Verbintenissenrecht
INLEIDING
DEEL 1. DE VERBINTENIS, SITUERING EN BRONNEN VAN HET
VERBINTENISSENRECHT
Hoofdstuk 1. Verbintenis: begrip en indelingen
Een verbintenis is een rechtsband tussen 2 of meerdere personen, waarbij de schuldeiser of
crediteur tegenover de schuldenaar of debiteur, op een in rechte afdwingbare wijze, aanspraak kan
maken op een prestatie die in geld waardeerbaar is
- De verbintenis bekeken vanuit het perspectief van de schuldeiser (actiefzijde van een
balans) = schuldvordering (schuldvordering is synoniem van persoonlijk recht)
De verbintenis bekeken vanuit het perspectief van de schuldenaar (passiefzijde van een
boekhoudkundige balans) = de schuld
- Afdwingbaarheid: civiele versus natuurlijke verbintenis
De afdwingbaarheid is essentieel om van een civiele verbintenis te kunnen spreken.
Dankzij de afdwingbaarheid kan de schuldeiser het voorwerp van de verbintenis in rechte
afdwingen van de schuldenaar die de verbintenis niet vrijwillig nakomt.
Bij sociale en familiale afspraken ontbreekt die afdwingbaarheid, dus dan is er geen sprake
van een juridische verbintenis. Zelfs in het ondernemingsverkeer waar er in principe vanuit
wordt gegaan dat afspraken verbindend zijn, komen afspraken voor waarvan partijen niet
willen dat ze bindend zijn, zoals gentlemen's agreements.
Natuurlijke verbintenis = een juridische verbintenis waarvan de nakoming ervan niet in
rechte kan worden afgedwongen, maar waarbij de gewetensplicht toch zo groot is dat de
“schuldenaar” door uitvoering ervan te kennen geeft dat hij zich door de verbintenis
gebonden acht. De nakoming van een natuurlijke verbintenis kan immers niet in rechte
worden opgeëist (zwakke werking) (Schuldenaar die een natuurlijke verbintenis vrijwillig
nakomt, kan niet meer terugvorderen wat hij vrijwillig heeft uitgevoerd).
- Art. 1235 lid 2 oud BW --> een terugvordering is niet mogelijk op grond van de regels
inzake de onverschuldigde betaling.
- een vordering op grond van een ongerechtvaardigde verrijking is ook niet toegelaten,
omdat de natuurlijke verbintenis de rechtvaardiging voor de verrijking en de verarming
vormt
Degene die de natuurlijke verbintenis uitvoert en degene die het vrijwillig erkent, gaat een
verbintenis
(Typisch voorbeeld van een natuurlijke verbintenis: een schuld die verjaard is. SE kan een
verjaarde schuld niet afdwingen in rechte, maar wanneer SA de verjaarde schuld vrijwillig
betaalt, kan de betaling niet meer ongedaan gemaakt worden
Nog een voorbeeld is die van het onderhoud van een familielid, ook al ben je daartoe niet
wettelijk of contractueel verplicht)
,Van een verbintenis is geen sprake als slechts een last of Obliegenheit voorligt. Het is kenmerkend
voor een verbintenis dat de schuldeiser in principe een prestatie kan afdwingen van de
schuldenaar, terwijl degene die tot een Obliegenheit gehouden is, weliswaar een aanspraak
verliest als hij de last niet vervult, maar niet kan worden gedwongen om een bepaalde prestatie te
verrichten.
Diverse mogelijke indelingen
Intensiteit van een verbintenis: de middelen- of inspanningsverbintenis, de resultaats-
of uitslagverbintenis en de garantie- of waarborgverbintenis
Voorwerp van een verbintenis: dare (geven), facare (doen), non facare en non dare (art.
1136-1145 oud BW) en garanderen
Vraag of aan een verbintenis al dan niet een modaliteit is verbonden: zuivere of
eenvoudige verbintenis, verbintenis onder voorwaarde of termijn
Vraag hoe de diverse verhoudingen in geval van pluraliteit van Sa’ en/of Se’ worden
geregeld: deelbaar, ondeelbaar, hoofdelijk of solidair en in solidum verbintenissen (dit zijn
ook modaliteiten)
Vraag wat de verhouding is in geval van pluraliteit van prestaties: cumulatieve of
facultatieve verbintenis
De vraag in welke mate verbintenissen met elkaar onafscheidelijk verbonden zijn: deelbaar
of ondeelbaar
Bronnen van verbintenissen
Oud BW maakt een onderscheid tussen contractuele en buitencontractuele verbintenissen
* Buitencontractueel:
Art. 1382-1386 oud BW: buitencontractuele aansprakelijkheid of onrechtmatige daad
(delicten en quasi-delicten vroeger)
Art. 1371-1381 oud BW: quasi-contracten --> zaakwaarneming en onverschuldigde
betaling
Oud BW
- titel 3 van boek 3: contractuele verbintenissen
- titel 4 van boek 3: de buitencontractuele verbintenissen
(Veel regels van titel 3 zijn ook van toepassing op buitencontractuele verbintenissen)
Art. 1370: voorstelling bronnen van verbintenissen die onjuist en onvolledig is
- onvolledig: het wordt voorgesteld als een gesloten systeem
- onjuist: de verbintenissen uit oneigenlijke contracten worden omschreven als
verbintenissen ten gevolge van handelingen van degene die verbonden is
Verbintenissen kunnen ontstaan uit
- een gestelde rechtshandeling door de schuldenaar
- een gestelde materiële handeling door de schuldenaar
, - loutere rechtsfeiten of gebeurtenissen buiten het toedoen van de schuldenaar
Art. 1134 lid 1 oud BW: dus de wetgever kan beperkingen instellen voor verbintenissen
Open of gesloten systeem?
Art. 1370 oud BW: --> gesloten systeem
MAAR UITBREIDING
- ongerechtvaardigde verrijking (art. 5.138 - 5.140 BW)
- eenzijdige belofte (art. 5.128 - 5.129 BW)
- rechtmatig vertrouwen
Dus open systeem, maar niet zonder beperkingen
Overlappende bronnen: alternatief of exclusief systeem?
- A: schuldeiser mag kiezen op welke bron hij zich beroept
- E: de ene bron sluit de andere uit (vb. Wanprestatie sluit onrechtmatige daad uit)
(Wordt later in de cursus nog duidelijk)
Hoofdstuk 2. Situering van het verbintenissenrecht
Verbintenissenrecht versus goederenrecht: ze zijn de twee basisonderdelen van het
vermogensrecht. (Objectief) (art. 3.35 BW)
Persoonlijke rechten versus zakelijke rechten: persoonlijke rechten zijn voornamelijk het
voorwerp van het verbintenissenrecht en zakelijke rechten van goederenrecht (Subjectief)
Inhoudelijk verschil:
(Voordelen voor een zakelijk gerechtigde)
- Volgrecht --> het zakelijk recht dat aan een goed kleeft, volgt het goed, ongeacht in
wiens handen de eigendom van het goed terecht komt. Door dat volgrecht is de derde
verkrijger van een goed gebonden door de zakelijke rechten die aan dat goed kleven.
- door zijn recht op voorrang is de zakelijke gerechtigde niet onderworpen aan het beginsel
dat schuldeisers op gelijke wijze moeten worden behandeld in geval van samenloop.
Externe werking versus interne werking
- Externe werking komt enkel toe aan zakelijke rechten. ZR werken tegenover eenieder
(erga omnes)
- Interne werking komt enkel toe aan persoonlijke rechten. PR werken tussen degenen
tussen wie een rechtsband is gecreëerd, dus de onmiddellijke betrokkenen (inter partes).
Maar de externe gevolgen ervan werken ook ten aanzien van derden
!! Externe werking van een persoonlijk recht: vb. Indien u bijvoorbeeld door een
onzorgvuldigheid een operazangeres kwetst waardoor zij vanavond niet kan optreden, dan
is de omvang van uw verbintenis tot schadevergoeding op grond van artikelen 1382-1383
oud BW meebepaald door de inhoud van de verbintenis die voortspruit uit de
arbeidsovereenkomst tussen de operazangeres en de concertzaaluitbater
, Hoofdstuk 3. Bronnen van het verbintenissenrecht
Oud Burgerlijk wetboek:
* titel 3 (contractuele verbintenissen), 4 (buitencontractuele verbintenissen) en 4 bis
(vergoeding schade door abnormalen veroorzaakt, zowel contractueel als
buitencontractueel)
Parlementaire voorbereiding: belangrijk uitganspunt voor de interpretatie van het BW
Wetboek van Economisch Recht
Unirecht: VWEU
Rechtspraak: van belang voor de interpretatie en soms zelfs voor de wijziging van
wetsbepalingen
Algemene rechtsbeginselen
Rechtsleer
DEEL 2. VERBINTENIS UIT AANSPRAKELIJKHEID VOOR
ONRECHTMATIGE OF RECHTMATIGE DAAD
Regels van buitencontractuele aansprakelijkheid: vroeger werden die met de termen
“(quasi-)delicten of aquiliaanse aansprakelijkheid of aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad”
aangeduid
FOUTAANSPRAKELIJKHEID (art. 1382-1383 oud BW)
- Fout, schade en causaal verband tussen fout en schade moet worden aangetoond door de
schuldeiser
- fout ontstaat door de schending van de algemene zorgvuldigheid (zich niet gedragen
zoals het moet) of door de schending van een norm met een welbepaald gebod of verbod
- Schadeveroorzaker moet schuldbekwaam of TOEREKENINGSVATBAAR ZIJN, dus de fout
moet hem TOEREKENBAAR zijn (dit ontbreekt bij minderjarigen en geestesgestoorden)
Wie door zijn fout schade aan een ander veroorzaakt, is gehouden tot een V tot
schadeherstel
Toepassingsvoorwaarden
1. Se moet fout aantonen
2. Fout bestaat ofwel uit schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht, ofwel
schending van de norm ofwel verbod
3. Schadeveroorzaker moet toerekeningsvatbaar of schuld bekwaam zijn
4. De fout moet schade hebben veroorzaakt
INLEIDING
DEEL 1. DE VERBINTENIS, SITUERING EN BRONNEN VAN HET
VERBINTENISSENRECHT
Hoofdstuk 1. Verbintenis: begrip en indelingen
Een verbintenis is een rechtsband tussen 2 of meerdere personen, waarbij de schuldeiser of
crediteur tegenover de schuldenaar of debiteur, op een in rechte afdwingbare wijze, aanspraak kan
maken op een prestatie die in geld waardeerbaar is
- De verbintenis bekeken vanuit het perspectief van de schuldeiser (actiefzijde van een
balans) = schuldvordering (schuldvordering is synoniem van persoonlijk recht)
De verbintenis bekeken vanuit het perspectief van de schuldenaar (passiefzijde van een
boekhoudkundige balans) = de schuld
- Afdwingbaarheid: civiele versus natuurlijke verbintenis
De afdwingbaarheid is essentieel om van een civiele verbintenis te kunnen spreken.
Dankzij de afdwingbaarheid kan de schuldeiser het voorwerp van de verbintenis in rechte
afdwingen van de schuldenaar die de verbintenis niet vrijwillig nakomt.
Bij sociale en familiale afspraken ontbreekt die afdwingbaarheid, dus dan is er geen sprake
van een juridische verbintenis. Zelfs in het ondernemingsverkeer waar er in principe vanuit
wordt gegaan dat afspraken verbindend zijn, komen afspraken voor waarvan partijen niet
willen dat ze bindend zijn, zoals gentlemen's agreements.
Natuurlijke verbintenis = een juridische verbintenis waarvan de nakoming ervan niet in
rechte kan worden afgedwongen, maar waarbij de gewetensplicht toch zo groot is dat de
“schuldenaar” door uitvoering ervan te kennen geeft dat hij zich door de verbintenis
gebonden acht. De nakoming van een natuurlijke verbintenis kan immers niet in rechte
worden opgeëist (zwakke werking) (Schuldenaar die een natuurlijke verbintenis vrijwillig
nakomt, kan niet meer terugvorderen wat hij vrijwillig heeft uitgevoerd).
- Art. 1235 lid 2 oud BW --> een terugvordering is niet mogelijk op grond van de regels
inzake de onverschuldigde betaling.
- een vordering op grond van een ongerechtvaardigde verrijking is ook niet toegelaten,
omdat de natuurlijke verbintenis de rechtvaardiging voor de verrijking en de verarming
vormt
Degene die de natuurlijke verbintenis uitvoert en degene die het vrijwillig erkent, gaat een
verbintenis
(Typisch voorbeeld van een natuurlijke verbintenis: een schuld die verjaard is. SE kan een
verjaarde schuld niet afdwingen in rechte, maar wanneer SA de verjaarde schuld vrijwillig
betaalt, kan de betaling niet meer ongedaan gemaakt worden
Nog een voorbeeld is die van het onderhoud van een familielid, ook al ben je daartoe niet
wettelijk of contractueel verplicht)
,Van een verbintenis is geen sprake als slechts een last of Obliegenheit voorligt. Het is kenmerkend
voor een verbintenis dat de schuldeiser in principe een prestatie kan afdwingen van de
schuldenaar, terwijl degene die tot een Obliegenheit gehouden is, weliswaar een aanspraak
verliest als hij de last niet vervult, maar niet kan worden gedwongen om een bepaalde prestatie te
verrichten.
Diverse mogelijke indelingen
Intensiteit van een verbintenis: de middelen- of inspanningsverbintenis, de resultaats-
of uitslagverbintenis en de garantie- of waarborgverbintenis
Voorwerp van een verbintenis: dare (geven), facare (doen), non facare en non dare (art.
1136-1145 oud BW) en garanderen
Vraag of aan een verbintenis al dan niet een modaliteit is verbonden: zuivere of
eenvoudige verbintenis, verbintenis onder voorwaarde of termijn
Vraag hoe de diverse verhoudingen in geval van pluraliteit van Sa’ en/of Se’ worden
geregeld: deelbaar, ondeelbaar, hoofdelijk of solidair en in solidum verbintenissen (dit zijn
ook modaliteiten)
Vraag wat de verhouding is in geval van pluraliteit van prestaties: cumulatieve of
facultatieve verbintenis
De vraag in welke mate verbintenissen met elkaar onafscheidelijk verbonden zijn: deelbaar
of ondeelbaar
Bronnen van verbintenissen
Oud BW maakt een onderscheid tussen contractuele en buitencontractuele verbintenissen
* Buitencontractueel:
Art. 1382-1386 oud BW: buitencontractuele aansprakelijkheid of onrechtmatige daad
(delicten en quasi-delicten vroeger)
Art. 1371-1381 oud BW: quasi-contracten --> zaakwaarneming en onverschuldigde
betaling
Oud BW
- titel 3 van boek 3: contractuele verbintenissen
- titel 4 van boek 3: de buitencontractuele verbintenissen
(Veel regels van titel 3 zijn ook van toepassing op buitencontractuele verbintenissen)
Art. 1370: voorstelling bronnen van verbintenissen die onjuist en onvolledig is
- onvolledig: het wordt voorgesteld als een gesloten systeem
- onjuist: de verbintenissen uit oneigenlijke contracten worden omschreven als
verbintenissen ten gevolge van handelingen van degene die verbonden is
Verbintenissen kunnen ontstaan uit
- een gestelde rechtshandeling door de schuldenaar
- een gestelde materiële handeling door de schuldenaar
, - loutere rechtsfeiten of gebeurtenissen buiten het toedoen van de schuldenaar
Art. 1134 lid 1 oud BW: dus de wetgever kan beperkingen instellen voor verbintenissen
Open of gesloten systeem?
Art. 1370 oud BW: --> gesloten systeem
MAAR UITBREIDING
- ongerechtvaardigde verrijking (art. 5.138 - 5.140 BW)
- eenzijdige belofte (art. 5.128 - 5.129 BW)
- rechtmatig vertrouwen
Dus open systeem, maar niet zonder beperkingen
Overlappende bronnen: alternatief of exclusief systeem?
- A: schuldeiser mag kiezen op welke bron hij zich beroept
- E: de ene bron sluit de andere uit (vb. Wanprestatie sluit onrechtmatige daad uit)
(Wordt later in de cursus nog duidelijk)
Hoofdstuk 2. Situering van het verbintenissenrecht
Verbintenissenrecht versus goederenrecht: ze zijn de twee basisonderdelen van het
vermogensrecht. (Objectief) (art. 3.35 BW)
Persoonlijke rechten versus zakelijke rechten: persoonlijke rechten zijn voornamelijk het
voorwerp van het verbintenissenrecht en zakelijke rechten van goederenrecht (Subjectief)
Inhoudelijk verschil:
(Voordelen voor een zakelijk gerechtigde)
- Volgrecht --> het zakelijk recht dat aan een goed kleeft, volgt het goed, ongeacht in
wiens handen de eigendom van het goed terecht komt. Door dat volgrecht is de derde
verkrijger van een goed gebonden door de zakelijke rechten die aan dat goed kleven.
- door zijn recht op voorrang is de zakelijke gerechtigde niet onderworpen aan het beginsel
dat schuldeisers op gelijke wijze moeten worden behandeld in geval van samenloop.
Externe werking versus interne werking
- Externe werking komt enkel toe aan zakelijke rechten. ZR werken tegenover eenieder
(erga omnes)
- Interne werking komt enkel toe aan persoonlijke rechten. PR werken tussen degenen
tussen wie een rechtsband is gecreëerd, dus de onmiddellijke betrokkenen (inter partes).
Maar de externe gevolgen ervan werken ook ten aanzien van derden
!! Externe werking van een persoonlijk recht: vb. Indien u bijvoorbeeld door een
onzorgvuldigheid een operazangeres kwetst waardoor zij vanavond niet kan optreden, dan
is de omvang van uw verbintenis tot schadevergoeding op grond van artikelen 1382-1383
oud BW meebepaald door de inhoud van de verbintenis die voortspruit uit de
arbeidsovereenkomst tussen de operazangeres en de concertzaaluitbater
, Hoofdstuk 3. Bronnen van het verbintenissenrecht
Oud Burgerlijk wetboek:
* titel 3 (contractuele verbintenissen), 4 (buitencontractuele verbintenissen) en 4 bis
(vergoeding schade door abnormalen veroorzaakt, zowel contractueel als
buitencontractueel)
Parlementaire voorbereiding: belangrijk uitganspunt voor de interpretatie van het BW
Wetboek van Economisch Recht
Unirecht: VWEU
Rechtspraak: van belang voor de interpretatie en soms zelfs voor de wijziging van
wetsbepalingen
Algemene rechtsbeginselen
Rechtsleer
DEEL 2. VERBINTENIS UIT AANSPRAKELIJKHEID VOOR
ONRECHTMATIGE OF RECHTMATIGE DAAD
Regels van buitencontractuele aansprakelijkheid: vroeger werden die met de termen
“(quasi-)delicten of aquiliaanse aansprakelijkheid of aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad”
aangeduid
FOUTAANSPRAKELIJKHEID (art. 1382-1383 oud BW)
- Fout, schade en causaal verband tussen fout en schade moet worden aangetoond door de
schuldeiser
- fout ontstaat door de schending van de algemene zorgvuldigheid (zich niet gedragen
zoals het moet) of door de schending van een norm met een welbepaald gebod of verbod
- Schadeveroorzaker moet schuldbekwaam of TOEREKENINGSVATBAAR ZIJN, dus de fout
moet hem TOEREKENBAAR zijn (dit ontbreekt bij minderjarigen en geestesgestoorden)
Wie door zijn fout schade aan een ander veroorzaakt, is gehouden tot een V tot
schadeherstel
Toepassingsvoorwaarden
1. Se moet fout aantonen
2. Fout bestaat ofwel uit schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht, ofwel
schending van de norm ofwel verbod
3. Schadeveroorzaker moet toerekeningsvatbaar of schuld bekwaam zijn
4. De fout moet schade hebben veroorzaakt
