CONSTITUTIONEEL RECHT
WEEK 1
INLEIDING
- Het Recht
o Privaat
o Publiek
§ Strafrecht
§ Staats- en bestuursrecht
Het handelen van de overheid kan onderverdeeld worden in twee categorieën:
- Feitelijke handelingen: Denk aan het aanleggen van een weg of brug
- Rechtshandelingen
o Privaatrechtelijke rechtshandelingen
o Publiekrechtelijke rechtshandelingen
§ Veelal besluiten, die eenzijdig bindend verklaard zijn.
Het basismodel:
- Algemeen verbindend voorschrift (AVV):
o Besluiten die in beginsel voor een onbepaaldheid van gevallen gelding hebben en toegepast
kunnen worden (wet in materiële zin)
- Beschikking:
o Besluiten die in één bepaald geval een rechtsgevolg tot stand brengen
- Beleidsregels:
o Besluiten die aangeven op welke wijze een orgaan zijn beleid moet voeren
- Plannen
o Bijvoorbeeld een beleidsplan.
Het overheidsoptreden is noodzakelijk, aangezien het veelal onderwerpen zijn die de gehele
gemeenschap aangaan, maar niet door de gemeenschap zelf geregeld kan worden (denk aan defensie,
infrastructuur, etc.)
HISTORIE
De soevereine staat:
- Theocratische staatsleer
o Een vorst die compleet soeverein is
§ De legitieme vorst (die het natuurrecht respecteert)
§ De tiran (die het natuurrecht niet respecteert)
o Destijds gebruik gemaakt van het feodale stelsel
§ Zie Magna Carta à codificatie van het gewoonte (natuur)recht
Maatschappelijke contract
- Afscheiding van de 7 provincies
o Plakkaat van Verlatinghe
- Natuurrechtelijke contractenleer (maatschappelijk contract)
Tilburg University | Sven Stommels 1
, Een klassieke – Liberale rechtstaat
- Legaliteitsbeginsel: “Machtsuitoefening door de staat is slechts toegestaan wanneer deze berust
op een door de wet gegeven bevoegdheid”
- Machtsverdeling:
o Wetgevende macht (volksvertegenwoordiging)
o Uitvoerende macht (regering)
o Rechterlijke macht (rechters)
- Grondrechten
o De persoon is een autonoom subject
o Non-identificatiebeginsel
- Rechterlijke controle
Democratische rechtstaat
- Bij liberale stelsel is het kiesrecht gebaseerd op het vermogen
- Pas in 1919 sprake van democratische rechtstaat door algeheel kiesrecht (mannen en vrouwen)
- Democratische legitimatie (door middel van vertrouwens regel)
Sociale rechtstaat
- Ook wel een verzorgingsstaat genoemd
- Actief omstandigheden scheppen door de overheid die de burgers eerlijke kansen moet geven
- Sociale grondrechten
Problemen van democratische rechtstaat
- Worden minderheden wel vertegenwoordigd
- Meer terroristische aanvallen (door het niet inbreuk maken op het recht van privacy)
- Moeizame verhouding tussen democratische-rechtstatelijke eisen enerzijds en effectief
overheidsoptreden anderzijds.
Problemen van een sociale rechtstaat
- Democratische legitimatie van overheidshandelen is verminderd
o De terugtred van de formele wetgever
- Volksvertegenwoordiging kan niet voldoen aan eenieders wensen
- Adagium: “Wat mogelijk is, blijkt in hoge mate bepaald te worden door de gegeven
omstandigheden”
DE EISEN VAN EEN RECHTSTAAT
De vier eisen zijn te stellen aan een rechtstaat
- Legaliteitsbeginsel
o Burgers bindende machtsuitoefening is slechts geoorloofd indien en in zo verre er een
rechtsregel is die daartoe een grondslag geeft.
o Verschil constitutie en grondwet
§ Constitutie: het geheel aan regels dat de gorndslag van het staatsbestel bevat
§ Grondwet: een wet met hoger rechtskarakter
§ Ieder land heeft een constitutie, maar niet ieder land heeft een grondwet (bijv.
Engeland
- Machtsevenwicht
o Trias politica
o Systeem van checks and balances
- Grondwetten
o Rigide-systeem (grondwet is moeilijk aan te passen)
- Rechterlijke controle
o Onafhankelijke rechter
Tilburg University | Sven Stommels 2
, LEGALITEITSBEGINSEL
Legaliteitsbeginsel: “Overheidsoptreden dient te berusten op een wettelijke grondslag”
- 2 aspecten
o Positief
§ Welke overheidsinstantie is bevoegd? (Wat?)
§ Welke bevoegdheid hebben ze? (Wat?)
§ Op welke manier verkregen? (Hoe?)
o Negatief
§ Binnen welke grenzen? (Tot hoever?)
TRIAS POLITICA
Montesquieu: grondlegger voor het machtsevenwicht
- Oorspronkelijke Nederlandse opzet
o Leek veel op het doel van montesquieu
o Al onafhankelijke rechters
- Het legaliteitsbeginsel
o Het burgers bindend overheidsoptreden moet gebaseerd zijn op:
§ Attributie of
§ Delegatie
§ En moet herleidbaar zijn tot formele wetgeving
- Hedendaagse betekenis
o Trias politica is tegenwoordig niet meer zo strikt
o Systeem van checks and balances
o De scheidslijn tussen regeringsfracties en oppositionele fracties is van grote betekenis in de
onderlinge relatie tussen de regering en S-G
o Staten generaal
§ Vooral bevoegdheden voor eigen functioneren (bijv. art. 61 Gw)
§ Soms extern effect
• Houden van enquête (art. 70 Gw)
• Benoeming nationale ombudsman (art. 78a Gw)
o Wetgevingsprocedure
§ Door de S-G en regering tezamen (art. 81 Gw)
§ Procedure (art. 82 t/m art. 88 Gw)
o Vertrouwensrelatie
§ S-G dient vertrouwen te hebben in de regering
• Ministeriele verantwoordelijkheid (Art. 42 lid 2 Gw)
o Alsmede de ondergeschikte ambtenaren
o Inlichtingenplicht (art. 68 Gw)
o Motie van wantrouwen (art. 64 Gw)
DE EISEN VAN EEN DEMOCRATIE
Minimumeisen voor een democratisch openbaar bestuur
- Actief kiesrecht
- Passief kiesrecht
- Recht om politieke macht na te streven
- Uitingsvrijheid en vrijheid van vereniging
- Openbaarheid van besluitvorming en meerderheid bij besluitvorming
- Volksvertegenwoordigers. Hebben invloed op besluitvorming vooraf en controle achteraf
- Rechten van minderheden worden ook gerespecteerd.
Tilburg University | Sven Stommels 3
WEEK 1
INLEIDING
- Het Recht
o Privaat
o Publiek
§ Strafrecht
§ Staats- en bestuursrecht
Het handelen van de overheid kan onderverdeeld worden in twee categorieën:
- Feitelijke handelingen: Denk aan het aanleggen van een weg of brug
- Rechtshandelingen
o Privaatrechtelijke rechtshandelingen
o Publiekrechtelijke rechtshandelingen
§ Veelal besluiten, die eenzijdig bindend verklaard zijn.
Het basismodel:
- Algemeen verbindend voorschrift (AVV):
o Besluiten die in beginsel voor een onbepaaldheid van gevallen gelding hebben en toegepast
kunnen worden (wet in materiële zin)
- Beschikking:
o Besluiten die in één bepaald geval een rechtsgevolg tot stand brengen
- Beleidsregels:
o Besluiten die aangeven op welke wijze een orgaan zijn beleid moet voeren
- Plannen
o Bijvoorbeeld een beleidsplan.
Het overheidsoptreden is noodzakelijk, aangezien het veelal onderwerpen zijn die de gehele
gemeenschap aangaan, maar niet door de gemeenschap zelf geregeld kan worden (denk aan defensie,
infrastructuur, etc.)
HISTORIE
De soevereine staat:
- Theocratische staatsleer
o Een vorst die compleet soeverein is
§ De legitieme vorst (die het natuurrecht respecteert)
§ De tiran (die het natuurrecht niet respecteert)
o Destijds gebruik gemaakt van het feodale stelsel
§ Zie Magna Carta à codificatie van het gewoonte (natuur)recht
Maatschappelijke contract
- Afscheiding van de 7 provincies
o Plakkaat van Verlatinghe
- Natuurrechtelijke contractenleer (maatschappelijk contract)
Tilburg University | Sven Stommels 1
, Een klassieke – Liberale rechtstaat
- Legaliteitsbeginsel: “Machtsuitoefening door de staat is slechts toegestaan wanneer deze berust
op een door de wet gegeven bevoegdheid”
- Machtsverdeling:
o Wetgevende macht (volksvertegenwoordiging)
o Uitvoerende macht (regering)
o Rechterlijke macht (rechters)
- Grondrechten
o De persoon is een autonoom subject
o Non-identificatiebeginsel
- Rechterlijke controle
Democratische rechtstaat
- Bij liberale stelsel is het kiesrecht gebaseerd op het vermogen
- Pas in 1919 sprake van democratische rechtstaat door algeheel kiesrecht (mannen en vrouwen)
- Democratische legitimatie (door middel van vertrouwens regel)
Sociale rechtstaat
- Ook wel een verzorgingsstaat genoemd
- Actief omstandigheden scheppen door de overheid die de burgers eerlijke kansen moet geven
- Sociale grondrechten
Problemen van democratische rechtstaat
- Worden minderheden wel vertegenwoordigd
- Meer terroristische aanvallen (door het niet inbreuk maken op het recht van privacy)
- Moeizame verhouding tussen democratische-rechtstatelijke eisen enerzijds en effectief
overheidsoptreden anderzijds.
Problemen van een sociale rechtstaat
- Democratische legitimatie van overheidshandelen is verminderd
o De terugtred van de formele wetgever
- Volksvertegenwoordiging kan niet voldoen aan eenieders wensen
- Adagium: “Wat mogelijk is, blijkt in hoge mate bepaald te worden door de gegeven
omstandigheden”
DE EISEN VAN EEN RECHTSTAAT
De vier eisen zijn te stellen aan een rechtstaat
- Legaliteitsbeginsel
o Burgers bindende machtsuitoefening is slechts geoorloofd indien en in zo verre er een
rechtsregel is die daartoe een grondslag geeft.
o Verschil constitutie en grondwet
§ Constitutie: het geheel aan regels dat de gorndslag van het staatsbestel bevat
§ Grondwet: een wet met hoger rechtskarakter
§ Ieder land heeft een constitutie, maar niet ieder land heeft een grondwet (bijv.
Engeland
- Machtsevenwicht
o Trias politica
o Systeem van checks and balances
- Grondwetten
o Rigide-systeem (grondwet is moeilijk aan te passen)
- Rechterlijke controle
o Onafhankelijke rechter
Tilburg University | Sven Stommels 2
, LEGALITEITSBEGINSEL
Legaliteitsbeginsel: “Overheidsoptreden dient te berusten op een wettelijke grondslag”
- 2 aspecten
o Positief
§ Welke overheidsinstantie is bevoegd? (Wat?)
§ Welke bevoegdheid hebben ze? (Wat?)
§ Op welke manier verkregen? (Hoe?)
o Negatief
§ Binnen welke grenzen? (Tot hoever?)
TRIAS POLITICA
Montesquieu: grondlegger voor het machtsevenwicht
- Oorspronkelijke Nederlandse opzet
o Leek veel op het doel van montesquieu
o Al onafhankelijke rechters
- Het legaliteitsbeginsel
o Het burgers bindend overheidsoptreden moet gebaseerd zijn op:
§ Attributie of
§ Delegatie
§ En moet herleidbaar zijn tot formele wetgeving
- Hedendaagse betekenis
o Trias politica is tegenwoordig niet meer zo strikt
o Systeem van checks and balances
o De scheidslijn tussen regeringsfracties en oppositionele fracties is van grote betekenis in de
onderlinge relatie tussen de regering en S-G
o Staten generaal
§ Vooral bevoegdheden voor eigen functioneren (bijv. art. 61 Gw)
§ Soms extern effect
• Houden van enquête (art. 70 Gw)
• Benoeming nationale ombudsman (art. 78a Gw)
o Wetgevingsprocedure
§ Door de S-G en regering tezamen (art. 81 Gw)
§ Procedure (art. 82 t/m art. 88 Gw)
o Vertrouwensrelatie
§ S-G dient vertrouwen te hebben in de regering
• Ministeriele verantwoordelijkheid (Art. 42 lid 2 Gw)
o Alsmede de ondergeschikte ambtenaren
o Inlichtingenplicht (art. 68 Gw)
o Motie van wantrouwen (art. 64 Gw)
DE EISEN VAN EEN DEMOCRATIE
Minimumeisen voor een democratisch openbaar bestuur
- Actief kiesrecht
- Passief kiesrecht
- Recht om politieke macht na te streven
- Uitingsvrijheid en vrijheid van vereniging
- Openbaarheid van besluitvorming en meerderheid bij besluitvorming
- Volksvertegenwoordigers. Hebben invloed op besluitvorming vooraf en controle achteraf
- Rechten van minderheden worden ook gerespecteerd.
Tilburg University | Sven Stommels 3
