Kritisch Denken & Ethiek – Kennisclip gevolgenethiek
Introductie in de gevolgenethiek
Volgens teleologische ethische denkers heeft alles in het leven een doel. Een van de belangrijkste stromen
in de consequentialistische of teleologische (gevolgen-) ethiek is het utilitarisme. Volgens het utilitarisme
bepalen uitsluitend de gevolgen van een handeling of deze handeling moreel goed of fout is. Het ‘klassiek
utilitarisme’ is ontwikkeld door Jeremy Bentham en John Stuart Mill. Het klassiek utilitarisme wordt gezien als
een radicale morele theorie, omdat deze vaak in strijd is met alledaagse moraliteit en diepgewortelde
culturele normen.
Bentham formuleert de kern van zijn utilitarisme als volgt: ‘Met het nutsprincipe wordt elk principe bedoeld
dat elke handeling goed- of afkeurt op basis van de tendens die het lijkt te hebben om het geluk te vergroten
of verminderen van de partij om wiens belang het gaat.’
Kortom: hoe vaker een handeling geluk vergroot, hoe zekerder dat de handeling moreel juist is. Dit geldt
andersom ook: hoe vaker een handeling ongeluk teweeg brengt, hoe groter de kans dat deze handeling
moreel onjuist is.
‘Klassiek utilitarisme stelt dat de waarde van de gevolgen van een handeling wordt bepaald door
het plezier en de pijn dat aanwezig is in de gevolgen. Dat wordt beschreven in termen van
algemeen nut. Algemeen nut betekent het welzijn en geluk van alle mensen.’
Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen
Het utiliteitsprincipe wordt vaak als volgt samengevat: het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.
Volgens deze handeling mag een minderheid lijden, ter bevordering van het geluk van de meerderheid. Dit
wordt (volgens het utilitarisme) alleen goedgekeurd wanneer de netto hoeveelheid geluk groter is.
Volgens Benthams theorie is het goede optelbaar. Het algehele nut van een genotsverdeling is gelijk aan de
totale hoeveelheid genot die door een handeling wordt voorgebracht, ongeacht hoe dat genot is verdeeld. In
Benthams perspectief is gelijkheid niet direct van moreel belang.
Volgens het klassiek utilitarisme zijn waarden als gelijkheid en rechtvaardigheid op zichzelf niet
nastrevenswaardig of per definitie moreel goed. In plaats daarvan wordt geluk nagestreefd. Klassiek
utilitarisme is tweezijdig; aan de ene kant wordt het lijden van een kleine groep ten behoeve van een grote
groep (bijvoorbeeld slavernij) hiermee gerechtvaardigd, aan de andere kant wordt het schenken van geld
van de rijken aan de armen gezien als moreel juist, omdat het verminderen van jaloezie tussen deze twee
groepen leidt tot netto meer geluk.
Hedonisme: een filosofische stroming waar welzijn wordt gedefinieerd als de ervaring van geluk. Geluk is
hierbij de balans van aangename ervaringen (plezier) minus onaangename ervaringen (pijn). Het
hedonistische welzijnsbegrip richt zich sterk op fysieke gevoelens.
De geluksberekenaar
Bentham verdedigde de stelling dat plezier het intrinsieke goede is en pijn het intrinsieke slechte. De som
hiervan is de totale hoeveelheid geluk. Om een nauwkeurige berekening te maken, moest men rekening
houden met vier factoren:
1. Hoe intens is de pijn / het plezier?
2. Hoe lang houdt de pijn / het plezier aan?
3. Hoe groot is de kans dat de pijn / het plezier plaatsvindt?
4. Hoe gauw vindt de pijn / het plezier plaats?
Deze berekening moest uitgevoerd worden met alle betrokkenen in gedachten. Want wie alleen zijn eigen
geluk najaagt, beseft niet dat zijn geluk toeneemt wanneer anderen ook gelukkig zijn, aldus Bentham. Het
nastreven van geluk krijgt in het utilitarisme dus een morele dimensie wanneer het geluk van anderen tijdens
het uitvoeren van een handeling ook betrokken wordt.
Het utiliteitsprincipe en de geluksberekenaar moeten we zien als het criterium om te bepalen wat moreel juist
is. Het reikt dus een standaard aan ten aanzien van moreel juist handelen. Een handeling is moreel juist
wanneer de daadwerkelijke gevolgen een zo groot mogelijke hoeveelheid geluk teweegbrengen.
Introductie in de gevolgenethiek
Volgens teleologische ethische denkers heeft alles in het leven een doel. Een van de belangrijkste stromen
in de consequentialistische of teleologische (gevolgen-) ethiek is het utilitarisme. Volgens het utilitarisme
bepalen uitsluitend de gevolgen van een handeling of deze handeling moreel goed of fout is. Het ‘klassiek
utilitarisme’ is ontwikkeld door Jeremy Bentham en John Stuart Mill. Het klassiek utilitarisme wordt gezien als
een radicale morele theorie, omdat deze vaak in strijd is met alledaagse moraliteit en diepgewortelde
culturele normen.
Bentham formuleert de kern van zijn utilitarisme als volgt: ‘Met het nutsprincipe wordt elk principe bedoeld
dat elke handeling goed- of afkeurt op basis van de tendens die het lijkt te hebben om het geluk te vergroten
of verminderen van de partij om wiens belang het gaat.’
Kortom: hoe vaker een handeling geluk vergroot, hoe zekerder dat de handeling moreel juist is. Dit geldt
andersom ook: hoe vaker een handeling ongeluk teweeg brengt, hoe groter de kans dat deze handeling
moreel onjuist is.
‘Klassiek utilitarisme stelt dat de waarde van de gevolgen van een handeling wordt bepaald door
het plezier en de pijn dat aanwezig is in de gevolgen. Dat wordt beschreven in termen van
algemeen nut. Algemeen nut betekent het welzijn en geluk van alle mensen.’
Het grootste geluk voor het grootste aantal mensen
Het utiliteitsprincipe wordt vaak als volgt samengevat: het grootste geluk voor het grootste aantal mensen.
Volgens deze handeling mag een minderheid lijden, ter bevordering van het geluk van de meerderheid. Dit
wordt (volgens het utilitarisme) alleen goedgekeurd wanneer de netto hoeveelheid geluk groter is.
Volgens Benthams theorie is het goede optelbaar. Het algehele nut van een genotsverdeling is gelijk aan de
totale hoeveelheid genot die door een handeling wordt voorgebracht, ongeacht hoe dat genot is verdeeld. In
Benthams perspectief is gelijkheid niet direct van moreel belang.
Volgens het klassiek utilitarisme zijn waarden als gelijkheid en rechtvaardigheid op zichzelf niet
nastrevenswaardig of per definitie moreel goed. In plaats daarvan wordt geluk nagestreefd. Klassiek
utilitarisme is tweezijdig; aan de ene kant wordt het lijden van een kleine groep ten behoeve van een grote
groep (bijvoorbeeld slavernij) hiermee gerechtvaardigd, aan de andere kant wordt het schenken van geld
van de rijken aan de armen gezien als moreel juist, omdat het verminderen van jaloezie tussen deze twee
groepen leidt tot netto meer geluk.
Hedonisme: een filosofische stroming waar welzijn wordt gedefinieerd als de ervaring van geluk. Geluk is
hierbij de balans van aangename ervaringen (plezier) minus onaangename ervaringen (pijn). Het
hedonistische welzijnsbegrip richt zich sterk op fysieke gevoelens.
De geluksberekenaar
Bentham verdedigde de stelling dat plezier het intrinsieke goede is en pijn het intrinsieke slechte. De som
hiervan is de totale hoeveelheid geluk. Om een nauwkeurige berekening te maken, moest men rekening
houden met vier factoren:
1. Hoe intens is de pijn / het plezier?
2. Hoe lang houdt de pijn / het plezier aan?
3. Hoe groot is de kans dat de pijn / het plezier plaatsvindt?
4. Hoe gauw vindt de pijn / het plezier plaats?
Deze berekening moest uitgevoerd worden met alle betrokkenen in gedachten. Want wie alleen zijn eigen
geluk najaagt, beseft niet dat zijn geluk toeneemt wanneer anderen ook gelukkig zijn, aldus Bentham. Het
nastreven van geluk krijgt in het utilitarisme dus een morele dimensie wanneer het geluk van anderen tijdens
het uitvoeren van een handeling ook betrokken wordt.
Het utiliteitsprincipe en de geluksberekenaar moeten we zien als het criterium om te bepalen wat moreel juist
is. Het reikt dus een standaard aan ten aanzien van moreel juist handelen. Een handeling is moreel juist
wanneer de daadwerkelijke gevolgen een zo groot mogelijke hoeveelheid geluk teweegbrengen.
