Sociologie en kunst
Les 1: Kunst als existentiële waarde
Sociologie richt zich op de concrete leefwereld waar de student en zijn
cliënten/patiënten/bewoners/deelnemers deel van uitmaken. Dat perspectief is essentieel
voor een goed begrip van de problemen met mensen en hun grenzen.
Kunst richt zich op het leven zelf, met al haar diffuse schoonheid en grimmigheid. Kunst
ervaren door het te maken of het te ondergaan biedt vaak houvast op moeilijke momenten
waar woorden te kort schieten – bij verlies, kwetsbaarheid, wreedheid, de dood. Het biedt
troost en ook, op een intuïtieve manier, begrip.
Uitgangspunt kunst:
Overal waar we kijken, zien we de invloed van ons eigen handelen op hoe we thuis in de
wereld willen zijn, waarin we proberen ons te verzoenen met het leven (vrij naar Hannah
Arendt).
We ervaren betrokkenheid bij de wereld wanneer wij invloed kunnen uitoefenen en een
eigen invulling aan onze omgeving willen geven.
Door de ‘spelende mens’ waar te nemen ontwikkel je kennis over hoe je kunst betekenisvol
inzet voor cliënten, patiënten, bewoners en/of deelnemers in het sociaal werk.
Leerdoelen:
De student heeft kennis van spel(en) en cultuur in de maatschappij.
De student kan de betekenis van spel voor het sociaal werk benoemen
De student kan, naast de instrumenteel-technische kant van creativiteit, de meer
existentiële waarde van kunst en cultuur voor het sociaal werk herkennen aan de
hand van de betekenis van waarnemen voor ons mensen en onze grenzen en het
stellen van existentiële vragen.
Het existentiële heeft betrekking op ons bestaan: met alles wat te maken heeft met het leven,
het bestaan. Een existentiële vraag is een levensvraag, een vraag naar de betekenis van het
leven, naar de diepere gronden van het bestaan.
Vragen over de essentie van het leven:
- Wat is de aard van de werkelijkheid?
- Wat is de zin van het leven?
- Hoe te leven?
- Wat maakt jou thuis in de wereld?
Deze vragen zijn van alle tijden en vragen, in tegenstelling tot dat wat we kennen en weten,
voornamelijk iets van ons denken, namelijk op dat wat er niet is.
Gert Biesta
Existentiële waarheid = een waarheid die waar is voor mij, die ertoe doet voor mijn bestaan
en waarvoor ik met mijn leven wil instaan.
Existentiële ontmoeting = ontmoeting waarbij we ons realiseren dat er geen eenduidige
boodschap te ontvangen is, geen duidelijk pad naar het juiste en heldere begrip, maar dat de
kunst die we ontmoeten vragen oproept en de wereld en ons en ons bestaan bevraagt.
, Hermeneutiek = kunst waarmee je teksten interpreteert en begrijpt. Leer van de regels en
hulpmiddelen die bij de uitlegkunde gebruikt worden.
Expressivisme = het idee dat de educatieve waarde van de kunsten in de mogelijkheden ligt,
die de kunsten bieden aan kinderen en jongeren om zichzelf creatief uit te drukken.
Het echte educatieve werk gaat erover om kinderen en jongeren in dialoog te brengen met
de wereld.
Onderwijzen is een kwestie van tonen – een tonen dat altijd het richten van de aandacht op
iets is en dat dus het draaien van de aandacht weg van iets anders behelst.
In dialoog zijn met de wereld vraagt ons te verzoenen met de realiteit en te werken met
onze handen en ons hart. Ook moeten we ons hiervoor afvragen wat de wereld van mij
vraagt, wat de wereld me probeert te zeggen en wat de wereld daarmee probeert te
onderwijzen.
Ik speel, dus ik ben
Spelen kun je niet alleen associëren met plezier. Spelen is ook een ernstige zaak. Het
belangrijkste van spelen is dat het een onderbreking is van de dagelijkse werkelijkheid. Het
heeft een duidelijk tijd en plaats en in de tijd wordt hele dagelijkse leven uitgezet en in dat
spel kun je dan vrij zijn. Een spel moet geen toeschouwers hebben, daar is het niet voor
bedoeld. De essentie van spelen is dat je alles laat gaat.
Het perfecte spel voor de volwassene is kunst maken. Het gaat hierbij niet om het
eindresultaat, maar om de weg ernaartoe. Dat is spelen, dat is mens zijn. Dat kan je
samendoen, maar ook alleen. Je kan het leven niet anders zien dan een spel. Als je het spel
ziet in dagelijkse dingen kun je de werkelijkheid ontzenuwen. Kinderen kunnen dat vaak al
vanzelf, in zand zien zij de grootste mogelijkheden.
De lijn tussen plezier en ernst is heel dun. Er zitten veel regels aan spel. In ieder spel zitten
tegenstrijdigheden. Je moet winnen en als je niet wint dan is het maar een spelletje.
Voor kinderen loopt spelen en werkelijkheid in elkaar over. Voor volwassenen is het moeilijk
om te spelen. Voor spelen heb je nodig dat je de eisen die de werkelijkheid stelt even loslaat.
Volwassenen zijn de hele dag bezig met waarom doe ik dit, wat is de functie hiervan, hoe
conformeer ik me. Dit moet je even terzijde kunnen schuiven om echt om te gaan in spel.
Spelen doe je omwille van het spel. Het onderdeel van het spel is dat je ook moet kunnen
verliezen.
Schiller stelt dat het spel de dierlijke seksualiteit en de ongeremde lust kan omtoveren tot
erotiek. Men speelt met de begeerte van de ander, en wanneer dit goed lukt is het spel
wederzijds. Maar het liefdesspel mag geen spelletje worden.
De cultuur wordt bedreigd door functionaliteits-denken. Ditzelfde zag Schiller met ‘nut’.
Les 1: Kunst als existentiële waarde
Sociologie richt zich op de concrete leefwereld waar de student en zijn
cliënten/patiënten/bewoners/deelnemers deel van uitmaken. Dat perspectief is essentieel
voor een goed begrip van de problemen met mensen en hun grenzen.
Kunst richt zich op het leven zelf, met al haar diffuse schoonheid en grimmigheid. Kunst
ervaren door het te maken of het te ondergaan biedt vaak houvast op moeilijke momenten
waar woorden te kort schieten – bij verlies, kwetsbaarheid, wreedheid, de dood. Het biedt
troost en ook, op een intuïtieve manier, begrip.
Uitgangspunt kunst:
Overal waar we kijken, zien we de invloed van ons eigen handelen op hoe we thuis in de
wereld willen zijn, waarin we proberen ons te verzoenen met het leven (vrij naar Hannah
Arendt).
We ervaren betrokkenheid bij de wereld wanneer wij invloed kunnen uitoefenen en een
eigen invulling aan onze omgeving willen geven.
Door de ‘spelende mens’ waar te nemen ontwikkel je kennis over hoe je kunst betekenisvol
inzet voor cliënten, patiënten, bewoners en/of deelnemers in het sociaal werk.
Leerdoelen:
De student heeft kennis van spel(en) en cultuur in de maatschappij.
De student kan de betekenis van spel voor het sociaal werk benoemen
De student kan, naast de instrumenteel-technische kant van creativiteit, de meer
existentiële waarde van kunst en cultuur voor het sociaal werk herkennen aan de
hand van de betekenis van waarnemen voor ons mensen en onze grenzen en het
stellen van existentiële vragen.
Het existentiële heeft betrekking op ons bestaan: met alles wat te maken heeft met het leven,
het bestaan. Een existentiële vraag is een levensvraag, een vraag naar de betekenis van het
leven, naar de diepere gronden van het bestaan.
Vragen over de essentie van het leven:
- Wat is de aard van de werkelijkheid?
- Wat is de zin van het leven?
- Hoe te leven?
- Wat maakt jou thuis in de wereld?
Deze vragen zijn van alle tijden en vragen, in tegenstelling tot dat wat we kennen en weten,
voornamelijk iets van ons denken, namelijk op dat wat er niet is.
Gert Biesta
Existentiële waarheid = een waarheid die waar is voor mij, die ertoe doet voor mijn bestaan
en waarvoor ik met mijn leven wil instaan.
Existentiële ontmoeting = ontmoeting waarbij we ons realiseren dat er geen eenduidige
boodschap te ontvangen is, geen duidelijk pad naar het juiste en heldere begrip, maar dat de
kunst die we ontmoeten vragen oproept en de wereld en ons en ons bestaan bevraagt.
, Hermeneutiek = kunst waarmee je teksten interpreteert en begrijpt. Leer van de regels en
hulpmiddelen die bij de uitlegkunde gebruikt worden.
Expressivisme = het idee dat de educatieve waarde van de kunsten in de mogelijkheden ligt,
die de kunsten bieden aan kinderen en jongeren om zichzelf creatief uit te drukken.
Het echte educatieve werk gaat erover om kinderen en jongeren in dialoog te brengen met
de wereld.
Onderwijzen is een kwestie van tonen – een tonen dat altijd het richten van de aandacht op
iets is en dat dus het draaien van de aandacht weg van iets anders behelst.
In dialoog zijn met de wereld vraagt ons te verzoenen met de realiteit en te werken met
onze handen en ons hart. Ook moeten we ons hiervoor afvragen wat de wereld van mij
vraagt, wat de wereld me probeert te zeggen en wat de wereld daarmee probeert te
onderwijzen.
Ik speel, dus ik ben
Spelen kun je niet alleen associëren met plezier. Spelen is ook een ernstige zaak. Het
belangrijkste van spelen is dat het een onderbreking is van de dagelijkse werkelijkheid. Het
heeft een duidelijk tijd en plaats en in de tijd wordt hele dagelijkse leven uitgezet en in dat
spel kun je dan vrij zijn. Een spel moet geen toeschouwers hebben, daar is het niet voor
bedoeld. De essentie van spelen is dat je alles laat gaat.
Het perfecte spel voor de volwassene is kunst maken. Het gaat hierbij niet om het
eindresultaat, maar om de weg ernaartoe. Dat is spelen, dat is mens zijn. Dat kan je
samendoen, maar ook alleen. Je kan het leven niet anders zien dan een spel. Als je het spel
ziet in dagelijkse dingen kun je de werkelijkheid ontzenuwen. Kinderen kunnen dat vaak al
vanzelf, in zand zien zij de grootste mogelijkheden.
De lijn tussen plezier en ernst is heel dun. Er zitten veel regels aan spel. In ieder spel zitten
tegenstrijdigheden. Je moet winnen en als je niet wint dan is het maar een spelletje.
Voor kinderen loopt spelen en werkelijkheid in elkaar over. Voor volwassenen is het moeilijk
om te spelen. Voor spelen heb je nodig dat je de eisen die de werkelijkheid stelt even loslaat.
Volwassenen zijn de hele dag bezig met waarom doe ik dit, wat is de functie hiervan, hoe
conformeer ik me. Dit moet je even terzijde kunnen schuiven om echt om te gaan in spel.
Spelen doe je omwille van het spel. Het onderdeel van het spel is dat je ook moet kunnen
verliezen.
Schiller stelt dat het spel de dierlijke seksualiteit en de ongeremde lust kan omtoveren tot
erotiek. Men speelt met de begeerte van de ander, en wanneer dit goed lukt is het spel
wederzijds. Maar het liefdesspel mag geen spelletje worden.
De cultuur wordt bedreigd door functionaliteits-denken. Ditzelfde zag Schiller met ‘nut’.
