Samenvatting Gezondheidsrecht
Week 1 Inleiding Gezondheidsrecht
Plaatsbepaling gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht is sinds +/- 1950 een apart rechtsgebied horizontaal specialisme dat
wordt bestudeerd vanuit civiel-, straf-, bestuurs- en internationaalrechtelijke perspectief
- Groei gezondheidsrecht = gevolg van ontwikkelingen in medische wetenschap + technologie:
kwamen steeds meer mogelijkheden voor genezing, behandeling en preventie
o Er was behoefte aan steeds meer regelgeving op dit terrein
o Door ontwikkelingen zijn (beroepsbeoefening in de) gezondheidszorg meer onder
invloed van beleid + recht komen te staan
o Na WOII uitwerking mensenrechten bescherming P (afhankelijke positie) +
kunnen delen in de mogelijkheden vd gezondheidszorg (erkenning van recht op zorg)
Doel gezondheidsrecht = rechten van mensen in de gezondheidszorg beschermen + evenwichtige
verhoudingen in + tav zorg voor de gezondheid scheppen
Zorgen voor een evenwichtige situatie tussen P + H – heeft 2 functies:
1. Waarborgfunctie: gezondheidsrecht zorgt voor zekerheid + bescherming
2. Instrumentele functie: nieuwe verhoudingen scheppen + vooruitgang bevorderen
Omschrijving gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht = ‘geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg voor de
gezondheid + toepassing van overig burgerlijk, bestuurs- en strafrecht in dat verband’
o Rechtsregels = wettelijk + buitenwettelijk (JP, zelfregulering, verklaringen,
aanbevelingen) (inter)nationaal
- Eigen object van gezondheidsrecht = geheel van rechtsregels dat op de gezondheid is gericht
o Preventieve activiteiten: ter bescherming vd gezondheid
o Cure: curatieve zorg gericht op diagnose, behandeling bij ziekte of aandoeningen
o Care: verpleging, verzorging, begeleiding
Gezondheidsrecht + gezondheidsethiek
Bij zowel gezondheidsrecht als gezondheidsethiek gaat het om fundamentele beginselen zoals
autonomie, rechtvaardigheid, niet schaden etc.
Verschillen
- Gezondheidsrecht houdt zich naast fundamentele beginselen ook bezig met rechten +
plichten, contractuele verhoudingen, juridische procedures + JP
- Bij gezondheidsethiek kunnen ethische opvattingen verschillen, terwijl het recht streeft naar
regels die algemene gelding hebben; recht mag zich niet met 1 ethische visie identificeren
- Ethiek normeert gedragingen, maar deze normen zijn niet (direct) juridisch bindend)
o Ethische normen kunnen wel doorwerken in het recht, dmv bv R&B, goede trouw etc
In beginsel behoren burgers zich aan rechtsregels te houden, maar soms uitzonderingen:
- Een wettelijke dwingt tot gedrag dat strijdig is met fundamentele waarden/beginselen, dan
kan fundamenteel beginsel prevaleren
- Het recht gaat uit ve minimum of gemiddelde: recht laat ruimte voor strengere ethische norm
ogv eigen ethische impuls
- ethische normen gelden als er geen wettelijke regel is
1
,Bronnen van het recht in de gezondheidszorg
Als belangrijke rechtsbronnen worden doorgaans onderscheiden:
- internationale verdragen
- wetgeving
- rechtspraak
- gewoonte zelfregulering
Bovennationale rechtsbronnen die invloed hebben op gezondheidsrecht:
1. internationale mensenrechtenverdragen
a. toegang tot noodzakelijke zorg wordt als een mensenrecht beschouwd
b. mensenrechten zijn te vinden in internationale verklaringen + verdragen, bv UVRM,
IVBPR, EVRM
2. supranationale recht EU
a. Handvest van grondrechten vd EU
b. Algemene bepalingen van EU-recht die ook voor de gezondheidszorg van betekenis
zijn + richtlijnen die specifiek op de gezondheidszorg betrekking hebben
EVRM = belangrijk voor gezondheidsrecht:
- NLse rechters hebben uitspraken gedaan waarin een beroep werd gedaan op mensenrecht
dat neergelegd was in EVRM (bv 3 of 6 EVRM)
- Europese Commissie + EHRM hebben zelf ook uitspraken gedaan op het gebied van
gezondheidsrecht, bv verenigbaarheid van nationale abortuswetgeving met [2 EVRM]
Biogeneeskundeverdrag (1997): aantal algemene rechten (bv recht op informatie) + verdrag beoogt
gemeenschappelijke principes te formuleren met het oog op de ontwikkelingen in de biomedische
wetenschappen (bv over orgaandonatie, medisch-wetenschappelijk onderzoek, positie van embryo)
Wetgeving in de gezondheidszorg
Rechtsstaatbeginsel houdt in dat overheid in haar optreden gebonden is aan de formele wetgeving
- Waarborgfunctie: zorgt ervoor dat op zorgvuldige wijze met de belangen van individuen +
maatschappelijke organisaties wordt omgegaan
- Instrumentele functie: is een instrument voor de overheid om haar beleid te realiseren
Wettelijke regelingen zijn nodig op het gebied van gezondheidsrecht:
- Waarborgen van veiligheid + kwaliteit Geneesmiddelenwet, Wet BIG, Kwzi, Wkkgz
- Beschermen P in afhankelijkheid van H (aan banden leggen machtsposities) WGBO, Wkcz
- Beschermen volksgezondheid Wet collectieve preventie volksgezondheid
Er is laatste jaren veel aandacht besteed aan de eisen waaraan wetgeving op het terrein vh GHR
moet voldoen, bv doeltreffend + doelmatig, subsidiair + evenredig, uitvoerbaar + handhaafbaar,
eenvoudig + toegankelijk wetgeving moet consistent zijn, waarbij kan worden onderscheiden:
- Interne consistentie: wetgeving = consistent als de regeling deugdelijk is; eenduidige
begrippen, duidelijke structuur
- Externe consistentie: verhouding van wetgeving met andere wetten; is er geen samenloop
met andere regelingen waarbij discrepanties zijn?
Jurisprudentie = belangrijke rechtsbron in gezondheidsrecht
- Uitspraken op dit terrein worden niet alleen gedaan door de gewone rechter, maar ook door
Regionale Tuchtcolleges (RTC) + Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (CTG),
Scheidsgerecht Gezondheidszorg (SG) en Geschillencommissie Zorginstellingen
- Spreken recht ogv hoofdstuk VII Wet BIG over (tand)arts, apotheker, verloskundige,
verpleegkundige, fysiotherapeut, psychotherapeut en gezondheidszorgpsycholoog
2
, Zelfregulering/zelfordening
- = Belangr. mechanisme van rechtsvorming in moderne samenleving incl. de gezondheidszorg
- Bij zelfregulering stellen personen, groepen of instellingen zelf regels (autonoom recht) vast
om aan te geven welke normen zij onderling of in betrekking met 3en in acht zullen nemen
- Regels opgesteld door het veld zelf hebben interne werking; ze binden de betrokkenen
o Kunnen daarnaast ook externe werking hebben als de regels door 3en feitelijk
worden aanvaard + toegepast alsof de regels voor hen werken
- Regels van zelfregulering hebben dus niet dezelfde binding als wetgeving + JP, maar worden
wel vaak in de rechtspraak als toetssteen gebruikt, bv beroepscodes + gedragsregels,
standaarden, richtlijnen
Relatief gewicht van de verschillende bronnen
- Nationaal recht moet wijken voor bovennationaal verdragsrecht, maar de rechter moet voor
het overige de wet volgen
- Rechter ≠ gehouden in het kader van zelfregulering tot stand gekomen normen toe te passen
Rechtsvorming in gezondheidsrecht draagt bij aan juridisering (ook steeds meer
aansprakelijkheidsstellingen + schadeclaims): aantal rechtsregels groeit autonoom, zonder dat
daarvoor een voldoende inhoudelijke rechtvaardiging bestaat
- Maar op sommige terreinen juist onderregulering: er is alleen een algemene norm, terwijl
juist specifieke normen noodzakelijk zijn
Rechtsbeginselen en mensenrechten
Rechtsbeginselen: normen die aan het positieve recht ten grondslag liggen
- Beginselen zijn veelal richtinggevend bij de vorming + toepassing vh recht in een concreet
geval ≠ rechtstreekse juridische aanspraken
- Positivering rechtsbeginselen:
o Voordelen: concretere kenbaarheid + mogelijkheid tot afdwingbaarheid
o Nadelen: door formulering vindt beperking plaats, verlies aan inhoud + flexibiliteit
Rechtsbeginselen zijn nauw verwant met grond/mensenrechten regels van positief recht
Fundament van mensenrechten = de idee van bescherming vd menselijke waardigheid
Grondrechten; verschillen maar ook samenhang
- Klassieke grondrechten beogen bescherming ve individueel vrijheidsgebied ↔ overheid
o Overheid heeft een negatieve verplichting die inhoudt dat zij zich onthoudt van
handelingen die de autonome sfeer van burgers aantasten = in rechte afdwingbaar
o Overheid heeft ook positieve beschermingsplichten: maatregelen nemen om ervoor
te zorgen dat het recht ook daadwerkelijk inhoud krijgt
- Sociale grondrechten bevatten inspanningsverplichtingen vd overheid
o Overheidstaak om ervoor zorg te dragen dat de in een samenleving beschikbare
goederen + diensten voor iedere burger in redelijke mate beschikbaar zijn
o Er bestaat alleen een aanspraak voor zover het recht is gepositiveerd/beleid is
o Zwakker juridisch karakter dan klassieke, maar de betrekkelijke vrijblijvendheid vd
sociale rechten wordt door internationale organen + rechter geringer
Rechtskarakter van sociale grondrechten kan soms ook worden verstevigd door een beroep te doen
op klassieke vrijheidsrechten en daarmee op het juridisch sterker karakter van die grondrechten
verschil tussen klassieke + sociale grondrechten wordt steeds kleiner.
Beperking van grond- en mensenrechten; horizontale werking:
- Grondrechten kunnen met elkaar botsen, bv klassiek ↔ sociaal + klassiek ↔ klassiek
3
Week 1 Inleiding Gezondheidsrecht
Plaatsbepaling gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht is sinds +/- 1950 een apart rechtsgebied horizontaal specialisme dat
wordt bestudeerd vanuit civiel-, straf-, bestuurs- en internationaalrechtelijke perspectief
- Groei gezondheidsrecht = gevolg van ontwikkelingen in medische wetenschap + technologie:
kwamen steeds meer mogelijkheden voor genezing, behandeling en preventie
o Er was behoefte aan steeds meer regelgeving op dit terrein
o Door ontwikkelingen zijn (beroepsbeoefening in de) gezondheidszorg meer onder
invloed van beleid + recht komen te staan
o Na WOII uitwerking mensenrechten bescherming P (afhankelijke positie) +
kunnen delen in de mogelijkheden vd gezondheidszorg (erkenning van recht op zorg)
Doel gezondheidsrecht = rechten van mensen in de gezondheidszorg beschermen + evenwichtige
verhoudingen in + tav zorg voor de gezondheid scheppen
Zorgen voor een evenwichtige situatie tussen P + H – heeft 2 functies:
1. Waarborgfunctie: gezondheidsrecht zorgt voor zekerheid + bescherming
2. Instrumentele functie: nieuwe verhoudingen scheppen + vooruitgang bevorderen
Omschrijving gezondheidsrecht
- Gezondheidsrecht = ‘geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg voor de
gezondheid + toepassing van overig burgerlijk, bestuurs- en strafrecht in dat verband’
o Rechtsregels = wettelijk + buitenwettelijk (JP, zelfregulering, verklaringen,
aanbevelingen) (inter)nationaal
- Eigen object van gezondheidsrecht = geheel van rechtsregels dat op de gezondheid is gericht
o Preventieve activiteiten: ter bescherming vd gezondheid
o Cure: curatieve zorg gericht op diagnose, behandeling bij ziekte of aandoeningen
o Care: verpleging, verzorging, begeleiding
Gezondheidsrecht + gezondheidsethiek
Bij zowel gezondheidsrecht als gezondheidsethiek gaat het om fundamentele beginselen zoals
autonomie, rechtvaardigheid, niet schaden etc.
Verschillen
- Gezondheidsrecht houdt zich naast fundamentele beginselen ook bezig met rechten +
plichten, contractuele verhoudingen, juridische procedures + JP
- Bij gezondheidsethiek kunnen ethische opvattingen verschillen, terwijl het recht streeft naar
regels die algemene gelding hebben; recht mag zich niet met 1 ethische visie identificeren
- Ethiek normeert gedragingen, maar deze normen zijn niet (direct) juridisch bindend)
o Ethische normen kunnen wel doorwerken in het recht, dmv bv R&B, goede trouw etc
In beginsel behoren burgers zich aan rechtsregels te houden, maar soms uitzonderingen:
- Een wettelijke dwingt tot gedrag dat strijdig is met fundamentele waarden/beginselen, dan
kan fundamenteel beginsel prevaleren
- Het recht gaat uit ve minimum of gemiddelde: recht laat ruimte voor strengere ethische norm
ogv eigen ethische impuls
- ethische normen gelden als er geen wettelijke regel is
1
,Bronnen van het recht in de gezondheidszorg
Als belangrijke rechtsbronnen worden doorgaans onderscheiden:
- internationale verdragen
- wetgeving
- rechtspraak
- gewoonte zelfregulering
Bovennationale rechtsbronnen die invloed hebben op gezondheidsrecht:
1. internationale mensenrechtenverdragen
a. toegang tot noodzakelijke zorg wordt als een mensenrecht beschouwd
b. mensenrechten zijn te vinden in internationale verklaringen + verdragen, bv UVRM,
IVBPR, EVRM
2. supranationale recht EU
a. Handvest van grondrechten vd EU
b. Algemene bepalingen van EU-recht die ook voor de gezondheidszorg van betekenis
zijn + richtlijnen die specifiek op de gezondheidszorg betrekking hebben
EVRM = belangrijk voor gezondheidsrecht:
- NLse rechters hebben uitspraken gedaan waarin een beroep werd gedaan op mensenrecht
dat neergelegd was in EVRM (bv 3 of 6 EVRM)
- Europese Commissie + EHRM hebben zelf ook uitspraken gedaan op het gebied van
gezondheidsrecht, bv verenigbaarheid van nationale abortuswetgeving met [2 EVRM]
Biogeneeskundeverdrag (1997): aantal algemene rechten (bv recht op informatie) + verdrag beoogt
gemeenschappelijke principes te formuleren met het oog op de ontwikkelingen in de biomedische
wetenschappen (bv over orgaandonatie, medisch-wetenschappelijk onderzoek, positie van embryo)
Wetgeving in de gezondheidszorg
Rechtsstaatbeginsel houdt in dat overheid in haar optreden gebonden is aan de formele wetgeving
- Waarborgfunctie: zorgt ervoor dat op zorgvuldige wijze met de belangen van individuen +
maatschappelijke organisaties wordt omgegaan
- Instrumentele functie: is een instrument voor de overheid om haar beleid te realiseren
Wettelijke regelingen zijn nodig op het gebied van gezondheidsrecht:
- Waarborgen van veiligheid + kwaliteit Geneesmiddelenwet, Wet BIG, Kwzi, Wkkgz
- Beschermen P in afhankelijkheid van H (aan banden leggen machtsposities) WGBO, Wkcz
- Beschermen volksgezondheid Wet collectieve preventie volksgezondheid
Er is laatste jaren veel aandacht besteed aan de eisen waaraan wetgeving op het terrein vh GHR
moet voldoen, bv doeltreffend + doelmatig, subsidiair + evenredig, uitvoerbaar + handhaafbaar,
eenvoudig + toegankelijk wetgeving moet consistent zijn, waarbij kan worden onderscheiden:
- Interne consistentie: wetgeving = consistent als de regeling deugdelijk is; eenduidige
begrippen, duidelijke structuur
- Externe consistentie: verhouding van wetgeving met andere wetten; is er geen samenloop
met andere regelingen waarbij discrepanties zijn?
Jurisprudentie = belangrijke rechtsbron in gezondheidsrecht
- Uitspraken op dit terrein worden niet alleen gedaan door de gewone rechter, maar ook door
Regionale Tuchtcolleges (RTC) + Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (CTG),
Scheidsgerecht Gezondheidszorg (SG) en Geschillencommissie Zorginstellingen
- Spreken recht ogv hoofdstuk VII Wet BIG over (tand)arts, apotheker, verloskundige,
verpleegkundige, fysiotherapeut, psychotherapeut en gezondheidszorgpsycholoog
2
, Zelfregulering/zelfordening
- = Belangr. mechanisme van rechtsvorming in moderne samenleving incl. de gezondheidszorg
- Bij zelfregulering stellen personen, groepen of instellingen zelf regels (autonoom recht) vast
om aan te geven welke normen zij onderling of in betrekking met 3en in acht zullen nemen
- Regels opgesteld door het veld zelf hebben interne werking; ze binden de betrokkenen
o Kunnen daarnaast ook externe werking hebben als de regels door 3en feitelijk
worden aanvaard + toegepast alsof de regels voor hen werken
- Regels van zelfregulering hebben dus niet dezelfde binding als wetgeving + JP, maar worden
wel vaak in de rechtspraak als toetssteen gebruikt, bv beroepscodes + gedragsregels,
standaarden, richtlijnen
Relatief gewicht van de verschillende bronnen
- Nationaal recht moet wijken voor bovennationaal verdragsrecht, maar de rechter moet voor
het overige de wet volgen
- Rechter ≠ gehouden in het kader van zelfregulering tot stand gekomen normen toe te passen
Rechtsvorming in gezondheidsrecht draagt bij aan juridisering (ook steeds meer
aansprakelijkheidsstellingen + schadeclaims): aantal rechtsregels groeit autonoom, zonder dat
daarvoor een voldoende inhoudelijke rechtvaardiging bestaat
- Maar op sommige terreinen juist onderregulering: er is alleen een algemene norm, terwijl
juist specifieke normen noodzakelijk zijn
Rechtsbeginselen en mensenrechten
Rechtsbeginselen: normen die aan het positieve recht ten grondslag liggen
- Beginselen zijn veelal richtinggevend bij de vorming + toepassing vh recht in een concreet
geval ≠ rechtstreekse juridische aanspraken
- Positivering rechtsbeginselen:
o Voordelen: concretere kenbaarheid + mogelijkheid tot afdwingbaarheid
o Nadelen: door formulering vindt beperking plaats, verlies aan inhoud + flexibiliteit
Rechtsbeginselen zijn nauw verwant met grond/mensenrechten regels van positief recht
Fundament van mensenrechten = de idee van bescherming vd menselijke waardigheid
Grondrechten; verschillen maar ook samenhang
- Klassieke grondrechten beogen bescherming ve individueel vrijheidsgebied ↔ overheid
o Overheid heeft een negatieve verplichting die inhoudt dat zij zich onthoudt van
handelingen die de autonome sfeer van burgers aantasten = in rechte afdwingbaar
o Overheid heeft ook positieve beschermingsplichten: maatregelen nemen om ervoor
te zorgen dat het recht ook daadwerkelijk inhoud krijgt
- Sociale grondrechten bevatten inspanningsverplichtingen vd overheid
o Overheidstaak om ervoor zorg te dragen dat de in een samenleving beschikbare
goederen + diensten voor iedere burger in redelijke mate beschikbaar zijn
o Er bestaat alleen een aanspraak voor zover het recht is gepositiveerd/beleid is
o Zwakker juridisch karakter dan klassieke, maar de betrekkelijke vrijblijvendheid vd
sociale rechten wordt door internationale organen + rechter geringer
Rechtskarakter van sociale grondrechten kan soms ook worden verstevigd door een beroep te doen
op klassieke vrijheidsrechten en daarmee op het juridisch sterker karakter van die grondrechten
verschil tussen klassieke + sociale grondrechten wordt steeds kleiner.
Beperking van grond- en mensenrechten; horizontale werking:
- Grondrechten kunnen met elkaar botsen, bv klassiek ↔ sociaal + klassiek ↔ klassiek
3
