Gezondheidspsychologie
HOOFDSTUK 1: Wat is gezondheid?
(Hoofdstuk 1 uit het handboek)
1.1 Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
- Covid 19 → ons perspectief op gezondheid is veranderd, we vertonen ander gedrag
ten opzichte van gezondheid
Van Oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen:
- Geest
- God(en)
- Fysieke gesteldheid
1.1.1 Relatie tussen lichaam en geest
HIPPOCRATES (oudheid 460-377 v.Chr.)
- Ziekte is een gevolg van een verstoord evenwicht tussen 4 circulerende
lichaamsvloeistoffen (= humores)
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Bij gezonde personen was dit in evenwicht, bij ziekte komt er een onevenwicht op
gang → meestal door externe pathogenen (= slechte dingen van buitenaf)
- Genezing: opnieuw balans brengen via aderlaten, vasten, dieet, geneesmiddelen
o Aderlaten = veel bloed laten wegstromen
- Lichaam en geest is 1 EENHEID
- Hoeveelheid sappen staat in verband met onze persoonlijkheid
o Bv: te veel slijm → kalme of flegmatische persoonlijkheid
o Bv: overmaat bloed → optimistische persoon of sanguine persoonlijkheid
o Bv: te veel zwarte gal → droef
o Bv: te veel gele gal → cholerisch of boosaardig temperament
,Etiologie = oorzaak van een ziekte → GALENUS (129-199 n. Chr.)
- De etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk en lichamelijk) is puur LICHAMELIJK
- 4 lichamelijke humores beïnvloeden onze 4 temperamenten → aanleiding geven tot
specifieke ziekten
o Bv: melancholieke vrouwen hadden grotere kans op borstkanker door een
grotere hoeveelheid zwarte gal
- Geest speelt dus geen rol in de etiologie van ziekten
VROEGE MIDDELEEUWEN: GELOOF EN SPIRITUALITEIT
- Ziekte = straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
o Mensen weinig controle over lichaam
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek
o Verbod op autopsie → beperking krijgen van inzicht over ziekte/lichaam
- Lichaam en geest werkten samen
- Religieuze gezichtpunten hielden stand tot de renaissance (=wedergeboorte) begon
o Individuele denken werd terug belangrijker
- 1600 n. Chr: wetenschappelijke revolutie
DESCARTES (1596 – 1650)
- Lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke/onafhankelijke entiteiten = DUALISME
- Autopsies etc. werden terug toegelaten
o Ziekte kon in menselijke cellen teruggevonden worden en niet in de humores
- Lichaam = machine → MECHANISTISCH STANDPUNT
o Molecule, chemische, biochemische… onderdelen
o Onderdelen gaan onderzoeken
o Technischer o.b.v. diagnostiek
1.1.2 Biomedisch ziektemodel
= REDUCTIONISTISCH
o Als je de oorzaak wegneemt van de ziekte, dat de symptomen ook zullen
verdwijnen → herstel van gezondheid
o Symptomen die je hebt → gevolg van ziekte met oorsprong buiten het
lichaam of inwendige veranderingen zoals cel mutaties
o Verklaart problemen enkel op dit niveau, negeert het feit dat mensen
verschillend kunnen reageren op één en dezelfde zeikte
- Gezondheid = afwezigheid van ziekte
- Ziekten en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring
- Genezing werkt mechanisch en rechtlijnig
Maar waarom dan verschillend reacties van mensen?
Persoonlijkheid, reacties, sociale ondersteuningsnetwerk, cultuur,… → kan dit model
niet verklaren
,1.1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
- Veel ziekten hebben een organische oorzaak, maar kunnen een individuele reactie
teweegbrengen
- Reactie = rol van ‘geest’ of psyche blijkt daarin belangrijk
- Wij kunnen ervoor zorgen dat mensen minder pijn hebben
- Bv: fantoompijn = pijn in lichaamsdeel dat er niet meer is
- Bv: placebo-effect = pillen waar niks inzit die toch werken
- Dus toch (tenminste) een directionele relatie in tegenstelling tot dat dualistisch
denken
1.1.4 Bio psychosociaal model
Geïntegreerde benadering voor het assessment van:
- Biologische/fysiologische
- Psychologische/gedragsmatige
- Sociale/omgevingsFACTOREN
… die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.1.5 Gedrag, dood en ziekte
- Stijging levensverwachting in twintigste eeuw
- → Daling mortaliteit (sterftecijfers) is hier een gevolg van
o Geneesmiddelen, vaccinatiestrategieën, betere sanitaire voorzieningen (in
Westerse wereld is proper water echt een grote luxe)
- Oorzaken overlijden ook drastisch veranderd
o In 1900 → griep, besmettelijke ziekten, longontstekingen, tbc,…
o 2016
, - Belangrijke gedragscomponent
o Ons gedrag draagt bij aan onze gezondheid en onze kans op overlijden
▪ Bv: rookgedrag
1.2 Individuele culturele en leeftijd gerelateerde perspectieven op gezondheid
1.2.1 Lekentheorieën over gezondheid
- Wat zeggen mensen zelf over gezondheid?
- Mensen zelf = leken
o Geen theorieën van academici
- GROOT ONDERZOEK: Bauman (1961) vroeg aan patiënten met een ernstige ziekte:
o Populatie van patiënten met ernstige ziekte
o “Wat betekend gezondheid voor u?”
o 3 verschillende antwoorden/categorieën:
▪ Een overwegend gevoel van welzijn
▪ Aan afwezigheid van symptomen
▪ Handelingen waartoe een (lichamelijk gezond) persoon in staat is
o BENYAMINI (2003) stelde deze vraag aan ouderen (n = 500)
▪ Ouderen met slechte/redelijke gezondheid: recente
symptomen/indicatoren van slechte gezondheid (bv: pijn)
• Gaven antwoorden waarin je hun symptomen kon herkennen
▪ Goede gezondheid: positieve indicatoren (bv: in staat zijn om te
wandelen)
• Gaven positieve indicatoren weer in hun antwoorden
o Gelijkenis in beide onderzoeken
▪ Gezonde individuen hun subjectieve gezondheidsbeoordelingen zijn
meer verbonden met:
• Gezondheidsgedrag = gedrag (ongeacht de
gezondheidstoestand) dat bedoeld is om de gezondheid te
beschermen, te bevorderen of in stand te houden
o Bv: voldoende lichaamsbeweging
- Het hangt dus echt af aan wie je de vraag stelt en met wie ze zich gaan vergelijken →
antwoord over eigen gezondheid beïnvloeden
- BAXTER: Health & Lifestyle (n = 9000)
o “Wat is gezondheid?” → 6 categorieën
1. Niet ziek zijn
2. Bezit: “Ik HEB een goede gezondheid”
3. Gedrag: veel sporten, goed eten, gezond gedrag stellen
4. Lichamelijke fitheid en vitaliteit: jongere respondenten
5. Psychosociaal welzijn: kunnen genieten van het leven/trots
6. Functie: “ik KAN een halfuur in de tuin werken” – taken verrichten zonder
belemmering
HOOFDSTUK 1: Wat is gezondheid?
(Hoofdstuk 1 uit het handboek)
1.1 Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
- Covid 19 → ons perspectief op gezondheid is veranderd, we vertonen ander gedrag
ten opzichte van gezondheid
Van Oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen:
- Geest
- God(en)
- Fysieke gesteldheid
1.1.1 Relatie tussen lichaam en geest
HIPPOCRATES (oudheid 460-377 v.Chr.)
- Ziekte is een gevolg van een verstoord evenwicht tussen 4 circulerende
lichaamsvloeistoffen (= humores)
o Gele gal
o Slijm
o Bloed
o Zwarte gal
- Bij gezonde personen was dit in evenwicht, bij ziekte komt er een onevenwicht op
gang → meestal door externe pathogenen (= slechte dingen van buitenaf)
- Genezing: opnieuw balans brengen via aderlaten, vasten, dieet, geneesmiddelen
o Aderlaten = veel bloed laten wegstromen
- Lichaam en geest is 1 EENHEID
- Hoeveelheid sappen staat in verband met onze persoonlijkheid
o Bv: te veel slijm → kalme of flegmatische persoonlijkheid
o Bv: overmaat bloed → optimistische persoon of sanguine persoonlijkheid
o Bv: te veel zwarte gal → droef
o Bv: te veel gele gal → cholerisch of boosaardig temperament
,Etiologie = oorzaak van een ziekte → GALENUS (129-199 n. Chr.)
- De etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk en lichamelijk) is puur LICHAMELIJK
- 4 lichamelijke humores beïnvloeden onze 4 temperamenten → aanleiding geven tot
specifieke ziekten
o Bv: melancholieke vrouwen hadden grotere kans op borstkanker door een
grotere hoeveelheid zwarte gal
- Geest speelt dus geen rol in de etiologie van ziekten
VROEGE MIDDELEEUWEN: GELOOF EN SPIRITUALITEIT
- Ziekte = straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen
o Mensen weinig controle over lichaam
- Verbod op wetenschappelijk onderzoek
o Verbod op autopsie → beperking krijgen van inzicht over ziekte/lichaam
- Lichaam en geest werkten samen
- Religieuze gezichtpunten hielden stand tot de renaissance (=wedergeboorte) begon
o Individuele denken werd terug belangrijker
- 1600 n. Chr: wetenschappelijke revolutie
DESCARTES (1596 – 1650)
- Lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke/onafhankelijke entiteiten = DUALISME
- Autopsies etc. werden terug toegelaten
o Ziekte kon in menselijke cellen teruggevonden worden en niet in de humores
- Lichaam = machine → MECHANISTISCH STANDPUNT
o Molecule, chemische, biochemische… onderdelen
o Onderdelen gaan onderzoeken
o Technischer o.b.v. diagnostiek
1.1.2 Biomedisch ziektemodel
= REDUCTIONISTISCH
o Als je de oorzaak wegneemt van de ziekte, dat de symptomen ook zullen
verdwijnen → herstel van gezondheid
o Symptomen die je hebt → gevolg van ziekte met oorsprong buiten het
lichaam of inwendige veranderingen zoals cel mutaties
o Verklaart problemen enkel op dit niveau, negeert het feit dat mensen
verschillend kunnen reageren op één en dezelfde zeikte
- Gezondheid = afwezigheid van ziekte
- Ziekten en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring
- Genezing werkt mechanisch en rechtlijnig
Maar waarom dan verschillend reacties van mensen?
Persoonlijkheid, reacties, sociale ondersteuningsnetwerk, cultuur,… → kan dit model
niet verklaren
,1.1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
- Veel ziekten hebben een organische oorzaak, maar kunnen een individuele reactie
teweegbrengen
- Reactie = rol van ‘geest’ of psyche blijkt daarin belangrijk
- Wij kunnen ervoor zorgen dat mensen minder pijn hebben
- Bv: fantoompijn = pijn in lichaamsdeel dat er niet meer is
- Bv: placebo-effect = pillen waar niks inzit die toch werken
- Dus toch (tenminste) een directionele relatie in tegenstelling tot dat dualistisch
denken
1.1.4 Bio psychosociaal model
Geïntegreerde benadering voor het assessment van:
- Biologische/fysiologische
- Psychologische/gedragsmatige
- Sociale/omgevingsFACTOREN
… die bijdragen aan gezondheid en ziekte
1.1.5 Gedrag, dood en ziekte
- Stijging levensverwachting in twintigste eeuw
- → Daling mortaliteit (sterftecijfers) is hier een gevolg van
o Geneesmiddelen, vaccinatiestrategieën, betere sanitaire voorzieningen (in
Westerse wereld is proper water echt een grote luxe)
- Oorzaken overlijden ook drastisch veranderd
o In 1900 → griep, besmettelijke ziekten, longontstekingen, tbc,…
o 2016
, - Belangrijke gedragscomponent
o Ons gedrag draagt bij aan onze gezondheid en onze kans op overlijden
▪ Bv: rookgedrag
1.2 Individuele culturele en leeftijd gerelateerde perspectieven op gezondheid
1.2.1 Lekentheorieën over gezondheid
- Wat zeggen mensen zelf over gezondheid?
- Mensen zelf = leken
o Geen theorieën van academici
- GROOT ONDERZOEK: Bauman (1961) vroeg aan patiënten met een ernstige ziekte:
o Populatie van patiënten met ernstige ziekte
o “Wat betekend gezondheid voor u?”
o 3 verschillende antwoorden/categorieën:
▪ Een overwegend gevoel van welzijn
▪ Aan afwezigheid van symptomen
▪ Handelingen waartoe een (lichamelijk gezond) persoon in staat is
o BENYAMINI (2003) stelde deze vraag aan ouderen (n = 500)
▪ Ouderen met slechte/redelijke gezondheid: recente
symptomen/indicatoren van slechte gezondheid (bv: pijn)
• Gaven antwoorden waarin je hun symptomen kon herkennen
▪ Goede gezondheid: positieve indicatoren (bv: in staat zijn om te
wandelen)
• Gaven positieve indicatoren weer in hun antwoorden
o Gelijkenis in beide onderzoeken
▪ Gezonde individuen hun subjectieve gezondheidsbeoordelingen zijn
meer verbonden met:
• Gezondheidsgedrag = gedrag (ongeacht de
gezondheidstoestand) dat bedoeld is om de gezondheid te
beschermen, te bevorderen of in stand te houden
o Bv: voldoende lichaamsbeweging
- Het hangt dus echt af aan wie je de vraag stelt en met wie ze zich gaan vergelijken →
antwoord over eigen gezondheid beïnvloeden
- BAXTER: Health & Lifestyle (n = 9000)
o “Wat is gezondheid?” → 6 categorieën
1. Niet ziek zijn
2. Bezit: “Ik HEB een goede gezondheid”
3. Gedrag: veel sporten, goed eten, gezond gedrag stellen
4. Lichamelijke fitheid en vitaliteit: jongere respondenten
5. Psychosociaal welzijn: kunnen genieten van het leven/trots
6. Functie: “ik KAN een halfuur in de tuin werken” – taken verrichten zonder
belemmering
