Staatsrecht
Inleiding
1 Recht en publiekrecht
Het recht is een middel om de samenleving te ordenen en vorm te geven
- Het vormt een systematisch en logisch opgebouwd geheel van overkoepelende principes en
specifieke regels, die een onderlinge samenhang vertonen en elkaar niet tegenspreken
- Die regels zijn afkomstig van een overheid, anders is het geen recht maar louter een regel
Die overheid is in staat om de afdwinging van de regel te garanderen: ze kan je dus verplichten de
regel na te leven, desnoods door dwang of sancties
- Recht is een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde begrippen en normen waaraan van
overheidswege opgelegde, minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs
instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te
organiseren, te handhaven of te herstellen
Onderscheid tussen privaatrecht en publiekrecht
- Privaatrecht regelt de situatie van de relaties tussen burgers onderling
- Publiekrecht regelt de situatie van de overheid en de burgers
- Soms is het niet duidelijk of het gaat om privaat- of publiekrecht
- Vaak is op één juridisch probleem tegelijk publiek- en privaatrecht van toepassing (Vb. Huis verkopen)
2 De kernboodschap
BELGIË IS EEN MEERGELAAGDE, DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT IN EUROPA!!!
Deel I: België, zijn burgers en hun rechten
3 Wat is de Belgische staat?
De staat is de basisentiteit waarbinnen het nationale publiekrecht vorm krijgt
1
,3.1 Constitutieve bestanddelen van de Staat
Art. 1 Montevideoverdrag
- Een permanente bevolking
- Een afgebakend gebied
- Een overheid
- (Erkenning)
België voldoet aan deze voorwaarden en is dus een Staat
3.1.1 Een permanente bevolking
Elke staat oefent gezag uit over een vaste groep personen
- Mensen zijn samen burger van dezelfde staat, ze delen dezelfde nationaliteit van die staat
- Mensen kunnen ook een dubbele nationaliteit hebben = BIPATRIDITEIT
Mensen kunnen ook zelfs geen nationaliteit hebben = APATRIDITEIT
Een staat kan ook gezag uitoefenen over personen die niet zijn nationaliteit hebben maar zich wel op hun
grondgebied bevinden, dus uitoefenen van gezag op een persoon is dus niet exclusief voor 1 staat
3.1.2 Een afgebakend gebied
Elke staat oefent gezag uit over een afgebakend territoriaal gebied
- Wel exclusief, dus niet buiten die grenzen
- Een territorium behoort tot het grondgebied van één staat
Grondgebied?
- Landoppervlakte binnen zijn grenzen
- Ondergrond en binnenwateren
- Kuststaten oefenen gezag uit over Territoriale zee tot max 12 zeemijl
- Zeeën en oceanen tot max 200 zeemijl
- Continentaal plat nabij de kust
- Luchtruim (gebied boven landoppervlakte en territoriale zee)
3.1.3 Een overheid
Een overheid is een entiteit die in staat is om wetten te maken, te besturen en recht te spreken. Om die taken
tot een goed einde te brengen, vervult een staat natuurlijk nog andere deelfuncties
Legitimering: de bevolking aanvaardt het gezag van de overheid omdat zij daaraan deelnemen
Een staat die beschikt over een bevolking, een grondgebied en een overheid zal via zijn overheid ook
betrekkingen met andere staten kunnen aangaan
2
,België heeft
- Nationale (federale) overheden
- Deelstatelijke overheden (Vlaamse overheid)
- Lokale overheden (STAD GENT)
3.1.4 Erkenning?
Nieuwe staten konden ontstaan door
- Uit het niets, waar voordien geen enkele staat bestond (vandaag praktisch niet meer mogelijk) (Terra
nullius)
- Secessie = afscheiding, een bepaalde bevolking scheidt zich af van een bepaald grondgebied van een
bestaande staat en richt een eigen overheid op
- Afzonderlijke staten die samen 1 staat gaan vormen = Fusie
- Één staat kan uiteenvallen in verschillende staten = DISMEMBRATIO
Staten konden ophouden door
- Geannexeerd te worden door een andere staat
- Door het ontstaan van een nieuwe staat
BE ontstond door afscheiding van Nederland
Het is gebleken dat de 3 constitutieve eigenschappen niet genoeg zijn om over een staat te kunnen spreken
(Afgebakend gebied, Overheid en permanente bevolking)
- Om naar internationaal recht ook gevolgen te hebben, en om ook effectief als staat te kunnen
werken, is het nodig dat andere staten het bestaan van een nieuwe staat erkennen
Erkenning is de rechtshandeling waarbij een andere staat het bestaan van een staat bevestigt
- De staat verwerft daardoor in de ogen van de bestaande staat internationale rechtspersoonlijkheid
- Een erkenning is eenzijdig en niet verplicht
- Een erkenning kan expliciet maar ook impliciet afgeleid worden uit de relaties die staten aanknopen
- !!! Sommige staten worden soms erkend door de ene staat maar niet door de andere staat, dat zorgt
soms voor complexiteit in de internationale betrekkingen
3
, - Erkenning is niet vrijblijvend, ze heeft terugwerkende werking
We gaan er dus van uit dat de staat heeft bestaan vanaf de erkenning
Beiden vallen niet noodzakelijk samen
- erkenning van een staat door een andere staat kan soms pas veel later gebeuren dan het feitelijke
ontstaan van die staat
- Erkenning kan niet ongedaan worden gemaakt
- Staten erkennen andere staten, niet diens regeringen, dus nieuwe regering is niet gelijk aan nieuwe
erkenning
Art. 7 GW: De Belgische Grondwet bepaalt dat de grenzen van de Staat niet kunnen worden gewijzigd dan
krachtens een wet
Art. 167 §1 lid 3 GW: Er kan ook geen afstand, ruil of toevoeging van grondgebied plaatshebben dan krachtens
een wet
3.2 Gevolgen van de kwalificatie als staat
3.2.1 Rechtspersoonlijkheid
Dat betekent dat een staat in het rechtsverkeer als een afzonderlijk bestaande entiteit wordt beschouwd
- Zowel intern (optreden binnen de staat)
- Als intern (optreden tegenover andere staten)
3.2.2 Soevereiniteit
De interne soevereiniteit betekent dat de staat het recht heeft om zijn eigen rechtsordening te bepalen
De externe soevereiniteit betekent dat de staat het recht heeft om ongestoord te functioneren, zonder
inmenging van andere staten
Art. 2.1 HVN
Staten kunnen hun soevereiniteit ook overdragen aan supranationale instellingen (vb. EU)
- BE heeft dat gedaan o.b.v. art. 34 GW
GEVOLG? Rechtsregels van de EU kunnen voorrang hebben op Belgische rechtsnormen die daarmee
strijdig zijn
- Staten kunnen de uitoefening van hun soevereiniteit ook binnen de eigen structuren toewijzen aan
andere dan de nationale overheid, bijvoorbeeld door het opzetten van federale structuren (Ook dat is
in BE gebeurd)
4
Inleiding
1 Recht en publiekrecht
Het recht is een middel om de samenleving te ordenen en vorm te geven
- Het vormt een systematisch en logisch opgebouwd geheel van overkoepelende principes en
specifieke regels, die een onderlinge samenhang vertonen en elkaar niet tegenspreken
- Die regels zijn afkomstig van een overheid, anders is het geen recht maar louter een regel
Die overheid is in staat om de afdwinging van de regel te garanderen: ze kan je dus verplichten de
regel na te leven, desnoods door dwang of sancties
- Recht is een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde begrippen en normen waaraan van
overheidswege opgelegde, minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs
instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te
organiseren, te handhaven of te herstellen
Onderscheid tussen privaatrecht en publiekrecht
- Privaatrecht regelt de situatie van de relaties tussen burgers onderling
- Publiekrecht regelt de situatie van de overheid en de burgers
- Soms is het niet duidelijk of het gaat om privaat- of publiekrecht
- Vaak is op één juridisch probleem tegelijk publiek- en privaatrecht van toepassing (Vb. Huis verkopen)
2 De kernboodschap
BELGIË IS EEN MEERGELAAGDE, DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT IN EUROPA!!!
Deel I: België, zijn burgers en hun rechten
3 Wat is de Belgische staat?
De staat is de basisentiteit waarbinnen het nationale publiekrecht vorm krijgt
1
,3.1 Constitutieve bestanddelen van de Staat
Art. 1 Montevideoverdrag
- Een permanente bevolking
- Een afgebakend gebied
- Een overheid
- (Erkenning)
België voldoet aan deze voorwaarden en is dus een Staat
3.1.1 Een permanente bevolking
Elke staat oefent gezag uit over een vaste groep personen
- Mensen zijn samen burger van dezelfde staat, ze delen dezelfde nationaliteit van die staat
- Mensen kunnen ook een dubbele nationaliteit hebben = BIPATRIDITEIT
Mensen kunnen ook zelfs geen nationaliteit hebben = APATRIDITEIT
Een staat kan ook gezag uitoefenen over personen die niet zijn nationaliteit hebben maar zich wel op hun
grondgebied bevinden, dus uitoefenen van gezag op een persoon is dus niet exclusief voor 1 staat
3.1.2 Een afgebakend gebied
Elke staat oefent gezag uit over een afgebakend territoriaal gebied
- Wel exclusief, dus niet buiten die grenzen
- Een territorium behoort tot het grondgebied van één staat
Grondgebied?
- Landoppervlakte binnen zijn grenzen
- Ondergrond en binnenwateren
- Kuststaten oefenen gezag uit over Territoriale zee tot max 12 zeemijl
- Zeeën en oceanen tot max 200 zeemijl
- Continentaal plat nabij de kust
- Luchtruim (gebied boven landoppervlakte en territoriale zee)
3.1.3 Een overheid
Een overheid is een entiteit die in staat is om wetten te maken, te besturen en recht te spreken. Om die taken
tot een goed einde te brengen, vervult een staat natuurlijk nog andere deelfuncties
Legitimering: de bevolking aanvaardt het gezag van de overheid omdat zij daaraan deelnemen
Een staat die beschikt over een bevolking, een grondgebied en een overheid zal via zijn overheid ook
betrekkingen met andere staten kunnen aangaan
2
,België heeft
- Nationale (federale) overheden
- Deelstatelijke overheden (Vlaamse overheid)
- Lokale overheden (STAD GENT)
3.1.4 Erkenning?
Nieuwe staten konden ontstaan door
- Uit het niets, waar voordien geen enkele staat bestond (vandaag praktisch niet meer mogelijk) (Terra
nullius)
- Secessie = afscheiding, een bepaalde bevolking scheidt zich af van een bepaald grondgebied van een
bestaande staat en richt een eigen overheid op
- Afzonderlijke staten die samen 1 staat gaan vormen = Fusie
- Één staat kan uiteenvallen in verschillende staten = DISMEMBRATIO
Staten konden ophouden door
- Geannexeerd te worden door een andere staat
- Door het ontstaan van een nieuwe staat
BE ontstond door afscheiding van Nederland
Het is gebleken dat de 3 constitutieve eigenschappen niet genoeg zijn om over een staat te kunnen spreken
(Afgebakend gebied, Overheid en permanente bevolking)
- Om naar internationaal recht ook gevolgen te hebben, en om ook effectief als staat te kunnen
werken, is het nodig dat andere staten het bestaan van een nieuwe staat erkennen
Erkenning is de rechtshandeling waarbij een andere staat het bestaan van een staat bevestigt
- De staat verwerft daardoor in de ogen van de bestaande staat internationale rechtspersoonlijkheid
- Een erkenning is eenzijdig en niet verplicht
- Een erkenning kan expliciet maar ook impliciet afgeleid worden uit de relaties die staten aanknopen
- !!! Sommige staten worden soms erkend door de ene staat maar niet door de andere staat, dat zorgt
soms voor complexiteit in de internationale betrekkingen
3
, - Erkenning is niet vrijblijvend, ze heeft terugwerkende werking
We gaan er dus van uit dat de staat heeft bestaan vanaf de erkenning
Beiden vallen niet noodzakelijk samen
- erkenning van een staat door een andere staat kan soms pas veel later gebeuren dan het feitelijke
ontstaan van die staat
- Erkenning kan niet ongedaan worden gemaakt
- Staten erkennen andere staten, niet diens regeringen, dus nieuwe regering is niet gelijk aan nieuwe
erkenning
Art. 7 GW: De Belgische Grondwet bepaalt dat de grenzen van de Staat niet kunnen worden gewijzigd dan
krachtens een wet
Art. 167 §1 lid 3 GW: Er kan ook geen afstand, ruil of toevoeging van grondgebied plaatshebben dan krachtens
een wet
3.2 Gevolgen van de kwalificatie als staat
3.2.1 Rechtspersoonlijkheid
Dat betekent dat een staat in het rechtsverkeer als een afzonderlijk bestaande entiteit wordt beschouwd
- Zowel intern (optreden binnen de staat)
- Als intern (optreden tegenover andere staten)
3.2.2 Soevereiniteit
De interne soevereiniteit betekent dat de staat het recht heeft om zijn eigen rechtsordening te bepalen
De externe soevereiniteit betekent dat de staat het recht heeft om ongestoord te functioneren, zonder
inmenging van andere staten
Art. 2.1 HVN
Staten kunnen hun soevereiniteit ook overdragen aan supranationale instellingen (vb. EU)
- BE heeft dat gedaan o.b.v. art. 34 GW
GEVOLG? Rechtsregels van de EU kunnen voorrang hebben op Belgische rechtsnormen die daarmee
strijdig zijn
- Staten kunnen de uitoefening van hun soevereiniteit ook binnen de eigen structuren toewijzen aan
andere dan de nationale overheid, bijvoorbeeld door het opzetten van federale structuren (Ook dat is
in BE gebeurd)
4
