SAMENVATTING BURGERLIJK
RECHT 3
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN 2020-2021
,WEEK 1A: Aansprakelijkheid/onrechtmatige daad (1)
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1. Afwentelingsmechanismen
4 mechanismen waardoor benadeelden hun schade geheel of gedeeltelijk op anderen
kunnen afwentelen:
Sociale zekerheid
Particuliere verzekering
Fondsen
Aansprakelijkheidsrecht
2. Kenmerken en onderlinge verhouding
Sociale zekerheid: een publiekrechtelijk geregelde vorm van collectieve solidariteit.
– Door middel van afdrachten draagt bijna iedereen bij aan de financiering daarvan.
– Kenmerkend is dat zij een bepaald bestaansminimum beoogt te garanderen.
– Consequenties: slachtoffer heeft ook een aanspraak indien hij zelf schuld heeft aan
zijn ongeval en indien de schade door natuurgeweld is veroorzaakt & sociale
zekerheid verschaft mensen geen compensatie voor hum emotionele leed door
middel van de toekenning van smartengeld.
Particuliere verzekering: zich verzekeren tegen allerhande onheil.
– De omvang van de dekking, de voorwaarden voor uitkering en het eigen risico van de
verzekerde worden in de polis geregeld.
– Onderscheid schadeverzekeringen en sommenverzekeringen: bij een
schadeverzekering wordt het risico op bepaalde schadeposten voor een zekere
omvang verzekerd (art. 7:944 BW), bij een sommenverzekering daarentegen is er
geen relatie tussen schade en uitkering (art. 7:964 BW).
- Voorbeeld sommenverzekering: ongevallenverzekering.
Fonds: overheid heeft een fonds opgericht om slachtoffers gedeeltelijk te compenseren voor
het hen overkomen leed.
– Situaties waarin het aansprakelijkheidsrecht geen soelaas kan bieden omdat er geen
aansprakelijkheid is of omdat de aansprakelijke onvindbaar of insolvent is.
Aansprakelijkheidsrecht: stelt het slachtoffer in staat om, indien aan bepaalde voorwaarden
is voldaan, zijn schade af te wentelen op de veroorzaker daarvan.
– De schade wordt aldus verplaatst van de benadeelde naar de aansprakelijke.
– Heeft de doelstelling het slachtoffer volledig te compenseren.
Een benadeelde heeft derhalve vaak meerdere aanspraken tegelijkertijd: jegens de
veroorzaker van de schade op basis van het aansprakelijkheidsrecht, jegens zijn particuliere
verzekeraar en op basis van de sociale zekerheid.
Voordeelstoerekening (art. 6:100 BW): de benadeelde lijdt minder of geen schade, omdat de
hem door derden uitgekeerde bedragen hem als voordeel worden toegerekend. Hier zij al
aangetekend dat de bedragen die op basis van een sommenverzekering worden uitgekeerd,
in beginsel niet als voordeel worden toegerekend, maar dit ligt genuanceerd.
,Om te voorkomen dat de aansprakelijke persoon vrijuit gaat, hebben particuliere en sociale
verzekeraard het recht de bedragen die zij hebben uitgekeerd van hem terug te vorderen.
– Een dergelijk zogenoemd verhaalsrecht vindt voor particuliere verzekeraars zijn
grond in subrogatie (art. 7:962 BW).
– Het verhaalsrecht van de sociale verzekeraar is gebaseerd op de wet op basis
waarvan wordt uitgekeerd.
3. Bronnen van verbintenissen en samenloop
Een verplichting tot betaling van schadevergoeding kan uit verschillende bronnen
voortvloeien. De 5 bronnen van verbintenissen zijn:
Zaakwaarneming (art. 6:198 BW)
Onverschuldigde betaling (art. 6:203 e.v. BW)
Ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:212 BW)
Overeenkomst (art. 6:74 BW)
Onrechtmatige daad (titel 6.3)
Als uitgangspunt geldt het beginsel van de cumulatie. De ene grondslag is niet subsidiair ten
opzichte van de andere. Wanprestatie komt slechts in uitzonderingsgevallen neer op een
onrechtmatige daad. Dat is alleen het geval wanneer de onrechtmatigheid niet uitsluitend
bestaat uit schending van de contractuele verbintenis.
In het geval dat een contractuele boete is overeengekomen kan de schuldeiser niet kiezen
voor een schadevergoedingsvordering op grond van de wet (art. 6:92 lid 2 BW).
4. Onrechtmatige daad: persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid en vestigings- en
omvangfase
4.1 Algemeen
Het staat de benadeelde vrij om te kiezen op welke grondslag hij zijn vordering baseert.
Aandacht verdient dat het begrip ‘onrechtmatige daad’ zowel in enge als in ruime zin wordt
gebruikt. In enge zin ziet het alleen op art. 6:162 BW. In ruime zin ziet het op alle in titel 6.3
genoemde grondslagen voor aansprakelijkheid.
4.2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid
Men kan aansprakelijk zijn in eigen persoon omdat men zelf het schadeverwekkend
gebeuren heeft doen ontstaan (persoonlijke aansprakelijkheid) en men kan aansprakelijk
zijn in een bepaalde hoedanigheid (in een bepaalde kwaliteit) omdat men heeft in te staan
voor:
– (Het gedrag van) personen tot wie men in een bepaalde betrekking staat, bijv. als
ouder, voogd of werkgever,
– (De veilige toestand of werking van) zaken waarvan men eigenaar, bezitter,
beheerder, producent of gebruiker is.
Art. 6:162 BW en art. 6:166 BW (groepsaansprakelijkheid) horen tot de persoonlijke
aansprakelijkheid, de rest zijn kwalitatieve aansprakelijkheden.
Kwalitatieve aansprakelijkheid kan tot gevolg hebben dat iemand aansprakelijk is, terwijl hij
part noch deel heeft aan het ontstaan daarvan. Dit is dan, bezien vanuit degene die
, aansprakelijk wordt gesteld, een aansprakelijkheid zonder schuld, zelfs een aansprakelijkheid
zonder dat de aansprakelijke zelf onrechtmatige handelde. De term hiervoor is
risicoaansprakelijkheid bij wijze van contrast met schuldaansprakelijkheid.
Aangezien kwalitatieve aansprakelijkheden aansprakelijkheid vestigen buiten schuld,
overlappen zij vrijwel volkomen met risicoaansprakelijkheden, terwijl persoonlijke
aansprakelijkheid in beginsel met schuldaansprakelijkheid correspondeert.
– Maar aansprakelijkheid zonder schuld is ook mogelijk bij persoonlijke
aansprakelijkheid.
4.3 Vestigings- en omvangsfase
Indien voldaan is aan de vereisten van een bepaalde grondslag voor aansprakelijkheid is de
aansprakelijkheid gevestigd. De fase waarin onderzocht wordt of er een grondslag voor
aansprakelijkheid is, wordt daarom ook wel aangeduid als de vestigingsfase. Daarmee staat
echter nog niet vast dat de aansprakelijke de schade in volle omvang dient te vergoeden. Om
dit vast te stellen, dienen de bepalingen van afd. 6.1.10 BW in de overwegingen te worden
betrokken. Dit onderzoek wordt daarom aangeduid als omvangsfase.
5. Verbod en aansprakelijkheid voor rechtmatige daad
In geval van een dreigende onrechtmatige daad of herhaling van een onrechtmatige daad
kan degene wiens belang dreigt te worden aangetast een verbod bij de rechter vorderen
(art. 3:296 BW).
Voor een verbodsactie is vereist dat:
Er sprake is van een reële dreiging
De eiser belang heeft bij een verbod, en
Dat het verbod voldoende is bepaald.
Art. 6:168 BW gaat uit van de onrechtmatigheid als grondslag. Volgens dit artikel kan de
rechter de vordering tot verbod van een onrechtmatige gedraging afwijzen wanneer de
gedraging op grond van zwaarwegende maatschappelijke belangen behoort te worden
geduld. De benadeelde behoudt echter zijn recht op schadevergoeding. De inhoudelijke
rechtvaardiging van (gedeeltelijke) compensatie is te vinden in he gelijkheids- en
evenredigheidsbeginsel (art. 3:4 Awb).
6. Aansprakelijkheidsverzekering en verzekerbaarheid
Aanwezigheid van een aansprakelijkheidsverzekering garandeert dat de benadeelde (in ieder
geval een gedeelte van) zijn schade krijgt vergoed. Met het oog op slachtofferbescherming
heeft de wetgever het afsluiten van een aansprakelijkheidsverzekering in bepaalde gevallen
zelfs verplicht gesteld.
DES-zaak: de Hoge Raad oordeelde dat elk van de 10 bedrijven hoofdelijk aansprakelijk was
voor de door DES veroorzaakte schade behoudens bewijs dat de moeder van een bepaald
slachtoffer destijds DES had gebruikt dat niet door het aangesproken bedrijf was
geproduceerd. Uiteraard kon een dergelijk bewijs niet worden geleverd. Het gevolg van deze
uitspraak is dat de nog bestaande farmaceutische bedrijven (en daarmee hun verzekeraars)
aansprakelijk waren voor schade die veroorzaakt was door bedrijven die niet meer
RECHT 3
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN 2020-2021
,WEEK 1A: Aansprakelijkheid/onrechtmatige daad (1)
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1. Afwentelingsmechanismen
4 mechanismen waardoor benadeelden hun schade geheel of gedeeltelijk op anderen
kunnen afwentelen:
Sociale zekerheid
Particuliere verzekering
Fondsen
Aansprakelijkheidsrecht
2. Kenmerken en onderlinge verhouding
Sociale zekerheid: een publiekrechtelijk geregelde vorm van collectieve solidariteit.
– Door middel van afdrachten draagt bijna iedereen bij aan de financiering daarvan.
– Kenmerkend is dat zij een bepaald bestaansminimum beoogt te garanderen.
– Consequenties: slachtoffer heeft ook een aanspraak indien hij zelf schuld heeft aan
zijn ongeval en indien de schade door natuurgeweld is veroorzaakt & sociale
zekerheid verschaft mensen geen compensatie voor hum emotionele leed door
middel van de toekenning van smartengeld.
Particuliere verzekering: zich verzekeren tegen allerhande onheil.
– De omvang van de dekking, de voorwaarden voor uitkering en het eigen risico van de
verzekerde worden in de polis geregeld.
– Onderscheid schadeverzekeringen en sommenverzekeringen: bij een
schadeverzekering wordt het risico op bepaalde schadeposten voor een zekere
omvang verzekerd (art. 7:944 BW), bij een sommenverzekering daarentegen is er
geen relatie tussen schade en uitkering (art. 7:964 BW).
- Voorbeeld sommenverzekering: ongevallenverzekering.
Fonds: overheid heeft een fonds opgericht om slachtoffers gedeeltelijk te compenseren voor
het hen overkomen leed.
– Situaties waarin het aansprakelijkheidsrecht geen soelaas kan bieden omdat er geen
aansprakelijkheid is of omdat de aansprakelijke onvindbaar of insolvent is.
Aansprakelijkheidsrecht: stelt het slachtoffer in staat om, indien aan bepaalde voorwaarden
is voldaan, zijn schade af te wentelen op de veroorzaker daarvan.
– De schade wordt aldus verplaatst van de benadeelde naar de aansprakelijke.
– Heeft de doelstelling het slachtoffer volledig te compenseren.
Een benadeelde heeft derhalve vaak meerdere aanspraken tegelijkertijd: jegens de
veroorzaker van de schade op basis van het aansprakelijkheidsrecht, jegens zijn particuliere
verzekeraar en op basis van de sociale zekerheid.
Voordeelstoerekening (art. 6:100 BW): de benadeelde lijdt minder of geen schade, omdat de
hem door derden uitgekeerde bedragen hem als voordeel worden toegerekend. Hier zij al
aangetekend dat de bedragen die op basis van een sommenverzekering worden uitgekeerd,
in beginsel niet als voordeel worden toegerekend, maar dit ligt genuanceerd.
,Om te voorkomen dat de aansprakelijke persoon vrijuit gaat, hebben particuliere en sociale
verzekeraard het recht de bedragen die zij hebben uitgekeerd van hem terug te vorderen.
– Een dergelijk zogenoemd verhaalsrecht vindt voor particuliere verzekeraars zijn
grond in subrogatie (art. 7:962 BW).
– Het verhaalsrecht van de sociale verzekeraar is gebaseerd op de wet op basis
waarvan wordt uitgekeerd.
3. Bronnen van verbintenissen en samenloop
Een verplichting tot betaling van schadevergoeding kan uit verschillende bronnen
voortvloeien. De 5 bronnen van verbintenissen zijn:
Zaakwaarneming (art. 6:198 BW)
Onverschuldigde betaling (art. 6:203 e.v. BW)
Ongerechtvaardigde verrijking (art. 6:212 BW)
Overeenkomst (art. 6:74 BW)
Onrechtmatige daad (titel 6.3)
Als uitgangspunt geldt het beginsel van de cumulatie. De ene grondslag is niet subsidiair ten
opzichte van de andere. Wanprestatie komt slechts in uitzonderingsgevallen neer op een
onrechtmatige daad. Dat is alleen het geval wanneer de onrechtmatigheid niet uitsluitend
bestaat uit schending van de contractuele verbintenis.
In het geval dat een contractuele boete is overeengekomen kan de schuldeiser niet kiezen
voor een schadevergoedingsvordering op grond van de wet (art. 6:92 lid 2 BW).
4. Onrechtmatige daad: persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid en vestigings- en
omvangfase
4.1 Algemeen
Het staat de benadeelde vrij om te kiezen op welke grondslag hij zijn vordering baseert.
Aandacht verdient dat het begrip ‘onrechtmatige daad’ zowel in enge als in ruime zin wordt
gebruikt. In enge zin ziet het alleen op art. 6:162 BW. In ruime zin ziet het op alle in titel 6.3
genoemde grondslagen voor aansprakelijkheid.
4.2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid
Men kan aansprakelijk zijn in eigen persoon omdat men zelf het schadeverwekkend
gebeuren heeft doen ontstaan (persoonlijke aansprakelijkheid) en men kan aansprakelijk
zijn in een bepaalde hoedanigheid (in een bepaalde kwaliteit) omdat men heeft in te staan
voor:
– (Het gedrag van) personen tot wie men in een bepaalde betrekking staat, bijv. als
ouder, voogd of werkgever,
– (De veilige toestand of werking van) zaken waarvan men eigenaar, bezitter,
beheerder, producent of gebruiker is.
Art. 6:162 BW en art. 6:166 BW (groepsaansprakelijkheid) horen tot de persoonlijke
aansprakelijkheid, de rest zijn kwalitatieve aansprakelijkheden.
Kwalitatieve aansprakelijkheid kan tot gevolg hebben dat iemand aansprakelijk is, terwijl hij
part noch deel heeft aan het ontstaan daarvan. Dit is dan, bezien vanuit degene die
, aansprakelijk wordt gesteld, een aansprakelijkheid zonder schuld, zelfs een aansprakelijkheid
zonder dat de aansprakelijke zelf onrechtmatige handelde. De term hiervoor is
risicoaansprakelijkheid bij wijze van contrast met schuldaansprakelijkheid.
Aangezien kwalitatieve aansprakelijkheden aansprakelijkheid vestigen buiten schuld,
overlappen zij vrijwel volkomen met risicoaansprakelijkheden, terwijl persoonlijke
aansprakelijkheid in beginsel met schuldaansprakelijkheid correspondeert.
– Maar aansprakelijkheid zonder schuld is ook mogelijk bij persoonlijke
aansprakelijkheid.
4.3 Vestigings- en omvangsfase
Indien voldaan is aan de vereisten van een bepaalde grondslag voor aansprakelijkheid is de
aansprakelijkheid gevestigd. De fase waarin onderzocht wordt of er een grondslag voor
aansprakelijkheid is, wordt daarom ook wel aangeduid als de vestigingsfase. Daarmee staat
echter nog niet vast dat de aansprakelijke de schade in volle omvang dient te vergoeden. Om
dit vast te stellen, dienen de bepalingen van afd. 6.1.10 BW in de overwegingen te worden
betrokken. Dit onderzoek wordt daarom aangeduid als omvangsfase.
5. Verbod en aansprakelijkheid voor rechtmatige daad
In geval van een dreigende onrechtmatige daad of herhaling van een onrechtmatige daad
kan degene wiens belang dreigt te worden aangetast een verbod bij de rechter vorderen
(art. 3:296 BW).
Voor een verbodsactie is vereist dat:
Er sprake is van een reële dreiging
De eiser belang heeft bij een verbod, en
Dat het verbod voldoende is bepaald.
Art. 6:168 BW gaat uit van de onrechtmatigheid als grondslag. Volgens dit artikel kan de
rechter de vordering tot verbod van een onrechtmatige gedraging afwijzen wanneer de
gedraging op grond van zwaarwegende maatschappelijke belangen behoort te worden
geduld. De benadeelde behoudt echter zijn recht op schadevergoeding. De inhoudelijke
rechtvaardiging van (gedeeltelijke) compensatie is te vinden in he gelijkheids- en
evenredigheidsbeginsel (art. 3:4 Awb).
6. Aansprakelijkheidsverzekering en verzekerbaarheid
Aanwezigheid van een aansprakelijkheidsverzekering garandeert dat de benadeelde (in ieder
geval een gedeelte van) zijn schade krijgt vergoed. Met het oog op slachtofferbescherming
heeft de wetgever het afsluiten van een aansprakelijkheidsverzekering in bepaalde gevallen
zelfs verplicht gesteld.
DES-zaak: de Hoge Raad oordeelde dat elk van de 10 bedrijven hoofdelijk aansprakelijk was
voor de door DES veroorzaakte schade behoudens bewijs dat de moeder van een bepaald
slachtoffer destijds DES had gebruikt dat niet door het aangesproken bedrijf was
geproduceerd. Uiteraard kon een dergelijk bewijs niet worden geleverd. Het gevolg van deze
uitspraak is dat de nog bestaande farmaceutische bedrijven (en daarmee hun verzekeraars)
aansprakelijk waren voor schade die veroorzaakt was door bedrijven die niet meer
