De overheid bemoeit zich er mee
Collectieve goederen zijn goederen waar behoefte aan is, maar die niet via de markt
worden geleverd. De markt faalt bij de levering van deze goederen. De productie en
levering van collectieve goederen hoort tot de kerntaken van de overheid. Met collectieve
dwang via belastingheffing kan zij ervoor zorgen dat iedereen meebetaalt. Sommige
individuele goederen worden door de overheid geleverd, terwijl ze ook door de markt
geleverd zouden kunnen worden. We spreken dan van quasicollectieve goederen. De
overheid doet dit om de toegankelijkheid te bevorderen of om de kwaliteit te bewaken.
Onderwijs is een quasicollectief goed in Nederland: kinderen hoeven niet te betalen om
naar school te gaan. De nadelige gevolgen van productie en consumptie, die niet in de
prijs zijn opgenomen, noemen we negatieve externe effecten. De producent houdt bij zijn
berekeningen alleen rekening met de interne of private kosten. Dat zijn de werkelijke
uitgaven aan bijvoorbeeld de lonen en de grondstoffen. Voor de maatschappij als geheel
behoren de externe kosten wel tot de kosten. De maatschappelijke kosten zijn de som
van de interne en de externe kosten. Omdat producenten alleen te maken hebben met
de interne kosten is er sprake van marktfalen: de producten worden te goedkoop
aangeboden en er wordt maatschappelijke gezien teveel geproduceerd en
geconsumeerd. Om de negatieve externe effecten tegen te gaan, is ingrijpen van de
overheid nodig. Er zijn ook positieve externe effecten, dat wil zeggen dat anderen van de
productie profiteren zonder ervoor te betalen. Bij positieve externe effecten produceert
de markt hierdoor te weinig. Als bij de productie of de consumptie externe effecten
optreden spreken we dus van marktfalen.
Begrippen H5
collectieve dwang
Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan
door vastgelegde regels (wetten) die met sancties (strafmaatregelen) worden
gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen. Bijvoorbeeld een
verplichte verzekering. Ook: het verplicht stellen van het vakbondslidmaatschap.
collectieve goederen
Goederen waar wel behoefte aan is, maar die niet door de markt worden geleverd, omdat
het onmogelijk is gebruikers die niet betalen uit te sluiten van het gebruik van het
product. Daarnaast zijn collectieve goederen niet-rivaliserende goederen, dat wil zeggen
dat de consumptie van de ene gebruiker niet ten koste gaat van de consumptie van de
andere gebruiker. Bijvoorbeeld dijken.
concentratie van marktmacht
Goederen en diensten worden door een kleiner aantal bedrijven aangeboden.
externe kosten
Kosten van productie en consumptie die niet in de prijs zijn opgenomen.
free rider
, (= meelifter) Iemand die profiteert van de inspanningen van een ander.
fusie
Bedrijven gaan samen in een nieuw bedrijf.
individueel goed
Goederen die uitsluitbaar zijn en rivaliserend.
individuele prijs
De prijs die een consument betaalt voor een product.
interne kosten
(= private kosten) De werkelijke uitgaven van de producent.
maatschappelijke kosten
Kosten van economisch handelen voor de samenleving. Kosten die de samenleving moet
opbrengen, bijvoorbeeld door luchtvervuiling, roken, afval na de markt enz. De optelsom
van de private kosten en de externe kosten van een product.
marktfalen
De vrije marktwerking wordt verstoord. Op de markt komt geen optimale situatie tot
stand. Er komt geen optimale situatie tot stand (niet Pareto-effciciënt) via de
marktwerking.
meeliften
Gratis profiteren van de inspanningen van een ander.
negatieve externe effecten
(= externe kosten) Gevolgen van productie en/of consumptie die slecht zijn voor de
welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.
niet-rivaliserend goed
Consumptie van de een gaat niet ten koste van de consumptie van de ander.
niet-uitsluitbaar goed
Niet betalende gebruikers kunnen niet worden uitgesloten van gebruik van het goed.
octrooi
(= patent) Alleenrecht op het commerciële gebruik van een uitvinding.
overname
Een sterk bedrijf koopt een zwakker bedrijf op, meestal door meer dan de helft van de
aandelen op te kopen
positieve externe effecten
(= externe baten) Gevolgen van productie en/of consumptie die positief zijn voor de
welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.
private kosten
(= interne kosten) De werkelijke uitgaven van de producent.
quasicollectieve goederen
Individuele goederen en diensten die geleverd zouden kunnen worden door de markt,
maar die (deels) worden geleverd door de overheid. Bijvoorbeeld onderwijs.
zelfbinding
Vooraf uitspreken wat je in een bepaalde situatie zult gaan doen en je daaraan houden. Bij
marktpartijen: Openlijk deelname uitspreken met als doel anderen tot samenwerking te
bewegen. Een openlijke actie ondernemen met als doel de keuze van de medespelers te
beïnvloeden. De beïnvloeding werkt alleen als de zelfbinding geloofwaardig is.
Wat moet ik met mijn oude telefoon?
Collectieve goederen zijn goederen waar behoefte aan is, maar die niet via de markt
worden geleverd. De markt faalt bij de levering van deze goederen. De productie en
levering van collectieve goederen hoort tot de kerntaken van de overheid. Met collectieve
dwang via belastingheffing kan zij ervoor zorgen dat iedereen meebetaalt. Sommige
individuele goederen worden door de overheid geleverd, terwijl ze ook door de markt
geleverd zouden kunnen worden. We spreken dan van quasicollectieve goederen. De
overheid doet dit om de toegankelijkheid te bevorderen of om de kwaliteit te bewaken.
Onderwijs is een quasicollectief goed in Nederland: kinderen hoeven niet te betalen om
naar school te gaan. De nadelige gevolgen van productie en consumptie, die niet in de
prijs zijn opgenomen, noemen we negatieve externe effecten. De producent houdt bij zijn
berekeningen alleen rekening met de interne of private kosten. Dat zijn de werkelijke
uitgaven aan bijvoorbeeld de lonen en de grondstoffen. Voor de maatschappij als geheel
behoren de externe kosten wel tot de kosten. De maatschappelijke kosten zijn de som
van de interne en de externe kosten. Omdat producenten alleen te maken hebben met
de interne kosten is er sprake van marktfalen: de producten worden te goedkoop
aangeboden en er wordt maatschappelijke gezien teveel geproduceerd en
geconsumeerd. Om de negatieve externe effecten tegen te gaan, is ingrijpen van de
overheid nodig. Er zijn ook positieve externe effecten, dat wil zeggen dat anderen van de
productie profiteren zonder ervoor te betalen. Bij positieve externe effecten produceert
de markt hierdoor te weinig. Als bij de productie of de consumptie externe effecten
optreden spreken we dus van marktfalen.
Begrippen H5
collectieve dwang
Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan
door vastgelegde regels (wetten) die met sancties (strafmaatregelen) worden
gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen. Bijvoorbeeld een
verplichte verzekering. Ook: het verplicht stellen van het vakbondslidmaatschap.
collectieve goederen
Goederen waar wel behoefte aan is, maar die niet door de markt worden geleverd, omdat
het onmogelijk is gebruikers die niet betalen uit te sluiten van het gebruik van het
product. Daarnaast zijn collectieve goederen niet-rivaliserende goederen, dat wil zeggen
dat de consumptie van de ene gebruiker niet ten koste gaat van de consumptie van de
andere gebruiker. Bijvoorbeeld dijken.
concentratie van marktmacht
Goederen en diensten worden door een kleiner aantal bedrijven aangeboden.
externe kosten
Kosten van productie en consumptie die niet in de prijs zijn opgenomen.
free rider
, (= meelifter) Iemand die profiteert van de inspanningen van een ander.
fusie
Bedrijven gaan samen in een nieuw bedrijf.
individueel goed
Goederen die uitsluitbaar zijn en rivaliserend.
individuele prijs
De prijs die een consument betaalt voor een product.
interne kosten
(= private kosten) De werkelijke uitgaven van de producent.
maatschappelijke kosten
Kosten van economisch handelen voor de samenleving. Kosten die de samenleving moet
opbrengen, bijvoorbeeld door luchtvervuiling, roken, afval na de markt enz. De optelsom
van de private kosten en de externe kosten van een product.
marktfalen
De vrije marktwerking wordt verstoord. Op de markt komt geen optimale situatie tot
stand. Er komt geen optimale situatie tot stand (niet Pareto-effciciënt) via de
marktwerking.
meeliften
Gratis profiteren van de inspanningen van een ander.
negatieve externe effecten
(= externe kosten) Gevolgen van productie en/of consumptie die slecht zijn voor de
welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.
niet-rivaliserend goed
Consumptie van de een gaat niet ten koste van de consumptie van de ander.
niet-uitsluitbaar goed
Niet betalende gebruikers kunnen niet worden uitgesloten van gebruik van het goed.
octrooi
(= patent) Alleenrecht op het commerciële gebruik van een uitvinding.
overname
Een sterk bedrijf koopt een zwakker bedrijf op, meestal door meer dan de helft van de
aandelen op te kopen
positieve externe effecten
(= externe baten) Gevolgen van productie en/of consumptie die positief zijn voor de
welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.
private kosten
(= interne kosten) De werkelijke uitgaven van de producent.
quasicollectieve goederen
Individuele goederen en diensten die geleverd zouden kunnen worden door de markt,
maar die (deels) worden geleverd door de overheid. Bijvoorbeeld onderwijs.
zelfbinding
Vooraf uitspreken wat je in een bepaalde situatie zult gaan doen en je daaraan houden. Bij
marktpartijen: Openlijk deelname uitspreken met als doel anderen tot samenwerking te
bewegen. Een openlijke actie ondernemen met als doel de keuze van de medespelers te
beïnvloeden. De beïnvloeding werkt alleen als de zelfbinding geloofwaardig is.
Wat moet ik met mijn oude telefoon?
