In deze 411 pagina tellende samenvatting heb ik op overzichtelijke wijze arresten, literatuur en hoorcolleges opgenomen, verwerkt en/of samengevat. Per week zijn de leerdoelen uitgewerkt aan de hand van de informatie uit de arresten, literatuur, werkcolleges en hoorcolleges. Tevens is het onderdeel...
Aansprakelijkheidsrecht leerdoelen David Gloudemans
Blok I: Doelen/functies van aansprakelijkheid en vestiging van
aansprakelijkheid
Hoorcollege 1: Doelen en functies van het aansprakelijkheidsrecht
T. Hartlief e.a., nrs. 1 -12.
2. Verbintenis, rechtsplicht, vermogensrecht, nakoming
Een verbintenis is een rechtsplicht waarmee een subjectief vermogensrecht correspondeert.
Dat subjectieve recht is een goed (art. 3:1) en een vermogensrecht (art. 3:6).
Men kent ook kale rechtsplichten, hier staat geen verbintenis tegenover (bijv. een verbod om
iets te doen). Van rechtsplichten, dus niet alleen van verbintenissen uit overeenkomst of uit
de wet, kan in beginsel binnen de grenzen van art. 3:296, nakoming worden gevorderd. De
nakoming van verbintenissen is geregeld in art. 3:296, maar ook in art. 6:27 e.v.
Soms rust op iemand een verplichting waarvan geen nakoming kan worden gevorderd, maar
ter zake waarvan niet-naleving andere gevolgen heeft (bijv. de verplichting tot beperking van
schade).
3. Plaats van ‘verbintenissen uit de wet’ in de wet
De verbintenissen uit de wet zijn geregeld in de art. 6:74 e.v. en art. 6:162 e.v. Omdat het
hier gaat om verbintenissen, zijn daarop telkens ook de algemene bepalingen inzake het
verbintenissenrecht (art. 6:1-6:161) van toepassing. De regels over schadevergoeding zijn
neergelegd in de art. 6:95 e.v. Verdere belangrijke artikelen: 6:74 e.v., 6:169 e.v., 6:185 e.v.,
6:193a
-
6:193j, 6:193k
-
6:193t, 6:194
-
6:196, 6:196c, 6:197, 6:198
-
6:202, 6:203
-
6:211 en 6:212.
Men zij erop bedacht dat verbintenissen, met name verbintenissen die strekken tot
schadevergoeding, ook hun bron kunnen hebben in andere wetten dan het BW.
4. Samenloop wanprestatie en onrechtmatige daad
Zoals hiervoor werd vermeld, moet in de systematiek van de wet onderscheid worden
gemaakt tussen verbintenissen uit overeenkomst en verbintenissen uit de wet.
In de eerste plaats kan de overeenkomst zelf een verbintenis in het leven roepen.
Men spreekt dan wel van primaire verplichtingen uit overeenkomst.
In de tweede plaats verplicht niet nakoming van een dergelijke primaire verplichting volgens
art. 6:74 onder omstandigheden tot schadevergoeding. Deze laatste verplichting is een
verbintenis uit wet. Zijn meer rechtsregels tegelijkertijd toepasbaar op eenzelfde gebeurtenis,
dan spreekt men van samenloop.
Uitgangspunt bij samenloop van meer op zichzelf toepasselijke rechtsgronden is dat zij
cumulatief van toepassing zijn en dat, indien die rechtsgronden tot verschillende
rechtsgevolgen leiden die niet tegelijkertijd kunnen intreden, de eiser daaruit naar eigen
inzicht een keuze mag maken. Dit uitgangspunt lijdt slechts uitzondering indien de wet dat
voorschrijft of onvermijdelijk meebrengt. De regeling van niet-nakoming van een verbintenis
,dient telkens te worden toegepast wanneer een feitencomplex kan worden aangemerkt als
een
tekortkoming in de nakoming van een verbintenis. Kan een feitencomplex ook los van de
contractuele verhouding als onrechtmatige daad worden aangemerkt, dan kan de
benadeelde zijn vordering tevens op art. 6:162 baseren. Nu de wet voor de verschillende
grondslagen eenzelfde schadevergoedingsregeling kent, maakt het in de praktijk op dat punt
meestal niet uit op welke grondslag de aansprakelijkheid wordt gebaseerd. Niettemin kan
er verschil zijn met betrekking tot de omvang van de aansprakelijkheid, omdat in art. 6:95
e.v. soms naar de ‘aard van de aansprakelijkheid’ wordt onderscheiden.
Men zij erop bedacht dat op grond van onrechtmatige daad een verbintenis tot
schadevergoeding ontstaat (art. 6:162), en dat de nietnakoming van die verbintenis ook
wordt beheerst door de regeling inzake tekortschieten in de nakoming van verbintenissen
(art. 6:74 e.v.) (dus tevens aansprakelijk voor schade die partij leidt door niet nakoming).
5. Rechtvaardiging voor het ontstaan van verbintenissen
Verbintenissen kunnen slechts ontstaan, indien dit uit de wet voortvloeit (art. 6:1). De
wetgever heeft daarmee gekozen voor een gesloten stelsel van bronnen van verbintenissen.
‘Vloeit voort’ laat toe dat, ook zonder dat een bron van een verbintenis met zoveel woorden
in de wet wordt genoemd, een verbintenis wordt aangenomen indien dit past in het stelsel
van de wet en aansluit bij wel in de wet geregelde gevallen. Ontstaan verbintenissen door
een rechtshandeling, dan wordt het bestaan ervan gerechtvaardigd doordat partijen dat
rechtsgevolg hebben beoogd en gewild (art. 3:33 e.v.). In geval van onrechtmatige daad ligt
de rechtvaardiging voor het bestaan van een verbintenis tot schadevergoeding in de
verplichting om een ander niet onrechtmatig te benadelen. In een moderne maatschappij
bestaan evenwel veel risico’s, ter zake waarvan niet steeds iemand schuld treft, maar
waarvan het niet redelijk is om de lasten ervan te laten dragen door een benadeelde. In
dergelijke gevallen wordt het redelijker geacht om de schade te kunnen afwentelen op
degene die verantwoordelijk is voor het in het leven roepen van het risico. Verschillende
gedachten, zoals het profijtbeginsel, de gevaartheorie, of wie de schade het beste kan
dragen of verzekeren, rechtvaardigen het bestaan van deze kwalitatieve aansprakelijkheden.
Enkele algemene thema’s van aansprakelijkheidsrecht
6. Vertrekpunt: ieder draagt zijn eigen schade...
Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht kent als uitgangspunt dat ieder zijn eigen
schade draagt. Soms kan men zich tegen dergelijke risico’s verzekeren, sommige worden
gedragen door sociale zekerheid. Uitzondering: wanneer iemand anders op grond van een
verbintenis uit de wet verantwoordelijk kan worden gehouden voor het ontstaan van schade,
kan die schade op hem worden afgewenteld.
Afwenteling kent relatief hoge drempels (een aansprakelijkheidsgrond, een aansprakelijke
partij, bewijs van aansprakelijkheid, van causaal verband, van schade, etc.), maar leidt wel
tot volledige vergoeding. Wie schade lijdt, draagt deze zelf, tenzij hij erin slaagt om te
beargumenteren en te bewijzen dat een ander de schade moet dragen, en hij er bovendien
in slaagt om de schadevergoeding daadwerkelijk te innen. Hij zal daartoe in de eerste plaats
een of meer grondslagen voor afwenteling moeten kiezen en moeten stellen dat aan de
daarin gestelde vereisten voor aansprakelijk is voldaan. Wanneer de aansprakelijkheid aldus
is gevestigd, zal hij vervolgens moeten bewijzen dat hij schade heeft geleden als gevolg van
de gebeurtenis waarop hij de aansprakelijkheid baseert, en hoe groot zijn schade is
(vestiging vs. omvang van de aansprakelijkheid).
7. Doelen van het aansprakelijkheidsrecht
Onder ‘aansprakelijkheidsrecht’ dient te worden verstaan het civiele recht dat aanspraken op
schadevergoeding regelt. Onderscheid kan gemaakt worden tussen aansprakelijkheid uit
contract en aansprakelijkheid uit de wet.
,Het aansprakelijkheidsrecht regelt wie onder welke omstandigheden aansprakelijk is voor
welke gebeurtenissen en hun gevolgen (passieve zijde verbintenis) en ook wie welke
aanspraken geldend kan maken (actieve zijde verbintenis). Men kan zeggen dat het
aansprakelijkheidsrecht tot doel heeft aanspraken vast te stellen en te handhaven.
Er wordt ook wel gezegd dat het aansprakelijkheidsrecht tot doel heeft om te bepalen in
welke gevallen en in welke mate schade moet worden verplaatst van de benadeelde naar
degene die de schade heeft veroorzaakt. Aansprakelijkheid is evenwel doorgaans gebaseerd
op gedrag (doen of nalaten), of op een toestand die in zekere zin het resultaat is van bepaald
gedrag (kwalitatieve aansprakelijkheden). Dat betekent dat men aansprakelijkheidsrecht ook
kan benaderen als gedragsrecht: het bepaalt welk gedrag wel of niet geoorloofd is
en verbindt aan dergelijk gedrag gevolgen. Het is niet primair gericht op preventie, maar
vooral op afwenteling van de consequenties van onrechtmatig handelen.
Men kan ook instrumenteler naar het aansprakelijkheidsrecht kijken, door de vraag te stellen
of het kan bijdragen aan regulering van gedrag of het reguleren van kosten van gedrag.
8. Onderscheid en samenhang met strafrecht.
Het civielrechtelijke aansprakelijkheidsrecht regelt de privaatrechtelijke reactie op schade
toebrengende gebeurtenissen waarvoor kwalitatieve aansprakelijkheid bestaat, op initiatief
van de benadeelde burger. Het strafrecht regelt de publiekrechtelijke reactie op bij wet
strafbaar gesteld gedrag op initiatief van het OM.
In Angelsaksische stelsel wordt het onderscheid minder strikt gevolgd: voor bepaalde
gevallen kent men een privaatrechtelijke boete (om iemand een lesje te leren).
De rechtsgebieden verschillen op een aantal fundamentele punten: privaatrecht vs.
publiekrecht, zeer ruim ‘onrecht’ vs. in de wet omschreven specifieke verboden gedragingen,
initiatief burger vs. initiatief overheid en compensatie vs. preventie.
Wat onrechtmatig is kan in het privaatrecht ook ongeschreven zijn; in het strafrecht kan dit
niet door het legaliteitsbeginsel (art. 1 Sr). In het strafrecht is de mate van verwijtbaarheid
veelal beslissend voor het type en de zwaarte van de sanctie, terwijl in het privaatrecht
daarvoor de omvang van de schade beslissend is. Beide stelsels kunnen hier elkaar
aanvullen.
Toch kent het ook verbanden: de benadeelde partij in een strafproces kan ook een vordering
tot schadevergoeding voegen in het strafproces (art. 51a Sv) en de ernst van de
normschending kan ook een rol spelen in het privaatrecht (art. 6:106 lid 1 onder a).
9. Aansprakelijkheid en verzekering
Hiervoor werd al de mogelijkheid genoemd dat een benadeelde zichzelf tegen bepaalde
schade heeft verzekerd (firstpartyverzekering). In dat geval rust op grond van de
verzekeringsovereenkomst (art. 7:925 e.v.) tussen de verzekerde en de verzekeraar op de
verzekeraar de verbintenis om onder in de overeenkomst (polis) omschreven voorwaarden
aan de verzekerde een bepaalde som geld uit te keren. De verplichting tot schadevergoeding
berust hier rechtstreeks op de verzekeringsovereenkomst en is geen wettelijke verplichting
tot schadevergoeding in de zin van art. 6:95 e.v., zodat die bepalingen daarop niet van
toepassing zijn.Men kan zich ook verzekeren tegen de financiële gevolgen van
aansprakelijkheid (thirdpartyverzekering). In dat geval worden de financiële gevolgen van het
feit dat men door een derde aansprakelijk wordt gesteld onder in de polis omschreven
voorwaarden gedekt door de aansprakelijkheidsverzekeraar. Een dergelijke verzekering
heeft tot doel om het vermogen van de aansprakelijk gestelde partij te beschermen, maar
strekt er in feite ook toe dat benadeelden worden beschermd tegen financieel onvermogen
van de aansprakelijke. Daarom biedt art. 7:954 aan het slachtoffer van personenschade een
directe actie jegens de verzekeraar van de aansprakelijke.
, Voor sommige risico’s is een verzekering bij wet verplicht, voor andere risico’s niet, maar is
verzekering wel vaak gebruikelijk. Voor een bepaalde categorie van gevallen heeft de rechter
zelf een verplichte verzekering in het leven geroepen.
De wetgever heeft met art. 6:197 getracht het regresrecht te beperken.
Zonder verzekeringen zouden veruit de meeste aansprakelijk gestelde (rechts)personen niet
in staat zijn om de lasten van hun aansprakelijkheid te dragen. Tegelijkertijd kan het bestaan
van een aansprakelijkheidsverzekering de rechter ook in verleiding brengen om
aansprakelijkheid aan te nemen.
10. Maatschappelijke en juridische ontwikkeling
De wetgever en de rechter zullen het recht bij de tijd moeten houden. Zo zal de wet soms op
grond van maatschappelijke ontwikkelingen worden aangepast. Ook veranderingen van
opvattingen over recht kunnen soms aanleiding geven om de wet aan te passen.
Veel vaker is het de rechter die het recht bij de tijd houdt, door met zijn rechtspraak in te
spelen op maatschappelijke ontwikkelingen of gewijzigde opvattingen. Omdat het
buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht veel open normen kent, biedt het de rechter
daartoe volop ruimte.
Voor wetgever en rechter is het veel moeilijker om in te spelen of te reageren op risico’s die
zich in de loop des tijds openbaren, maar waarvan het bestaan en de omvang lang onzeker
is.
Volgens vaste rechtspraak moet aansprakelijkheid worden beoordeeld aan de hand van de
maatstaven die golden op het moment van het handelen of nalaten. Het is echter lastig om te
achterhalen welke normen toen golden en vanaf welk moment men aansprakelijkheid moet
pakken. De aard en ernst van de risico’s, de mate van zekerheid dat zij zich zullen
verwezenlijken en de maatschappelijke waardering van de risicovolle activiteit zullen dan
gezichtspunten zijn voor het oordeel over de aansprakelijkheid van degenen die
verantwoordelijk waren of eigen schuld.
11. Europeanisering
Het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht is in de afgelopen decennia in toenemende mate
beïnvloed door Europese regelgeving en rechtspraak. Het gaat daarbij in de eerste plaats
om regelgeving die aansprakelijkheidsrechtelijke regels uniformeert en in de tweede plaats
om regels van Europese origine die nationaalrechtelijke open normen inkleuren. De
Europeesrechtelijke achtergrond van deze bepalingen betekent niet alleen dat informatie
over hun totstandkoming en ratio mede in ‘Brussel’ moet worden gezocht, maar dat de uitleg
is voorbehouden aan het HvJEU. Daardoor zijn de uitspraken van het HvJEU direct voor
Nederland van belang.
Europese regelgeving is niet alleen van invloed doordat het regels van
aansprakelijkheidsrecht rechtstreeks voorschrijft en invult, maar ook doordat dergelijke
regelgeving van betekenis is voor de inkleuring van open normen. Het kan hierbij gaan om
zeer uiteenlopende regels, niet alleen van unierecht, maar ook uit het EVRM.
Zo zijn bepalingen van EU-recht en horizontaal werkende bepalingen uit mensenrechtelijke
verdragen ook wettelijke plichten in de zin van art. 6:162, maar ook een afwegingskader oor
wat in het maatschappelijk verkeer betaamt. Dit heet ook wel de constitutionalisering van
privaatrecht. De nationale rechter heeft een zekere margin of appreciation.
12. Rechtsvergelijking
Zie boek
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller davidgloudemans. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.88. You're not tied to anything after your purchase.
