Samenvatting filosofie en ethiek

Filosofie en ethiek
“wat menen we te weten”
Begrippen  niet éénduidig en glibberig
Ethiek  mensen oordelen snel
Historisch ontstaan filosofie
Zelfontdekking Logos als de plaats van waarheid
Tekst Parmenides (540 v.Chr.)
 Uitspraak die cruciaal is voor cultuur + we kunnen er niets mee aanbrengen
 “het zijn is en het niet-zijn is niet”
o Het zijn = datgene wat eeuwig en onveranderd is = de waarheid
o Niet-zijn = de wereld zoals we die concreet ervaren, die we zintuiglijk kunnen waarnemen =
empirische werkelijkheid
 onderscheid zal ganse cultuur uitmaken

 Enkel het zijn is!
 Verschillen tussen de wereld die we denken en de wereld die we zien
 Worden = veranderen van toestand
 Met uitspraak ben je niets!
o 2 “gebieden” (zijn en niet-zijn)
o Kloof te groot tussen 2 gebieden
o Uitspraak strookt niet met concrete werkelijkheid, ervaring (beweging en veranderlijk)



4 grote periodes in geschiedenis:
 Authentieke Tijd 500v.Chr – 300 na Chr
o Parmenides
 Middeleeuwen 300 na Chr – 16e eeuw
 Moderniteit 16e eeuw - 1850
 Hedendaagse Tijd
 filosofen alles bekritiseren

Authentieke tijd Middeleeuwen Moderniteit Hedendaagse tijd
Plato Augustinus Descartes Nietzsche
Aristoteles Thomas van Aquino Kant H. Arendt
Utilitaristen <-> Kant
Plato (427 – 347 v.Chr)
Tegen wie of wat reageert hij? + uitgangspunt?
 Reageert tegen Parmenides
o Plato is volkomen eens tegen Parmenides maar reageert tegen uitspraak waar dat kloof
tussen zijn en niet-zijn te groot is omdat het niet strookt met de concrete ervaring
o Dus hij is niet “tegen” maar reageert tegen zijn uitspraak
 Reageert ook op bepaalde gebeurtenis die hem heeft aangegrepen: Socrates drinkt de gifbeker

, o Socrates = leermeester van Plato
o Plato wilt project van Socrates verderzetten
 Socrates reageerde tegen relativisme van de Sofisten
 Sofisten = soort leraars
 Hij vond dat het moreel niet kon wat sofisten deden
 Socrates stelt vraag “wat is rechtvaardigheid nu echt?”
 = waarheidsvraag
o Plato waarheidsvraag Socrates opentrekken niet louter morele kwesties meer
 maar vraag stellen naar ware werkelijkheid (in geheel)

 Uitgangspunt:
o “Hoe moeten we dan verandering denken”



Gedachte-experiment
 Basisintuïtie Parminedes
o Plato volgt die intuïtie van Parminedes
 Gebied waar dingen anders zijn
 Gebied waar dingen vastligt
 Verband tussen verschillende verschijningsvormen
o Bv. verschillende paarden zoals klein zwart paard en groot wit paard (niet-zijn)
o IDEE (Grieks: Eidos)
 = het niet zintuiglijk waarneembaar verband tussen verschijningsvormen
 Vaste eeuwige vorm  kan je zelf niet zien, maar wel begrijpen
 Plato: transcendent (overstijgt) concrete wereld
 Wereld vol ideeën = het zijn
 Iets anders zien, maar hetzelfde begrijpen
 2 werelden
o Zijn wordt bij Plato een wereld vol ideeën
o Niet-zijn
 Plato zal zeggen dat het ‘niet-zijn’ toch een beetje kan ‘zijn’
o Hebben verband met elkaar
o Afschaduwingsrelatie = Mimèsis (nabootsing)
 Ideeën = volmaakte vormen
 Onvolmaakte afschaduwing van volmaakte idee (paard)
 Mens ervaart of begrijpt wereld als geordend  ordening zal door de tijd wijzigen
o 1. Ordening gebeurt vanuit participatie
o 2. Ordening vanuit gemeenschap
 Ideeën hangen met elkaar samen vanuit hiërarchisch verband
o Plato : “al die ideeën zijn volmaakte eeuwige vormen, maar lage liggende ideeën in
hiërarchie zijn specifieker dan hoge liggende (hoge zijn algemener)”
o Bv. Zoogdier is algemener dan paard en koe
o Alle ideeën hebben dit met elkaar gemeen = ze zijn volkmaakt!
 Hoogste idee = volmaakte zelf


 Datgene dat eerste oorzaak is , idee volmaakt, idee goed, waar, almachtig = God (bij filosofen)

,  Wereld van het zijn = ware werkelijkheid = werkelijkheid die je niet kunt zien
o Plato: Waarheid  iets dat eeuwig en onveranderbaar is

“Hoe moeten we deze wereld kennen?”
 Plato is eerste die spreekt over ‘ware kennis’
o Vinden met ethiek (ware morele houding van de mens  mens gericht op waarheid)

 Allegorie (= metafoor in verhaalvorm) van de Grot
o Lange tijd in grot : als je naar buiten kijkt zie
je NIETS
o Volmaakte vormen
 Omdat zon daarop schijnt wordt
schaduw geworpen in grot, dus
mensen in grot denken dat dat de
werkelijkheid is
o Lange tijd in licht kijken: je kijkt plots in grot ,
dan zie je NIETS
 Kritisch denken
o Morele taak om terugkeren naar de grot
volgens Plato
e
 2 functie grot: Plaats van het idee van het goede: de ZON
o Zon hebben we nodig om licht te schijnen
 Morele, ethiek: grens tussen goed en kwaad
o Zon: houdt het goede vast omdat het de taak is van de filosoof om de waarheid over te
brengen
 Mens moet gericht zijn op waarheid
 Mens pas moreel als hij zijn verstand gebruikt, denken

 Kennis = het vatten van iets algemeens of abstract (Plato)
o Kennen van de wereld = abstraheren van de wereld
o Kennis van het ‘niet-zijn’ is geen ware kennis = DOXA
 DOXA (of mening)= kennis over de wereld waarin wij concreet leven, de wereld die
veranderlijk is
 Gevolg: kennis in die wereld is ook veranderlijk
 DOXA: kennis is juist tot ze veranderd
 Bv. Samenstelling van beton is juist tot ze verandert (omdat de wereld
verandert)
= altijd juist, maar niet waar!

 Kennis die waar moet zijn  object van die kennis = het volmaakte (ideeën)
 Epistème = ware kennis
o Kennis over iets dat niet verandert
o Bij Plato: de ideeën

Epistèmè (=kennen van het idee)
DOXA
Verhouding tussen lichaam en ziel

,  Bij Plato: “de ziel is dat deel van de mens waarmee de mens kent en die ziel zit gevangen in het
lichaam”
= Bepaald mensbeeld
 “De ziel behoorde ooit tot de ideeënwereld”
o Mens kent alles
o Ziel = volmaakte eeuwige vorm (idee)
o Wanneer ziel in ideeënwereld verbleef  kende alles in zijn volmaakte ware vorm
 Ziel viel uit ideeënwereld
o Ziel alles vergeten wat hij heeft gezien tijdens die val
o Ziel moet herinneren wat hij heeft gezien



Nature-nurture discussie
Kennis verwerven iets natuurlijk of cultureel?


Tekst Meno  Plato : Dialoog
 Minstens met 2 zijn
 Via vraag en antwoord kan men zo tot het ware inzicht komen
 Filosoof helpt door vragen te stellen kennis/inzicht bij een ander opnieuw geboren te doen worden
o Filosoof zelf zegt het niet voor!
o Ware kennis opdoen komt langzaam op stand via dialoog
 Maieutiek = verloskunde

 Doel van de mens: in ideeënwereld = NIET VAN PLATO
 Christelijk idee
 Bedoeling om ganse werkelijkheid weer te herinneren  ziel bevrijd van het lichaam
 GEBEURT IN DE MIDDELEEUWEN
 Ziel = idee  valt in het lichaam  alles vergeten  via vraag en antwoord mens in staat om ware
vorm, volmaakte vorm van de wereld weer te herinneren, kennen


 Als men sterft gaat de ziel terug naar ideeënwereld, leeft daar verder en valt daarna weer in ander
lichaam (reïncarnatie)
 Kennis: erosprincipe (bij Plato en Aristoteles)
Erosprincipe
= lust, verlang
 Naar iets verlangen = datgene wat je wilt, maar er nog niet aankan < -- > bevrediging
 Glimpen opvangen van hoe waarheid in wereld begrepen kan worden (van DOXA even glimp
opvangen in Epistèmè), verlangen naar de waarheid
 Minnaar = oudere man die een knaap heeft
o Homo-erotische relatie (lichamelijke relatie)
o Minnaar haalde eer uit kracht van wat knaap kon
 Erosprincipe bij authentieke anders
 Valt te cultiveren