Volledige samenvatting van ethiek en wijsbegeerte

Het denken over en voor de mens door de
eeuwen heen
HOOFDSTUK 3: GRIEKENLAND-ROME
Deel I. Filosofisch denken
A. Religieuze grondslag
-Gebrekkige informatie over grondslag Griekse geschiedenis
 Vroege Griekse geschiedenis:
o Mykenische periode (1500-1100 v.C.)
 Homeros: twee belangrijke epische gedichten (Illias: strijd, Odyssea:
wonderbaarlijke reis)  kennis van geneeskunde zoals zij bestond
einde Mykenische periode
 Griekse geneeskunde zoals gekend door Homeros: oude en nobele
kunst
 Apollo: god-arts: epidemie uitlokken als straf, mensen weer
tot leven wekken en gezond maken
 Priesters, zieners, droomlezers behandelen de ziekte
uitgestuurd door de godheid
 Asklepios = zoon van Apollo en nimf Koronis
 Zonen Asklepios: Machaon (heelmeester), Podalirius
(geneesheer)
 Dochters: Jaso, Panakeia, Hygeia
 Dienst van Melampus: stichter van lange opeenvolgende
generatie van zieners
o Duistere periode: weinig informatie bekend (1000-800 v.C.)
-niet religieus geïnspireerde geneeskunde is uitzonderlijk, wel structuur van Griekse
wetenschap
 Structuur helemaal anders dan traditionele landbouwcultuur van eerste
beschavingen  Grieken kennen stadstaten
 Traditie van onderzoek vormt basis van wat wij wetenschap zijn beginnen
noemen

B. Filosofisch denken
-wijziging in medische denktraditie door nieuwe invalshoek door echte filosofie
-eerste Griekse filosofen: uitleg van natuur  natuurfilosofen
 Thales van Milete
o Eerste van de filosofen
o Drie belangrijke stellingen
 De aarde rust op water
 De oerstof is water
 Alles is vol goden
 Anaximander van Milete (610-540 v.C.)
o Leerling van Thales
o Gebruikt als eerste term oerstof of principe (=archè)
 Beginpunt van de oerstof: apeiron of het onbepaalde  eeuwig,
onveranderlijk en goddelijk
 Uit het onbepaalde ontstaan talloze werelden die dan terugkeren
naar apeiron
 Het ontstaansproces is te danken aan de tegenstelling of de
contraria of ta enantia

,  Tegengestelden moeten in evenwicht blijven, bij elke stoornis
wordt evenwicht opnieuw hersteld
 Anaximenes van Milete (585-525 v.C.)
o Oerstof lucht (pneuma): lucht is eeuwig, goddelijk, oneindig in kwaliteit
o Uit lucht ontstaan verschillende dingen door verdichting/verdunning

C. Pythagoras en de pythagoreeërs
-Pythagoras: wiskunde  sluitende bewijsvoering
 Geboren op eiland Samos, rijk van Polykrates (tiran van Samos)
 Emigreerde naar Egypte en naar Kroton (Zuid-Italië)
 Stichtte school in Kroton
 Bouwde specifiek wiskundig systeem op en een religieuze genootschap met als
basis zielsverhuizing en verbod op eten van bonen (Favisme)
 Geloofde dat alles kon verdeeld worden in twee tegengestelden
-Alkmeon van Kroton
 Eerste beoefenaar van experimentele fysiologie en psychologie
o Levende mensen gedisseceerd
o Lokaliseerde denkvermogen in hersenen (Plato en Hippocrates volgden
zijn denkpatronen)
o Onderscheid tussen gevoel en verstand
o Zenuwen zijn holle geleidingsbanen naar hersenen
o Lucht is onontbeerlijk voor waarnemen van geluiden
o Bestudeerde het kippenembryo
o Levensprincipe: gezonde mens is resultaat van harmonische samenleven
tussen systemen van twee tegengestelde krachten
 Evenwicht: gezondheid
 Onevenwicht: overheersen van één kracht = monarchia  leidt tot
ziekte
-Philolaus van Kroton
 Uitgewerkte fysiologie
 Veronderstelde volledige gelijkheid tussen mens en heelal
 Centraal gelegen principe is vuur: lichaam blust vuur door te ademen

D. Heraklitus van Efese
-tijdgenoten: Pythagoras, Xenophanes
-bijnaam: de duistere  schrijfstijl, somber en hooghartig karakter, totaal misprijzen
voor domme massa
-interesses: kosmologie en totale menselijk leven (moraal, politiek, godsdienst)
-Heraklitus betoogt niet, hij verkondigt:
 Een grote wet of formule (logos) bepaalt en verklaart alles: de tegengestelden
zijn één en de realiteit is een synthese van tegengestelden
o Contraria zijn op elkaar betrokken, verlenen door hun spanning eigen
dynamiek aan werkelijkheid
 Panta rei kai oudem menei: alles vervloeit en niets blijft bestendig

E. De eleaten
-Elea (Zuid-Italië): natuurfilosofische school
-Parmenides (515-450 v.C.)
 Richt niet enkel aandacht op waarnemen of inzet van menselijke zintuiglijke
waarneming
 ook op het denken, het vragen dat achter verschijnselen zit  grondlegger
metafysica

, o kritiek op alles wat tevoren werd gedacht
o definieert ‘het zijn’ in leerdicht: ‘over de natuur’
 deel 1 leerdicht: De Weg van de Waarheid: allegorie
 deel 2 leerdicht: De Weg van de Mening: abstracte argumentatie,
strikt rationeel betoog
 Drie fundamentele alternatieven op de vraag: ‘is het of is het
niet?’
 Argumentatie 1: het is en kan niet anders dan zijn
 Argumentatie 2: het is niet en kan onmogelijk zijn 
wat niet bestaat kan niet gedacht warden. Hij sluit uit
dat het niet zijn, het zijnde is
 Argumentatie 3: het is en het is niet  gewone weg
van de stervelingen die voortdurend twijfelen en
regelmatig betrouwen op hun zintuigen
 Hij vraagt we volgens de eisen dienen te zeggen
over bepaald kennisobject
 Steunend op rationele evidentie wijst hij alle
gegeven van ervaring en gewone meningen van
mensen af
o Leven is volgens Parmenides vermenging van koude en warmte
-volgelingen van Parmenides: Zeno van Elea, Mellesus van Samos

F. Pluralisten
-Redenering van Parmenides beïnvloedde wetenschappelijk denken
 Pre-socratici: nemen aan dat het Zijnde, ongeboren, onvergankelijk en
onveranderlijk is
 Oplossing voor probleem van zintuiglijke waarneming door pluralisten: de
fundamentele realiteit is niet enkel maar meervoudig
o Primaire bestanddelen: op zichzelf eeuwig
o Samenstelling: steeds wisselend
o Voortdurende variatie  verschillende elementen
-Empedocles van Agrigentum (483-443 v.C.)
 Agrigentum (Akagra) in Sicilië
 Veelzijdige, originele, eigenaardige persoonlijkheid, bedreven in geneeskunde en
menselijke fysiologie
o Ontdekte dat lucht een afzonderlijke substantie is
o Middelpuntvliegende kracht
o Selectieve evolutieleer: best aangepaste overleven
 Belang voor geneeskunde:
o Onderscheidde vier elementen in levende mens, nam ze als basis van
mens aan
 Elementen ongeboren, onvergankelijk, onveranderlijk, onderling
kwantitatief verschillend
 In de natuur: absoluut alle vier gelijk
 Reële dingen: verschillende verhoudingen
o Ontleedde menselijk oog
o Ervaringen komen lichaam binnen via poriën, stoffen komen in bloed
terecht, lopen naar hart = bron van alle kennis
o Binnenoor: orgaan voor gehoor
-Atomisten
 Leukippos van Milete
 Demokritos van Abdera