Methodiek en vaardigheden 4
1. Wondzorg
1. Inleiding
Er is geen wetenschappelijke basis op grond waarvan een bepaald type verbandmateriaal ingezet
dient te worden voor de genezing van een complexe wond
Er is niet veel literatuur omdat de genezing van wondes verschilt per persoon, per huidtype, …
2. Soorten wondgenezing
2.1. Primaire wondgenezing
- eenvoudigste vorm
- zuivere wonde, zonder contaminatie, necrose en/of vreemde lichamen
- wonde sluit snel
- gladde wondranden
- kan gesloten worden door hechtingen, haakjes, hechtstrips of lijm
- bv. operatieve incisie of traumatische huidverscheuring
- een wonde zal vertraagd primair genezen indien de wond gladde wondranden heeft, maar wel
verontreinigd is
- de wond kan dan deels gesloten worden met hechtingen of gelijksoortig materiaal,
maar blijft gedeeltelijk open om het eventuele vuil te verwijderen
2.2. Secundaire wondgenezing
- geneest door granulatie
- granulatieweefsel bouwt op —> opening onder de huid vult onder de huid, cellen
epitheliseren vanaf de rand van de wond om de afsluiting te vormen
- kans op lokale en systemische infecties —> door vernietiging van dermis en langere tijd
voor genezing
- bv. brandwonden, decubituswonden, wonden waarbij grote stukken huid ontbreken
2.3. Tertiaire wondgenezing
- methode die de wond open laat om te genezen
- wonden zijn te groot en kunnen niet worden gehecht —> er is dihiscentie en wonden zijn
geïnfecteerd en moeten vaak worden gespoeld
- uiteindelijk is er secundaire genezing of een hersteloperatie
- bv. buikwonde ten gevolge van peritonitis, appendixruptuur, diverticulitis, …
3. Care cycle als wondbehandelingsconcept
3.1. Langdurige wondheling
- = chronische wonden
- langdurige wondgenezing is anders dan acute wondgenezing
- ze zitten vast in de inflammatie- en proliferatiefase van het wondhelingsproces
- er is geen groei en migratie van epitheelcellen (dit is bij een normale wondheling wel)
- overproductie van matrixmoleculen (als gevolg van onderliggende cellulaire disfunctie en
disregulatie)
- veel fibrinogeen en fibrine
Pagina 1 van 165
, - macromoleculen vernietigen groeifactoren
- wondvocht vertraagt de heling en kan de proliferatie van cellen blokkeren —> is nadelig
voor de granulatie die essentieel is
3.2. Wound bed preparation (WBP)
- = wondbehandelingsconcept —> kader voor en gestructureerde wondbehandeling
- focust op het optimaliseren van beïnvloedende factoren van wondgenezing (zo dat
endogene heling mogelijk is)
- doel —> stabiele wonde, met gezond granulatieweefsel en goed gevasculiseerd wondbed
- WBP is van toepassing voor alle wonden waarbij de wondheling abnormaal verloopt
- WBP en TIME moeten in context gezien worden van totale patiëntenzorg
- wound bed preparation benadert zowel de zorgontvanger als de wonde
- benadering van de zorgontvanger —> rekening houden met systemische factoren
(onderliggende pathologie) en lokale factoren (pijn, QoL)
- benadering van de wonde —> TIME
3.3. TIME
- hulpmiddel gebaseerd op het identificeren van de barrières voor genezing en het
implementeren van een zorgplan om deze barrières te verwijderen en wondgenezing te
bevorderen
- TIME bevat de 4 belangrijkste componenten van wondbed preparatie samen :
- 1. Tissue
- 2. Infection
- 3. Moisture
- 4. Edge / Epithelisation
OBSERVATIE PATHOFYSIOLOGIE WBP ACTIE EFFECT VAN WBP UITKOMST
wondbed en functionele gezond,
inefficiënte matrix en debris
Tissue debridement extracellulaire granulerend
verhinderen wondgenezing
matrixmoleculen herstellen wondbed
hoge bacteriële lading of topische of systemische lage bacteriële lading of
langdurige ontsteking : bacteriële lading in
antimicrobiële middelen / gecontroleerde ontsteking:
Infectie of balans en
↑ inflammatoire cytokines anti-inflammatoire ↓ inflammatoire cytokines
ontsteking verminderde
↑ protease activiteit middelen /protease ↓protease activiteit ontsteking
↓groeifactoren inhibitoren ↑groeifactoren
breng verband aan dat
uitdroging vertraagt migratie uitdroging vermeden en wondvocht in
vochtbalans herstelt
Moisture van epitheelcellen migratie van epitheelcellen evenwicht
(bijvoorbeeld hydrogel)
imbalance
(vochtigheid) overmatige aanwezigheid van Gebruik een verband of
oedeem, maceratie
wondvocht veroorzaakt methode die vocht
vermeden
maceratie absorberend werkt.
niet-reagerende wondcellen herevalueer de oorzaak of actieve wondcellen en opgroeiende
en afwijkingen in overweeg andere migratie van keratinocyten wondranden
Edge extracellulaire matrix behandelingen:
(ondermijnd of · debridement
verweekt) · skin graft
· biologische agentia
· alternatieve therapieën
(VAC)
Pagina 2 van 165
,3.4. Care Cycle
- individuele problemen moeten worden aangepakt, evenals de kwaliteit van leven om een
succesvolle genezing te bereiken
- beoordeling en behandeling van de onderliggende pathologie is essentieel omdat wat
geïmplementeerd wordt als behandeling voor de wonde, kan variëren naar gelang het type
wonde
- we starten bij de boordeling en diagnose van de zorgontvanger, naar de beoordeling en
behandeling van de wonde met behulp van het TIME-kader
- de zorgontvangers die genezen zijn, komen uit de cyclus in een ‘preventieprogramma’ en
zorgontvangers die nog niet genezen zijn of palliatieve wonden hebben, blijven in de
cyclus en worden opnieuw beoordeeld met TIME
- door wound bed preparation kan men focussen op alle essentiële componenten van een niet-
genezende wonde, om de oorzaak van het probleem te identificeren, en een zorgprogramma
implementeren om een stabiele wond te bereiken met gezond granulatieweefsel en een goed
gevasculiseerd wondbed
4. Doelen van wondzorg
4.1. Algemene wondbehandeling
- nadruk op goede balans in het wondvocht —> wonden behandelen met
vochtvasthoudende verbanden
- geen kortsvorming
- migratie van epitheelcellen
- minder risico op infecties
- verbandwisseling is minder pijnlijk
- genezing met minder littekens
4.2. Aandachtspunten bij wondverzorging
- er wordt een algemene anamnese en specifieke wondanamnese gedaan voor het
behandelen wordt vastgesteld —> TIME-model
- houd rekening met de setting waarin de zorgontvanger zich bevindt, de kennis van de
zorgontvanger en degene die de zorg uitvoert
- spoor mogelijke oorzaken op en behandel deze
- optimaliseer de conditie van de zorgontvanger
Pagina 3 van 165
, - bepaal het doel van de wondbehandeling (preventief, curatief, palliatief)
- let op de psychosociale aspecten (angst, verminking, schaamte, verlaagd zelfbeeld)
- verminder de pijn bij wondzorg door medicatie en maatregelen
- werk steriel en houd je aan de hygiëneregels voor infectiepreventie
- creëer optimale wondcondities door :
- juiste product
- minimum aantal verbandwisselingen
- verwijderen van necrotisch weefsel
- voorkomen, verwijderen of beheersen van een infectie
- absorberen van exsudaat
- wond vochtig houden
- wond en wondranden tegen verdere beschadiging beschermen
- omliggende huid beschermen tegen infecties en verwondingen
4.3. Complicaties bij wondverzorging
- 4.3.1. Adhesie of verklevingen
- —> complicaties die kunnen ontstaan nadat de wondgenezing ogenschijnlijk goed
verloopt
- adhesie = het verkleven van interne weefsels aan elkaar door de vorming van
littekenweefsel
- veel voorkomende oorzaken —> ontstekingen in de buikholte, bestraling van kanker
in de buikholte en buikoperaties
- adhesie in de buikholte
- klachten —> buikpijn, flatulentie, opgezette buik, diarree, obstipatie of een ileus
- 4.3.2. Contracturen
- contracturen als gevolg van een inkrimping of littekenweefsel
- —> kunnen mobiliteit belemmeren en vermindering van de bewegelijkheid van
gewrichten veroorzaken
- contracten door littekenweefsel van brandwonden
- —> er wordt druktherapie gebruikt om invloed uit te oefenen op hypertrofische
littekenvorming
- contracturen door incisie-littekens
- komt minder vaak voor
- 4.3.3. Keloïd
- overmatige vorming van collageen —> vorming van keloïd
- het littekenweefsel overschrijft de bestaande wondranden, de wond is
verheven en onregelmatig van vorm
- esthetisch probleem
- 4.3.4. Wondbreuk of hernia
- zwakke plek in de buikwand die je herkent aan een uitstulping, veroorzaakt door de
buikorganen
- na de (buik)operatie ontstaat grote tractie op de wond waardoor het eigen
(over)gewicht, tillen van zware voorwerpen, stofzuigen, persen en hoesten aanleiding
kunnen geven tot het ontstaan van een wondbreuk
- als er geen herstel van de breuk plaats vindt, is er risico op afknelling van de
buikorganen
- preventiemaatregelen —> vermijden van drukverhoging in de buik door het aanleren
van een goede hoesttechniek, ondersteunen van de buikspieren, niet tillen en persen
Pagina 4 van 165
1. Wondzorg
1. Inleiding
Er is geen wetenschappelijke basis op grond waarvan een bepaald type verbandmateriaal ingezet
dient te worden voor de genezing van een complexe wond
Er is niet veel literatuur omdat de genezing van wondes verschilt per persoon, per huidtype, …
2. Soorten wondgenezing
2.1. Primaire wondgenezing
- eenvoudigste vorm
- zuivere wonde, zonder contaminatie, necrose en/of vreemde lichamen
- wonde sluit snel
- gladde wondranden
- kan gesloten worden door hechtingen, haakjes, hechtstrips of lijm
- bv. operatieve incisie of traumatische huidverscheuring
- een wonde zal vertraagd primair genezen indien de wond gladde wondranden heeft, maar wel
verontreinigd is
- de wond kan dan deels gesloten worden met hechtingen of gelijksoortig materiaal,
maar blijft gedeeltelijk open om het eventuele vuil te verwijderen
2.2. Secundaire wondgenezing
- geneest door granulatie
- granulatieweefsel bouwt op —> opening onder de huid vult onder de huid, cellen
epitheliseren vanaf de rand van de wond om de afsluiting te vormen
- kans op lokale en systemische infecties —> door vernietiging van dermis en langere tijd
voor genezing
- bv. brandwonden, decubituswonden, wonden waarbij grote stukken huid ontbreken
2.3. Tertiaire wondgenezing
- methode die de wond open laat om te genezen
- wonden zijn te groot en kunnen niet worden gehecht —> er is dihiscentie en wonden zijn
geïnfecteerd en moeten vaak worden gespoeld
- uiteindelijk is er secundaire genezing of een hersteloperatie
- bv. buikwonde ten gevolge van peritonitis, appendixruptuur, diverticulitis, …
3. Care cycle als wondbehandelingsconcept
3.1. Langdurige wondheling
- = chronische wonden
- langdurige wondgenezing is anders dan acute wondgenezing
- ze zitten vast in de inflammatie- en proliferatiefase van het wondhelingsproces
- er is geen groei en migratie van epitheelcellen (dit is bij een normale wondheling wel)
- overproductie van matrixmoleculen (als gevolg van onderliggende cellulaire disfunctie en
disregulatie)
- veel fibrinogeen en fibrine
Pagina 1 van 165
, - macromoleculen vernietigen groeifactoren
- wondvocht vertraagt de heling en kan de proliferatie van cellen blokkeren —> is nadelig
voor de granulatie die essentieel is
3.2. Wound bed preparation (WBP)
- = wondbehandelingsconcept —> kader voor en gestructureerde wondbehandeling
- focust op het optimaliseren van beïnvloedende factoren van wondgenezing (zo dat
endogene heling mogelijk is)
- doel —> stabiele wonde, met gezond granulatieweefsel en goed gevasculiseerd wondbed
- WBP is van toepassing voor alle wonden waarbij de wondheling abnormaal verloopt
- WBP en TIME moeten in context gezien worden van totale patiëntenzorg
- wound bed preparation benadert zowel de zorgontvanger als de wonde
- benadering van de zorgontvanger —> rekening houden met systemische factoren
(onderliggende pathologie) en lokale factoren (pijn, QoL)
- benadering van de wonde —> TIME
3.3. TIME
- hulpmiddel gebaseerd op het identificeren van de barrières voor genezing en het
implementeren van een zorgplan om deze barrières te verwijderen en wondgenezing te
bevorderen
- TIME bevat de 4 belangrijkste componenten van wondbed preparatie samen :
- 1. Tissue
- 2. Infection
- 3. Moisture
- 4. Edge / Epithelisation
OBSERVATIE PATHOFYSIOLOGIE WBP ACTIE EFFECT VAN WBP UITKOMST
wondbed en functionele gezond,
inefficiënte matrix en debris
Tissue debridement extracellulaire granulerend
verhinderen wondgenezing
matrixmoleculen herstellen wondbed
hoge bacteriële lading of topische of systemische lage bacteriële lading of
langdurige ontsteking : bacteriële lading in
antimicrobiële middelen / gecontroleerde ontsteking:
Infectie of balans en
↑ inflammatoire cytokines anti-inflammatoire ↓ inflammatoire cytokines
ontsteking verminderde
↑ protease activiteit middelen /protease ↓protease activiteit ontsteking
↓groeifactoren inhibitoren ↑groeifactoren
breng verband aan dat
uitdroging vertraagt migratie uitdroging vermeden en wondvocht in
vochtbalans herstelt
Moisture van epitheelcellen migratie van epitheelcellen evenwicht
(bijvoorbeeld hydrogel)
imbalance
(vochtigheid) overmatige aanwezigheid van Gebruik een verband of
oedeem, maceratie
wondvocht veroorzaakt methode die vocht
vermeden
maceratie absorberend werkt.
niet-reagerende wondcellen herevalueer de oorzaak of actieve wondcellen en opgroeiende
en afwijkingen in overweeg andere migratie van keratinocyten wondranden
Edge extracellulaire matrix behandelingen:
(ondermijnd of · debridement
verweekt) · skin graft
· biologische agentia
· alternatieve therapieën
(VAC)
Pagina 2 van 165
,3.4. Care Cycle
- individuele problemen moeten worden aangepakt, evenals de kwaliteit van leven om een
succesvolle genezing te bereiken
- beoordeling en behandeling van de onderliggende pathologie is essentieel omdat wat
geïmplementeerd wordt als behandeling voor de wonde, kan variëren naar gelang het type
wonde
- we starten bij de boordeling en diagnose van de zorgontvanger, naar de beoordeling en
behandeling van de wonde met behulp van het TIME-kader
- de zorgontvangers die genezen zijn, komen uit de cyclus in een ‘preventieprogramma’ en
zorgontvangers die nog niet genezen zijn of palliatieve wonden hebben, blijven in de
cyclus en worden opnieuw beoordeeld met TIME
- door wound bed preparation kan men focussen op alle essentiële componenten van een niet-
genezende wonde, om de oorzaak van het probleem te identificeren, en een zorgprogramma
implementeren om een stabiele wond te bereiken met gezond granulatieweefsel en een goed
gevasculiseerd wondbed
4. Doelen van wondzorg
4.1. Algemene wondbehandeling
- nadruk op goede balans in het wondvocht —> wonden behandelen met
vochtvasthoudende verbanden
- geen kortsvorming
- migratie van epitheelcellen
- minder risico op infecties
- verbandwisseling is minder pijnlijk
- genezing met minder littekens
4.2. Aandachtspunten bij wondverzorging
- er wordt een algemene anamnese en specifieke wondanamnese gedaan voor het
behandelen wordt vastgesteld —> TIME-model
- houd rekening met de setting waarin de zorgontvanger zich bevindt, de kennis van de
zorgontvanger en degene die de zorg uitvoert
- spoor mogelijke oorzaken op en behandel deze
- optimaliseer de conditie van de zorgontvanger
Pagina 3 van 165
, - bepaal het doel van de wondbehandeling (preventief, curatief, palliatief)
- let op de psychosociale aspecten (angst, verminking, schaamte, verlaagd zelfbeeld)
- verminder de pijn bij wondzorg door medicatie en maatregelen
- werk steriel en houd je aan de hygiëneregels voor infectiepreventie
- creëer optimale wondcondities door :
- juiste product
- minimum aantal verbandwisselingen
- verwijderen van necrotisch weefsel
- voorkomen, verwijderen of beheersen van een infectie
- absorberen van exsudaat
- wond vochtig houden
- wond en wondranden tegen verdere beschadiging beschermen
- omliggende huid beschermen tegen infecties en verwondingen
4.3. Complicaties bij wondverzorging
- 4.3.1. Adhesie of verklevingen
- —> complicaties die kunnen ontstaan nadat de wondgenezing ogenschijnlijk goed
verloopt
- adhesie = het verkleven van interne weefsels aan elkaar door de vorming van
littekenweefsel
- veel voorkomende oorzaken —> ontstekingen in de buikholte, bestraling van kanker
in de buikholte en buikoperaties
- adhesie in de buikholte
- klachten —> buikpijn, flatulentie, opgezette buik, diarree, obstipatie of een ileus
- 4.3.2. Contracturen
- contracturen als gevolg van een inkrimping of littekenweefsel
- —> kunnen mobiliteit belemmeren en vermindering van de bewegelijkheid van
gewrichten veroorzaken
- contracten door littekenweefsel van brandwonden
- —> er wordt druktherapie gebruikt om invloed uit te oefenen op hypertrofische
littekenvorming
- contracturen door incisie-littekens
- komt minder vaak voor
- 4.3.3. Keloïd
- overmatige vorming van collageen —> vorming van keloïd
- het littekenweefsel overschrijft de bestaande wondranden, de wond is
verheven en onregelmatig van vorm
- esthetisch probleem
- 4.3.4. Wondbreuk of hernia
- zwakke plek in de buikwand die je herkent aan een uitstulping, veroorzaakt door de
buikorganen
- na de (buik)operatie ontstaat grote tractie op de wond waardoor het eigen
(over)gewicht, tillen van zware voorwerpen, stofzuigen, persen en hoesten aanleiding
kunnen geven tot het ontstaan van een wondbreuk
- als er geen herstel van de breuk plaats vindt, is er risico op afknelling van de
buikorganen
- preventiemaatregelen —> vermijden van drukverhoging in de buik door het aanleren
van een goede hoesttechniek, ondersteunen van de buikspieren, niet tillen en persen
Pagina 4 van 165
