Maatschappijwetenschappen - Verandering
Hoofdstuk 1 - Verandering door rationalisering, individualisering en institutionalisering.
1.1 - Rationalisering.
● RATIONALISERING: het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de bedoeling
haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en van het doelgericht inzetten van middelen ten einde zo
efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken.
Tot de Franse Revolutie (1789) hadden wij een theocentrisch wereldbeeld. Na de Franse en de Industriële Revolutie
(1850-1900) veranderde dit in een antropocentrisch wereldbeeld.
● Theocentrisch wereldbeeld: een wereldbeeld waarin God centraal staat.
● Antropocentrisch wereldbeeld: een wereldbeeld waarin de mens centraal staat.
Belangrijk voor deze omslag was het tijdperk van de Verlichting. Je moest alles met je verstand kunnen beredeneren.
De rede gaat alleen maar af op feiten. De filosofen beschouwden het universum en de natuur als een systeem dat
gehoorzaamt aan logische natuurwetten en wetmatigheden. Deze natuurwetten kunnen door rede en ratio worden
ontdekt en blootgelegd.
● Verlichting of Eeuw van de Rede: cultureel-filosofische en intellectuele stroming in EUropa die ruwweg
samenviel met de 18e eeuw. De ratio (verstand = rede) stond centraal.
In het tijdperk van de moderniteit zijn de mensen steeds meer op een rationele manier gaan handelen → de
productie van kennis en de toepassing van wetenschap is steeds meer centraal komen te staan. Dit in tegenstelling
tot de premoderne tijd.
● Moderniteit: periode van 1800 tot heden, waarin men gelooft dat veranderingen onvermijdelijk leiden tot
vooruitgang, waarvoor wetenschap en technologie zorgen.
● Premoderne tijd: tijd waarin het denken en doen van mensen veel meer geleid werd door:
- Godsdienstige tradities.
- Ingesleten gewoontes.
- Van generatie op generatie overgedragen praktische handelingswijsheden.
In de moderne tijd verminderde het belang van tradities en emotionele bindingen en opvattingen. Er was minder
aandacht voor het bovennatuurlijke.
1.2 - Individualisering
Veel mensen hebben de afgelopen decennia hun afhankelijkheid van bepaalde traditionele instituties weten te
verminderen: Gezin, sociale klasse, kerk, arbeid en huwelijk. Dat mensen verantwoordelijk worden voor zichzelf
betekent niet dat de sociale structuren verdwijnen. De betekenis van traditionele sociale instituties verandert. Het
individu laat zich minder snel leiden door de afgesproken regels.
● INDIVIDUALISERING: het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op
verschillende gebieden kunnen vergroten.
● SOCIALE INSTITUTIES: complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen en hun
onderlinge relaties rond een bepaald facet van het sociale leven reguleren.
Individualisering kan gezien worden als een positief en als een negatief proces.
Positief: Negatief:
- associatie met een emancipatieproces - een vermindering van maatschappelijke
dat gekenmerkt wordt door een integratie.
toename van individuele vrijheid. - Een toenemende egoïsme.
- De vrijheid om een eigen weg te gaan. - Een totaal losgeslagen verzelfstandiging
- De wil om veelal onbeperkt van het van mensen in de zin van het losraken
leven te genieten. van de bindingen met andere mensen
en groepen.
- Een toename van eenzaamheid.
1
, Mensen zijn de afgelopen decennia meer waarde gaan hechten aan zaken als zelfontplooiing en zelfexpressie,
tolerantie, vrijheid van meningsuiting nen intieme persoonlijke relaties. Ondanks de roep om sociale cohesie willen
de meeste mensen in onze huidige samenleving niet terug naar een leven in stabiele en hechte gemeenschappen, de
nauwelijks ruimten laten voor individuele keuzes.
● SOCIALE COHESIE: het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met
elkaar hebben, het gevoel een groep te zijn en samen iets te beleven, het gevoel lid te zijn van een
gemeenschap, de mate van verantwoordelijkheid voor elkaars lot, in het bijzonder elkaars welzijn, en de
mate waarin anderen daar ook een beroep op kunnen doen.
Dat de keuzevrijheid is opgenomen betekent niet dat mensen onafhankelijk voor elkaar kiezen. De verschillen in
gedrag en opvattingen zijn niet in alle opzichten groter geworden.
1.3 - Institutionalisering
Het proces van institutionalisering geeft de mensen ook enige zekerheid in het alledaagse handelen en ook wat meer
ruimte en tijd.
● INSTITUTIONALISERING: het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde
regels vastgelegd wordt in standaardgedragpatronen, die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties
reguleren.
Pas als iemand zich op een bepaalde manier gedraagt, komt zijn positie tot leven. Van deze persoon verwachten wij
dat hij zich aan de waarden en normen houdt die bij deze positie hoort.
In Nederland is er sprake van een institutionalisering van de arbeidsverhoudingen, het zogenaamde poldermodel.
Hierbij is er sprake van een overlegeconomie. De afspraken die hierbij worden gemaakt worden opgenomen in een
CAO.
● Poldermodel: model wordt door middel van overleg naar tussenoplossingen gezocht.
● CAO: Collectieve Arbeidsovereenkomst.
Door de acceptatie van waarden en normen kunne mensen zich met nieuwe ontwikkelenen bezig houden → Door
institutionalisering krijgen de waarden van mensen een plaats in hun handelen. De institutionalisering bepaalt ook
voor een deel hun beeld van de werkelijkheid.
In een proces van institutionalisering ontstaan er vaak allerlei organisatie die zich richten op de standaardpatronen
die zich vormen.
2
Hoofdstuk 1 - Verandering door rationalisering, individualisering en institutionalisering.
1.1 - Rationalisering.
● RATIONALISERING: het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de bedoeling
haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en van het doelgericht inzetten van middelen ten einde zo
efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken.
Tot de Franse Revolutie (1789) hadden wij een theocentrisch wereldbeeld. Na de Franse en de Industriële Revolutie
(1850-1900) veranderde dit in een antropocentrisch wereldbeeld.
● Theocentrisch wereldbeeld: een wereldbeeld waarin God centraal staat.
● Antropocentrisch wereldbeeld: een wereldbeeld waarin de mens centraal staat.
Belangrijk voor deze omslag was het tijdperk van de Verlichting. Je moest alles met je verstand kunnen beredeneren.
De rede gaat alleen maar af op feiten. De filosofen beschouwden het universum en de natuur als een systeem dat
gehoorzaamt aan logische natuurwetten en wetmatigheden. Deze natuurwetten kunnen door rede en ratio worden
ontdekt en blootgelegd.
● Verlichting of Eeuw van de Rede: cultureel-filosofische en intellectuele stroming in EUropa die ruwweg
samenviel met de 18e eeuw. De ratio (verstand = rede) stond centraal.
In het tijdperk van de moderniteit zijn de mensen steeds meer op een rationele manier gaan handelen → de
productie van kennis en de toepassing van wetenschap is steeds meer centraal komen te staan. Dit in tegenstelling
tot de premoderne tijd.
● Moderniteit: periode van 1800 tot heden, waarin men gelooft dat veranderingen onvermijdelijk leiden tot
vooruitgang, waarvoor wetenschap en technologie zorgen.
● Premoderne tijd: tijd waarin het denken en doen van mensen veel meer geleid werd door:
- Godsdienstige tradities.
- Ingesleten gewoontes.
- Van generatie op generatie overgedragen praktische handelingswijsheden.
In de moderne tijd verminderde het belang van tradities en emotionele bindingen en opvattingen. Er was minder
aandacht voor het bovennatuurlijke.
1.2 - Individualisering
Veel mensen hebben de afgelopen decennia hun afhankelijkheid van bepaalde traditionele instituties weten te
verminderen: Gezin, sociale klasse, kerk, arbeid en huwelijk. Dat mensen verantwoordelijk worden voor zichzelf
betekent niet dat de sociale structuren verdwijnen. De betekenis van traditionele sociale instituties verandert. Het
individu laat zich minder snel leiden door de afgesproken regels.
● INDIVIDUALISERING: het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op
verschillende gebieden kunnen vergroten.
● SOCIALE INSTITUTIES: complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen en hun
onderlinge relaties rond een bepaald facet van het sociale leven reguleren.
Individualisering kan gezien worden als een positief en als een negatief proces.
Positief: Negatief:
- associatie met een emancipatieproces - een vermindering van maatschappelijke
dat gekenmerkt wordt door een integratie.
toename van individuele vrijheid. - Een toenemende egoïsme.
- De vrijheid om een eigen weg te gaan. - Een totaal losgeslagen verzelfstandiging
- De wil om veelal onbeperkt van het van mensen in de zin van het losraken
leven te genieten. van de bindingen met andere mensen
en groepen.
- Een toename van eenzaamheid.
1
, Mensen zijn de afgelopen decennia meer waarde gaan hechten aan zaken als zelfontplooiing en zelfexpressie,
tolerantie, vrijheid van meningsuiting nen intieme persoonlijke relaties. Ondanks de roep om sociale cohesie willen
de meeste mensen in onze huidige samenleving niet terug naar een leven in stabiele en hechte gemeenschappen, de
nauwelijks ruimten laten voor individuele keuzes.
● SOCIALE COHESIE: het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met
elkaar hebben, het gevoel een groep te zijn en samen iets te beleven, het gevoel lid te zijn van een
gemeenschap, de mate van verantwoordelijkheid voor elkaars lot, in het bijzonder elkaars welzijn, en de
mate waarin anderen daar ook een beroep op kunnen doen.
Dat de keuzevrijheid is opgenomen betekent niet dat mensen onafhankelijk voor elkaar kiezen. De verschillen in
gedrag en opvattingen zijn niet in alle opzichten groter geworden.
1.3 - Institutionalisering
Het proces van institutionalisering geeft de mensen ook enige zekerheid in het alledaagse handelen en ook wat meer
ruimte en tijd.
● INSTITUTIONALISERING: het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde
regels vastgelegd wordt in standaardgedragpatronen, die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties
reguleren.
Pas als iemand zich op een bepaalde manier gedraagt, komt zijn positie tot leven. Van deze persoon verwachten wij
dat hij zich aan de waarden en normen houdt die bij deze positie hoort.
In Nederland is er sprake van een institutionalisering van de arbeidsverhoudingen, het zogenaamde poldermodel.
Hierbij is er sprake van een overlegeconomie. De afspraken die hierbij worden gemaakt worden opgenomen in een
CAO.
● Poldermodel: model wordt door middel van overleg naar tussenoplossingen gezocht.
● CAO: Collectieve Arbeidsovereenkomst.
Door de acceptatie van waarden en normen kunne mensen zich met nieuwe ontwikkelenen bezig houden → Door
institutionalisering krijgen de waarden van mensen een plaats in hun handelen. De institutionalisering bepaalt ook
voor een deel hun beeld van de werkelijkheid.
In een proces van institutionalisering ontstaan er vaak allerlei organisatie die zich richten op de standaardpatronen
die zich vormen.
2
