Armoede : Dirk Geldofs
6 lessen :
Les 1 : Armoede Wat is het ?
Les 2 Waarom blijft armoede bestaan in één van de rijkste samenlevingen? Zeven
verklaringsmodellen
Les 3: Hoeveel mensen leven nu in armoede?
Les 4: wat doet armoede met mensen? De leefwereld van mensen in armoede.
Les 5: Armoede & diversiteit: waarom wordt armoede steeds meer gekleurd?
Les 6: wat doet de coronacrisis met armoede?
Les 1 : Armoede Wat is het?
Armoede en maatschappelijke kwetsbaarheid anno 2021: basisinzichten voor sociaal werk
Kern van de les : De studenten verwerven basiskennis over armoede, meer bepaald
waarom armoede meer is dan geld tekort
hoe de definitie van armoede vorm kreeg
hoe we armoede vandaag definiëren
waarom armoede multi-aspectueel en complex is
waarom armoede een structurele kijk vraagt
En wat dit voor een SW betekend.
1. Onze bril waardoor we kijken bepaalt mee wat we zien
We kijken ieder vanuit onze achtergrond
Een selectieve & subjectieve achtergrond
Gebaseerd op onze sociale positie, onze ervaringen, onze levensgeschiedenis, onze
leeftijd, onze overtuigingen, …
Word je bewust van je eigen (middenklasse-) perspectief!
Hoe we zien, bepaalt wat we zien
En stuurt ons handelen
Als burger, als sociaal werker, als politicus, …
Vele mensen in de samenleving kijken veroordelend: ‘het is hun eigen schuld’
Wat is de professionele blik van een SW
Voor sociaal werkers is armoede in de eerste plaats een onrecht.
Is welzijn van mensen gegarandeerd? En zijn de mensenrechten gerealiseerd?
=> Dit vaak gaat over kennis, maar ook over je grond-houding als sociaal werker
2. Wat is armoede? Het ontstaan van een ruim aanvaarde definitie
In de jaren '60 en '70 van de 20ste eeuw werd armoede vooral gedefinieerd als een tekort
aan geld
Uitkeringen via sociale zekerheid, en invoering bestaansminimum/ leefloon als ‘oplossing’
Cruciaal, maar onvoldoende
Op het einde van de jaren '70 groeide het besef dat armoede meer was dan financiële
achterstelling.
De 4 kenmerken van armoede in de jaren 70 en 80. Armoede w omschreven als :
1) Relatief
Bij ons geen (bijna) absolute armoede meer, zoals in het zuiden
Mensen zijn arm in vergelijking met de rest van de bevolking
2) Multi-aspectueel
Armoede is meer dan geldtekort
Ook andere ‘aspecten’: slechte huisvesting, geen of slechte jobs, ongeschoold,
ziekte, …
1
, 3) Structureel : verkankerd in de maatschappij
Geen individueel probleem
Maar een probleem van de samenleving
Sociaal werk is meer dan ‘mensen helpen’
Ook structuren veranderen
4) Gradueel
van tijdelijk bestaansonzeker tot langdurig dakloos
Ook vandaag zijn die 4 kenmerken nog cruciaal. Vanaf 1991 verwerkt in de standaarddefinitie van de
Jaarboeken Armoede en Sociale Uitsluiting => Keuze voor een structurele definitie van armoede
Wat is armoede? De eerste definitie in de Jaarboeken Armoede.
Armoede is een netwerk van achterstellingen. Dit netwerk strekt zich uit over meerdere gebieden van
het individuele & collectieve bestaan van armen, (maar hoofdzakelijk wortelt in een marginale positie
ten aanzien van het productieproces)
Het gevolg is dat armen zozeer van de rest van de samenleving gescheiden worden, dat ze uitgesloten
geraken van de algemeen aanvaarde leefpatronen van die samenleving.
Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.”
(Vranken & Geldof, Jaarboek Armoede, 1993)
In deze definitie vinden we die 4 kenmerken terug
armoede is relatief
Armen raken uitgesloten van algemeen aanvaarde leefpatronen.
armoede is multi-aspectueel
Een netwerk van achterstellingen, over meerdere gebieden.
Naast inkomen, arbeid & consumptie, worden alle mogelijke aspecten van het burgerschap in
rekening gebracht: gezondheid, huisvesting, onderwijs, cultuur, sociale en politieke participa-
tie.
armoede is structureel
Het gaat over de samenleving, want mensen in armoede kunnen de kloof niet op eigen kracht
(alleen) overbruggen)
armoede is gradueel
Afhankelijk van de aard van de uitsluiting op de verschillende domeinen krijg je vele vormen
van of gradaties in armoede.
De hedendaagse definitie van armoede
Notie menselijke waardigheid opgenomen
“Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het
individuele en collectieve bestaan, in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke
waardigheid. Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving. Deze kloof, die in de samenleving
wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
(Raeymaeckers, Coene, & Hubeau, 2018, p. 24, geciteerd in Coene, 2020, p. 40).
De definitie stap per stap :
2
,Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden…”
Welke gebieden
Inkomen & schulden
Uitsluiting op de arbeidsmarkt
Uitsluiting op de huisvestingsmarkt
Uitsluiting in het onderwijs
Uitsluiting gezondheidszorg
Uitsluiting gelijke toegang tot het recht
& soms zelfs uitsluiting toegang tot welzijnszorg
Een netwerk van uitsluiting
De uitsluitingen op deze gebieden hangen met elkaar samen en versterken elkaar
Complexiteit van armoede: een kluwen van uitsluitingen
van het individuele en collectieve bestaan…
Armoede treft :
Individuen
Gezinnen
Groepen => het collectieve bestaan
Hoger armoederisico voor :
mensen zonder werk
Laaggeschoolden
Éénoudergezinnen
Mensen met een beperking
Mensen met een migratie-achtergrond
=> Armoedebestrijding is dus werken met mensen & werken aan de positie van groepen
in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke waardigheid…
Materiële dimensies
Voedsel
Een dak boven het hoofd
Kledij
Niet- Materiële dimensies
Zeggenschap over het eigen leven
Toegang tot sociale netwerken
Respect
Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving.
Armoede resultaat van ongelijkheid
Armoede is een extreme vorm van ongelijkheid
Het gaat niet om ‘een beetje minder hebben dan de doorsnee Belg’
Het gaat er om uitgesloten te zijn van fundamentele zaken in onze samenleving, die voor
iedereen evident zouden moeten zijn
Uitgesloten van grondrechten
Geen (duurzaam) dak boven het hoofd
(functioneel) analfabetisme
Geen geld voor voedsel of kleding
Geen geld voor de dokter
Ongelijke kansen in onderwijs, …
Deze kloof, die in de samenleving wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
De belangrijkste oorzaak ligt niet bij de individuen, maar bij de samenleving
3
, Structurele kijk op armoede
Armen kunnen die niet op eigen kracht overbruggen
Mensen in armoede doen inspanningen (en moeten dit ook doen), maar ze kunnen dit niet
alleen
Nood aan sterke sociaal werkers en een sterk aanbod van hulpverlening
Nood aan een (structureel) armoedebeleid, dat als doel moet hebben om armoede te
voorkomen en niet alleen op te vangen
“Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het
individuele en collectieve bestaan, in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke
waardigheid. Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving. Deze kloof, die in de samenleving
wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
Deze definitie moet je grondig kennen en begrijpenen is een basiselement in je grondhouding als sociaal
werker.
Armoede bestrijding moet op 3 niveaus gebeuren : Micro, meso en macro
Micro: individu of gezin. Leefsituatie mensen in armoede
Meso: ruimere omgeving. Buurt, school, werk, sociale woonblok, hulp-verleningsorganisatie
Macro: samenleving & structuren van de maatschappij. Wetten, organisatie economie, …
Armoede bestrijden :
… doe je dus niet alleen door naar de mensen in armoede te kijken
… doe je ook niet alleen door mensen in armoede hulp te verlenen of te versterken
Armoede bestrijden vereist ook :
een analyse van de samenleving
Waarom armoede in één van de rijkste landen?
Én vereist een verandering van de samenleving
Les 2 : Waarom blijft armoede bestaan ?
7 Verklaringsmodellen om te kijken naar armoede : Zeker examenvraag
De kern van deze les:
De studenten verwerven basiskennis over armoede, meer bepaald de 7 verklaringsmodellen van
armoede
welke verklaringsmodellen haaks staan op een sociaal werk benadering
welke verklaringsmodellen de basis vormen voor de bestrijding van armoede vanuit sociaal werk
Grondhouding armoede : basis SW
Waar leggen mensen de oorzaak van armoede? En wrm blijft dit bestaan in een van de rijkste samenlevingen?
2 assen in de tabel
Op welk niveau zien mensen de oorzaak : Micro, meso of macro
Zoekt men de oorzaken intern (schuld) of extern (ongeval)
KERN VAN DEZE LES
4
6 lessen :
Les 1 : Armoede Wat is het ?
Les 2 Waarom blijft armoede bestaan in één van de rijkste samenlevingen? Zeven
verklaringsmodellen
Les 3: Hoeveel mensen leven nu in armoede?
Les 4: wat doet armoede met mensen? De leefwereld van mensen in armoede.
Les 5: Armoede & diversiteit: waarom wordt armoede steeds meer gekleurd?
Les 6: wat doet de coronacrisis met armoede?
Les 1 : Armoede Wat is het?
Armoede en maatschappelijke kwetsbaarheid anno 2021: basisinzichten voor sociaal werk
Kern van de les : De studenten verwerven basiskennis over armoede, meer bepaald
waarom armoede meer is dan geld tekort
hoe de definitie van armoede vorm kreeg
hoe we armoede vandaag definiëren
waarom armoede multi-aspectueel en complex is
waarom armoede een structurele kijk vraagt
En wat dit voor een SW betekend.
1. Onze bril waardoor we kijken bepaalt mee wat we zien
We kijken ieder vanuit onze achtergrond
Een selectieve & subjectieve achtergrond
Gebaseerd op onze sociale positie, onze ervaringen, onze levensgeschiedenis, onze
leeftijd, onze overtuigingen, …
Word je bewust van je eigen (middenklasse-) perspectief!
Hoe we zien, bepaalt wat we zien
En stuurt ons handelen
Als burger, als sociaal werker, als politicus, …
Vele mensen in de samenleving kijken veroordelend: ‘het is hun eigen schuld’
Wat is de professionele blik van een SW
Voor sociaal werkers is armoede in de eerste plaats een onrecht.
Is welzijn van mensen gegarandeerd? En zijn de mensenrechten gerealiseerd?
=> Dit vaak gaat over kennis, maar ook over je grond-houding als sociaal werker
2. Wat is armoede? Het ontstaan van een ruim aanvaarde definitie
In de jaren '60 en '70 van de 20ste eeuw werd armoede vooral gedefinieerd als een tekort
aan geld
Uitkeringen via sociale zekerheid, en invoering bestaansminimum/ leefloon als ‘oplossing’
Cruciaal, maar onvoldoende
Op het einde van de jaren '70 groeide het besef dat armoede meer was dan financiële
achterstelling.
De 4 kenmerken van armoede in de jaren 70 en 80. Armoede w omschreven als :
1) Relatief
Bij ons geen (bijna) absolute armoede meer, zoals in het zuiden
Mensen zijn arm in vergelijking met de rest van de bevolking
2) Multi-aspectueel
Armoede is meer dan geldtekort
Ook andere ‘aspecten’: slechte huisvesting, geen of slechte jobs, ongeschoold,
ziekte, …
1
, 3) Structureel : verkankerd in de maatschappij
Geen individueel probleem
Maar een probleem van de samenleving
Sociaal werk is meer dan ‘mensen helpen’
Ook structuren veranderen
4) Gradueel
van tijdelijk bestaansonzeker tot langdurig dakloos
Ook vandaag zijn die 4 kenmerken nog cruciaal. Vanaf 1991 verwerkt in de standaarddefinitie van de
Jaarboeken Armoede en Sociale Uitsluiting => Keuze voor een structurele definitie van armoede
Wat is armoede? De eerste definitie in de Jaarboeken Armoede.
Armoede is een netwerk van achterstellingen. Dit netwerk strekt zich uit over meerdere gebieden van
het individuele & collectieve bestaan van armen, (maar hoofdzakelijk wortelt in een marginale positie
ten aanzien van het productieproces)
Het gevolg is dat armen zozeer van de rest van de samenleving gescheiden worden, dat ze uitgesloten
geraken van de algemeen aanvaarde leefpatronen van die samenleving.
Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.”
(Vranken & Geldof, Jaarboek Armoede, 1993)
In deze definitie vinden we die 4 kenmerken terug
armoede is relatief
Armen raken uitgesloten van algemeen aanvaarde leefpatronen.
armoede is multi-aspectueel
Een netwerk van achterstellingen, over meerdere gebieden.
Naast inkomen, arbeid & consumptie, worden alle mogelijke aspecten van het burgerschap in
rekening gebracht: gezondheid, huisvesting, onderwijs, cultuur, sociale en politieke participa-
tie.
armoede is structureel
Het gaat over de samenleving, want mensen in armoede kunnen de kloof niet op eigen kracht
(alleen) overbruggen)
armoede is gradueel
Afhankelijk van de aard van de uitsluiting op de verschillende domeinen krijg je vele vormen
van of gradaties in armoede.
De hedendaagse definitie van armoede
Notie menselijke waardigheid opgenomen
“Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het
individuele en collectieve bestaan, in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke
waardigheid. Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving. Deze kloof, die in de samenleving
wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
(Raeymaeckers, Coene, & Hubeau, 2018, p. 24, geciteerd in Coene, 2020, p. 40).
De definitie stap per stap :
2
,Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden…”
Welke gebieden
Inkomen & schulden
Uitsluiting op de arbeidsmarkt
Uitsluiting op de huisvestingsmarkt
Uitsluiting in het onderwijs
Uitsluiting gezondheidszorg
Uitsluiting gelijke toegang tot het recht
& soms zelfs uitsluiting toegang tot welzijnszorg
Een netwerk van uitsluiting
De uitsluitingen op deze gebieden hangen met elkaar samen en versterken elkaar
Complexiteit van armoede: een kluwen van uitsluitingen
van het individuele en collectieve bestaan…
Armoede treft :
Individuen
Gezinnen
Groepen => het collectieve bestaan
Hoger armoederisico voor :
mensen zonder werk
Laaggeschoolden
Éénoudergezinnen
Mensen met een beperking
Mensen met een migratie-achtergrond
=> Armoedebestrijding is dus werken met mensen & werken aan de positie van groepen
in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke waardigheid…
Materiële dimensies
Voedsel
Een dak boven het hoofd
Kledij
Niet- Materiële dimensies
Zeggenschap over het eigen leven
Toegang tot sociale netwerken
Respect
Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving.
Armoede resultaat van ongelijkheid
Armoede is een extreme vorm van ongelijkheid
Het gaat niet om ‘een beetje minder hebben dan de doorsnee Belg’
Het gaat er om uitgesloten te zijn van fundamentele zaken in onze samenleving, die voor
iedereen evident zouden moeten zijn
Uitgesloten van grondrechten
Geen (duurzaam) dak boven het hoofd
(functioneel) analfabetisme
Geen geld voor voedsel of kleding
Geen geld voor de dokter
Ongelijke kansen in onderwijs, …
Deze kloof, die in de samenleving wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
De belangrijkste oorzaak ligt niet bij de individuen, maar bij de samenleving
3
, Structurele kijk op armoede
Armen kunnen die niet op eigen kracht overbruggen
Mensen in armoede doen inspanningen (en moeten dit ook doen), maar ze kunnen dit niet
alleen
Nood aan sterke sociaal werkers en een sterk aanbod van hulpverlening
Nood aan een (structureel) armoedebeleid, dat als doel moet hebben om armoede te
voorkomen en niet alleen op te vangen
“Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het
individuele en collectieve bestaan, in die mate dat men geen leven kan leiden dat voldoet aan de menselijke
waardigheid. Hierdoor ontstaat een kloof met de rest van de samenleving. Deze kloof, die in de samenleving
wordt ge(re)produceerd, kan men niet op eigen kracht overbruggen.”
Deze definitie moet je grondig kennen en begrijpenen is een basiselement in je grondhouding als sociaal
werker.
Armoede bestrijding moet op 3 niveaus gebeuren : Micro, meso en macro
Micro: individu of gezin. Leefsituatie mensen in armoede
Meso: ruimere omgeving. Buurt, school, werk, sociale woonblok, hulp-verleningsorganisatie
Macro: samenleving & structuren van de maatschappij. Wetten, organisatie economie, …
Armoede bestrijden :
… doe je dus niet alleen door naar de mensen in armoede te kijken
… doe je ook niet alleen door mensen in armoede hulp te verlenen of te versterken
Armoede bestrijden vereist ook :
een analyse van de samenleving
Waarom armoede in één van de rijkste landen?
Én vereist een verandering van de samenleving
Les 2 : Waarom blijft armoede bestaan ?
7 Verklaringsmodellen om te kijken naar armoede : Zeker examenvraag
De kern van deze les:
De studenten verwerven basiskennis over armoede, meer bepaald de 7 verklaringsmodellen van
armoede
welke verklaringsmodellen haaks staan op een sociaal werk benadering
welke verklaringsmodellen de basis vormen voor de bestrijding van armoede vanuit sociaal werk
Grondhouding armoede : basis SW
Waar leggen mensen de oorzaak van armoede? En wrm blijft dit bestaan in een van de rijkste samenlevingen?
2 assen in de tabel
Op welk niveau zien mensen de oorzaak : Micro, meso of macro
Zoekt men de oorzaken intern (schuld) of extern (ongeval)
KERN VAN DEZE LES
4
