Samenvatting 'inleiding tot pedagogie'

HFDST 3: VERANTWOORDELIJKHEID EN DE PEDAGOGISCHE
RELATIE
Wat is pedagogiek?
-praktische wetenschap (dus geen toegepaste wetenschap)
 Geen toegepast filosofie: geen toepassing van filosofische methoden en
theorieën op terrein van opvoeding en onderwijs
 Geen toegepast psychologie: geen toepassing van bewezen effectieve methoden
om bepaalde doelen te bereiken
 Pedagogiek = vraag of opvoedings-en onderwijsmethoden pedagogisch
aanvaardbaar zijn
-verantwoordelijkheid in opvoeding en onderwijs
 De pedagogische relatie
o Relatie sui generis: relatie met een eigen aard en oorsprong
 Opvoeden is niet puur middel-doel denken
 Opvoeden is onvoorspelbaar: dus geen interventiewetenschap (‘ik
ben pas tevreden als ik mijn doel bereikt heb’)
o Opvoeding: zodanige beïnvloeding dat het kind zelfstandig wordt
o Pedagogische relatie: beïnvloedingsrelatie verloopt anders

De ouder kan niet om zijn verantwoordelijkheid heen
-opvoedingsverantwoordelijkheid wordt door ouders niet op vrijwillige basis aangegaan:
 Wet: ouders verantwoordelijk voor kinderen tot 18 jaar, meerderjarigheid
 Biologisch tekort: kind komt absoluut weerloos ter wereld
 Dus opvoedingsverantwoordelijkheid fundamenteel andere oorsprong dan
verantwoordelijkheid in het algemeen
o Verantwoordelijkheid in het algemeen: aan vrijheid gebonden
 Vrijheid = voorwaarde voor verantwoordelijkheid
-Langeveld: kind kan niet zonder opvoeding
-Levinas: opvoeder wordt door het kind gegijzeld
 ‘Het menselijk gelaat’
o Pre-origineel gebeuren: ‘Dat de ander in mijn bestaan opduikt, vindt
allesbehalve zijn oorsprong in mijn initiatief, maar gaat integendeel aan
mijn vrijheid vooraf.’
 Je kan zelf niet beslissen dat je ‘onderweg-zijn’ wordt onderbroken
 Initiatief om verantwoordelijk te handelen komt niet perse voort uit
onze wil
 In ontmoeting met anderen ligt de uitnodiging om te handelen
 We kunnen niet niet handelen
o Parabel van de Barmhartige Samaritaan

-aangaan van de pedagogische relatie: geen gevolg van van buitenaf opgelegde plicht,
wel antwoord op moreel appel dat in relatie met het kind ervaren wordt
De pedagogische relatie is gepreïntendeerd
-van voorhand vastgelegd:
 Volwassene = opvoeder, Onvolwassene = opvoedeling

,  Uitzondering! Want veel beïnvloedingsrelaties zijn wel omkeerbaar
 Pedagogische relatie = onomkeerbaar
-spanningsveld:
 Als opvoeder: voortdurend een spiegel voorgehouden
 Kinderen: dagen hun opvoeders constant uit, hoe ze hun ouderrol vorm kunnen
geven
De pedagogische relatie heeft onder-en bovengrens
-Langeveld: pedagogische relatie = gezagsrelatie
 Gezag versus macht
o Macht: afgedwongen hiërarchische relatie
o Gezag: in vrijheid aangegane hiërarchische relatie
 Laat zich bevragen, is bereid zich te motiveren, maar niet
voortdurend en zonder ophouden
 Opvoedingsgezag: instemming door het kind is voorwaarde
 Langeveld: we kunnen pas van opvoeding spreken als kind
nee kan zeggen
 Pedagogische relatie van Langeveld: ondergrens = bij
taalontdekking (rond 2 jaar)
 Jan Masschelein:
 Opvoeder is verantwoordelijk voor het kind en voor de wereld
 3 voorwaarden
 Als opvoeder moet je aan jezelf werken, tonen dat je
iets wil zijn
 Men moet uitgaan van gelijke bekwaamheid
 Men moet zelf proberen belichamen wat men zegt
 Opvoeding is gezag geven aan de wereld, niet enkel door het
over de wereld te hebben, maar ook en vooral door de manier
waarop men er zelf mee omgaat. Voor jezelf in de wereld een
plaats, passie vinden.
 Een kind of jongere onder controle hebben, kan niet. Eigen gedrag is
altijd te controleren, dat doe je als opvoeder liefst op een
geweldloze manier en als krachtige figuur (dus zorg en kracht, niet
controle en macht).
 Bovengrens = doel van de opvoeding
o Zelfverantwoordelijke zelfbepaling: opvoeding is niet het doorgeven
van waarden en normen, maar wel het kind dat tot eigen afgewogen
waarden-en normenkeuze komt
De pedagogische relatie is een tweezijdige relatie
-Ben Spiecker: keek op een ander manier naar opvoeding
 Initiatie van het kind in de cultuur
 2 pedagogische categorieën:
o ‘Meedoen’:
 Regels leren gaat met vallen en opstaan (proces van regels van een
cultuur eigen maken is zeer complex)
 Het is een praktische aangelegenheid
 Het proces vraagt actief meedoen van het kind
o ‘Zeker weten’:
 Opvoeder weet zeker dat het kind een persoon in wording is

,  Alle activiteiten van de opvoeder zijn op dit uitgangspunt gebaseerd
(dus ‘zeker weten’ zelf is niet de activiteit)
 Opvoeding = tweezijdige relatie: kind vormt de relatie, maar ook de wereld
o Wanneer men niet openstaat voor de activiteit van het kind: geen sprake
van opvoeding, maar van socialisatie in een niet-veranderende wereld


Kritiek op de ondergrens van de pedagogische relatie
-Spiecker:
 Vroege ouder-kindrelatie: tweezijdige relatie
o Kind imiteert niet de ouder, maar ouder imiteert kind (bv. brabbelen):
interactie (ouder en kind reageren op elkaar)
o Interpretatie door het kind: ouders spreken hun kinderen al van jongs af
aan alsof het al personen zijn
 Opvoeding
o Humanisering is opvoeding bij uitstek: humanisering is initiatie in het
menselijke handelingsveld dankzij veelzijdige interactie
o Kritiek: persoonswording vraagt meer dan humanisering

-Langeveld
 Opvoeding
o Humanisering: soortassimilatie: als het kind onder mensen opgroeit, doet
het vanzelf typische menselijke eigenschappen op
o Opvoeder voert bewust handelingen uit met het oog op het bereiken van
het opvoedingsdoel
 Maar opvoedingsdoel is onzeker, wordt vaak bijgesteld
Kritiek op de bovengrens van de pedagogische relatie
-zelfverantwoordelijke zelfbepaling van Langeveld (vast omlijnd opvoedingsdoel)
tegenover toenemende individualisering
-waardenoriëntaties kunnen tijdens leven veranderen, niet langer keuzes voor het
leven
 Snel veranderende maatschappelijke omstandigheden vragen hier vaak om
-Autonomiebeginsel
 Zelfverantwoordelijke zelfbepaling rust hierop
 Maar! Aan veel van de menselijke handelingen gaat geen afgewogen oordeel
vooraf
 Geen feitelijke autonomie (want handelen vaak in tegenspraak met eigen
waarden)
 Volwassenen spreken elkaar aan op hun verantwoordelijkheden = autonomie,
volwassenen spreken onvolwassenen ook aan op hun autonomie, waardoor
verantwoordelijkheid wordt opgeroepen
 Kind wordt als reeds verantwoordelijk aangesproken, opvoeding is
ondenkbaar zonder oriëntatie op autonomie
o Mens is geen alleenstaand wezen, je maakt keuzes niet volledig autonoom
o Autonomie wordt in vraag gesteld: afhankelijk van elkaar

Wie is verantwoordelijk voor de opvoeding?