zijn daardoor vaker ‘slachtoffer van wetgeving’:
o Marxistische/kritische conflict benadering: macht wordt bepaald door
rijkdom/klasse criminaliteit = elk gedrag dat schade berokkend (aan
rijken), en niet perse illegaal is
o Pluralistische conflict benadering (cultural conflict theory): groepen/
macht worden ook bepaald door o.a. religie, etniciteit, gender, die
strijden om dominantie en zetten daarbij wetgeving in primair conflict
(persoon uit een cultuur in andere cultuur (andere normen/wetten)) &
secundair conflict (groepen in zelfde gebied, maar met ander
waardensysteem)
Hedendaagse benaderingen:
- In verlengde van pluralistische conflict benaderingen
- Beinvloed door ‘postmodernisme’
- I.p.v. bestaande groepen, wordt situationele context benadrukt + ‘sociale
constructie’ van criminaliteit (hoe anderen criminaliteit zien)
- Een definitie van criminaliteit moet ook datgene omvatten dat voorkomt uit de
hiërarchische structuur & sociale regelingen in samenlevingen die schade
toebrengen maar niet onder wettelijke definities valt
Integratieve benaderingen: pyramide/prisma
criminaliteit
, - Hagan’s pyramide van criminaliteit: a kind of deviance, which in turn consists
of variation from a social norm that is proscribed by criminal law
o Criminaliteit als ‘continue variabele’: van kleine afwijkingen van
geaccepteerde gedragingen tot zeer ernstige acties met serieuze
schade als gevolg (overtredingen variëren in ernst)
o 3 dimensies: Agreement about the norm (overeenstemming over
goed/fout gedrag) & Severity of the societal response (hoe sterk is de
reactie van de samenleving) & Evaluation of social harm (hoe
schadelijk is het gedrag en voor wie)
o Kritiek: geen aandacht voor ‘public awareness of crime’ (realisatie dat
iemand een slachtoffer is) & weinig aandacht voor het aantal
slachtoffers & dimensie ‘severity of response’ omvat niet
waarschijnlijkheid dat er een serieuze reactie komt (op de ‘powerfull’)
- Prisma van criminaliteit:
o Bovenste deel: zeer zichtbare
criminaliteit, vaak door ‘powerless’ met
directe schade Crimes of the street:
geassocieerd met lagere sociale klasse,
weinig vermogen om zich te verzetten
tegen vervolging en veroordeling
(diefstal, geweldpleging, moord,
verkrachting, beroving, inbraak,
brandstichting)
o Onderste deel: meer onzichtbare
criminaliteit, vaker door ‘powerfull’ en schade is indirect Crimes of
the suite: niet alleen door individuen, maar ook door organisaties of
overheidsinstanties (handel met voorkennis, belastingontduiking,
fraude, corruptie, gevaarlijke producten). Macht bepaalt niet alleen
mogelijkheden voor crimineel gedrag, maar ook mogelijkheden om
arrestatie, vervolging, veroordeling te vermijden
Victimologie (mirror image): scientific study of the physical, emotional and financial
harm people suffer because of criminal activities
- Focus op slachtoffers, hun kenmerken en hun rol
Hoorcollege 2 – Aard en omvang van criminaliteit:
Bronnen voor criminaliteit
Slachtofferenquêtes: geeft inzicht in specifieke slachtoffer- en delictscategorieën
- Vermogensdelicten komen het meest voor (daarna vandalisme en
geweldsdelicten); Jongeren zijn vaker slachtoffer
- Beperkingen:
o het ontbreken van gegevens over slachtofferloze delicten
(witteboordencriminaliteit)
o geen informatie over delicten in het bedrijfsleven
o zijn enquêtes representatief voor de hele bevolking?
, o kunnen slachtoffers het delict herinneren?
Meldingen bij politie:
- ongeveer 800.000 misdrijven in Nederland per jaar; 60%
vermogensmisdrijven, 15% verkeersmisdrijven, 13% vernielingen, 10%
gewelds- en seksuele misdrijven, 2% drugsmisdrijven
- Beperkingen:
o Politiestatistiek vooral misdrijven uit Wetboek van Strafrecht (geen
andere vormen van criminaliteit)
o aangiftebereidheid is laag
o prioriteiten van de politie/beleid (op welke delicten richten inspanningen
zich)
o de politie maakt zelf een inschatting over de opsporingsmogelijkheden
om daarna pas vervolgstappen te ondernemen
o verschil per type criminaliteit (haalwerk en brengwerk (door burgers))
o verschillende manieren van registratie (soms onbetrouwbaar)
Zelfrapportage dader:
- Enquêtes worden vooral onder jongeren afgenomen
- Het biedt zicht op verborgen criminaliteit (dark number) & slachtofferloze
delicten en daders die de politie niet meeneemt
- Beperkingen:
o Kunnen de daders zich de delicten goed herinneren en zijn zij bereid
eerlijke informatie te geven (sociale wenselijkheid)
o Non respons: probleem van representativiteit en geen bereik onder
specifieke doelgroepen
o Alleen kleinere, maar veel voorkomende criminaliteit
Gerechtelijke statistieken (afgeleid van de bovenste 3 bronnen, niet alle criminaliteit
wordt in rechtszaken behandelt):
- Traditionele criminaliteit: alle soorten criminaliteit (m.u.v. cybercrime)
- Cybercrime: een sterk stijgende vorm van criminaliteit (identiteitsfraude, koop-
en verkoopfraude, hacken, cyberpesten). Cybercrime is lastig te bepalen
omdat veel slachtoffers onwetend zijn over hun slachtofferschap
Daders van criminaliteit
Kruimeldieven VS grote criminelen:
- Tasjesrovers en winkeldieven
- Cybercriminelen
- Witteboordencriminaliteit
- Criminele families (intergenerationele overdracht)
De verdeling in het type misdrijf dat door verdachten gepleegd wordt komt overeen
met de verdeling in slachtoffers van type misdrijven
