Lijkschouw in de praktijk Forensische Pathologie
H1 Inleiding
§1.1 Wat is een lijkschouw?
Lijkschouw = het onderzoek van het lijk en van de omstandigheden waaronder het
overlijden heeft plaatsgevonden.
• Verricht door een arts
• Vaststellen van de dood is geen onderdeel van de lijkschouw
• Iedereen mag de dood vaststellen, maar een arts moet altijd ingeschakeld worden
• De wet gaat ervan uit dat de arts die de overleden patiënt behandelde de lijkschouw
verricht, in de praktijk is dit vaak niet het geval.
De lijkschouw is:
• onderzoek naar de medische voorgeschiedenis en de omstandigheden waarin de
dood intrad;
• lichamelijk onderzoek: inspectie en zo nodig palpatie, percussie en
temperatuurmeting;
• conclusie: vaststellen van de datum van overlijden en vaststellen van de
doodsoorzaak en de aard van het overlijden;
• verslaglegging: afgeven van een overlijdensverklaring en een B-verklaring voor het
CBS
§1.2 Doel en functie van de lijkschouw
Door het afgeven van de overlijdensverklaring worden de volgende zaken mogelijk:
• vervoeren van het lijk;
• inschrijving in het overlijdensregister van de burgerlijke stand;
• begraven of cremeren
Het verlof tot begraving of tot crematie wordt niet verleend zolang er geen verklaring van
overlijden is overlegd die is afgegeven door de behandelend arts of een forensisch arts.
De OvJ kan ook bezwaar geven tegen begraving of crematie.
§1.3 Cijfers
In NL overlijden jaarlijks 147.000 mensen
• 7300 niet-natuurlijke dood
• 6700 euthanasie (of hulp bij zelfdoding)
• 4600 ongevallen
• 1871 zelfdoding
• 104 moord en doodslag
Euthanasie wordt als natuurlijke dood geregistreerd.
1
Anne Nagtegaal
, H2 Regelgeving
§2.1 Wettelijke regels en algemene procedures
De wetgever gaat ervan uit dat de behandeld arts en de forensisch arts op gelijke wijze een
lijkschouw verrichten.
De regels over het afgeven van een verklaring van overlijden, inschakelen van een
forensisch arts en OvJ en het begraven/cremeren van een lijk zijn vastgelegd in de Wet op
de lijkbezorging (Wlb).
Tijdstip van de lijkschouw:
In de Wlb is vastgelegd dat de lijkschouw zo spoedig mogelijk na het overlijden moet plaats-
vinden. Zolang er geen lijkschouw is verricht, mag het lijk niet door de begrafenisondernemer
vervoerd worden.
Verplaatsen van het lijk:
Het vervoer van een lijk naar het uitvaartcentrum mag pas plaatsvinden na een verklaring
van natuurlijk overlijden (de A-verklaring). In het geval van een niet-natuurlijke dood of het
vermoeden mag een lijk niet verplaatst worden.
Voorwaarden voor het afgeven van een verklaring van overlijden:
In de A-verklaring staan de naam van de overledene en de geboorte- en overlijdensdatum.
De arts verklaart dat hij de lijkschouw persoonlijk heeft verricht en dat hij ervan overtuigd is
dat de dood door een natuurlijke oorzaak veroorzaakt is.
Alleen de behandelend arts en de forensisch arts mogen een A-verklaring afgeven.
Bij een niet-natuurlijke dood mag alleen een forensisch arts een overlijdensverklaring
afgeven volgens het B-formulier.
De forensisch arts wordt ingeschakeld bij:
• Bloed- of aanverwantschap tussen de schouwarts en overledene
• Onbekende doodsoorzaak
• Twijfel aan een natuurlijke aard van het overlijden
• Aanwijzingen voor een niet-natuurlijke dood
• Het overlijden van een minderjarige
Een A-verklaring mag niet afgegeven worden als:
• De arts onvoldoende informatie heeft over de voorgeschiedenis of de toedracht van
het overlijden.
• Als de informatie vooraf of tijdens het onderzoek van het lijk aanwijzingen oplevert
voor een niet-natuurlijke dood.
• Als op grond van alle beschikbare gegevens geen doodsoorzaak vastgesteld kan
worden.
Lijkbezorging:
Hier valt onder: begraven, cremeren en ontleding.
Sectie en orgaandonatie zijn geen wijzen van lijkbezorging.
Volgens de Wlb is het ontleden van een lijk in belang van de wetenschap of het anatomie-
onderwijs een bijzondere wijze van lijkbezorging, waarvoor de overledene of nabestaanden
toestemming moeten verlenen. Na de ontleding hoeft geen begrafenis of crematie plaats te
vinden.
Termijnen voor begraven:
Hoofdregel: niet eerder dan 36 uur na het overlijden en uiterlijk op de 6e werkdag na het
overlijden begraven of cremeren.
2
Anne Nagtegaal
, §2.2 Rolverdeling tussen betrokken professionals
Door kantooruren van de huisartsen, zal de lijkschouw vaak verricht worden door de
dienstdoende huisarts op dat moment i.p.v. de behandelend arts.
Beroepsgeheim = zwijgrecht + zwijgplicht
• Zwijgrecht à geeft een arts het recht tegenover justitie te zwijgen.
• Zwijgplicht à verplicht een arts vertrouwelijke gegevens die hij in de uitoefening van
zijn beroep heeft verkregen voor zich te houden (tot na de dood).
De inschakeling van een forensisch arts is gelegitimeerde inbreuk op het beroepsgeheim.
Gebruikelijk is dat de behandelend arts de forensisch arts zo veel mogelijk relevante
informatie verstrekt en de forensisch arts de informatie die verband houdt met het overlijden
vermeldt in zijn rapport aan de OvJ.
Een forensisch arts heeft dus een beperkt beroepsgeheim.
In geval van een overleden minderjarige is de behandelend arts verplicht om informatie te
verstrekken aan de forensisch arts.
§2.3 Formulieren
• Akte van levenloos geboren kind
• A-verklaring
- Behandelend arts
• Akte van lijkvinding
- Gemeentelijk lijkschouwer • Lijkenpas
• B-formulier • Medische verklaring van geen bezwaar tegen
• Artikel 10-formulier internationaal vervoer
- Standaard • Verklaring van geen bezwaar tegen begraven
- Euthanasie • Waarschuwing burgerlijke stand
• Akte van overlijden • Verlof tot begraven
• Verlof tot uitstel
• Verlof tot ontleding
3
Anne Nagtegaal
H1 Inleiding
§1.1 Wat is een lijkschouw?
Lijkschouw = het onderzoek van het lijk en van de omstandigheden waaronder het
overlijden heeft plaatsgevonden.
• Verricht door een arts
• Vaststellen van de dood is geen onderdeel van de lijkschouw
• Iedereen mag de dood vaststellen, maar een arts moet altijd ingeschakeld worden
• De wet gaat ervan uit dat de arts die de overleden patiënt behandelde de lijkschouw
verricht, in de praktijk is dit vaak niet het geval.
De lijkschouw is:
• onderzoek naar de medische voorgeschiedenis en de omstandigheden waarin de
dood intrad;
• lichamelijk onderzoek: inspectie en zo nodig palpatie, percussie en
temperatuurmeting;
• conclusie: vaststellen van de datum van overlijden en vaststellen van de
doodsoorzaak en de aard van het overlijden;
• verslaglegging: afgeven van een overlijdensverklaring en een B-verklaring voor het
CBS
§1.2 Doel en functie van de lijkschouw
Door het afgeven van de overlijdensverklaring worden de volgende zaken mogelijk:
• vervoeren van het lijk;
• inschrijving in het overlijdensregister van de burgerlijke stand;
• begraven of cremeren
Het verlof tot begraving of tot crematie wordt niet verleend zolang er geen verklaring van
overlijden is overlegd die is afgegeven door de behandelend arts of een forensisch arts.
De OvJ kan ook bezwaar geven tegen begraving of crematie.
§1.3 Cijfers
In NL overlijden jaarlijks 147.000 mensen
• 7300 niet-natuurlijke dood
• 6700 euthanasie (of hulp bij zelfdoding)
• 4600 ongevallen
• 1871 zelfdoding
• 104 moord en doodslag
Euthanasie wordt als natuurlijke dood geregistreerd.
1
Anne Nagtegaal
, H2 Regelgeving
§2.1 Wettelijke regels en algemene procedures
De wetgever gaat ervan uit dat de behandeld arts en de forensisch arts op gelijke wijze een
lijkschouw verrichten.
De regels over het afgeven van een verklaring van overlijden, inschakelen van een
forensisch arts en OvJ en het begraven/cremeren van een lijk zijn vastgelegd in de Wet op
de lijkbezorging (Wlb).
Tijdstip van de lijkschouw:
In de Wlb is vastgelegd dat de lijkschouw zo spoedig mogelijk na het overlijden moet plaats-
vinden. Zolang er geen lijkschouw is verricht, mag het lijk niet door de begrafenisondernemer
vervoerd worden.
Verplaatsen van het lijk:
Het vervoer van een lijk naar het uitvaartcentrum mag pas plaatsvinden na een verklaring
van natuurlijk overlijden (de A-verklaring). In het geval van een niet-natuurlijke dood of het
vermoeden mag een lijk niet verplaatst worden.
Voorwaarden voor het afgeven van een verklaring van overlijden:
In de A-verklaring staan de naam van de overledene en de geboorte- en overlijdensdatum.
De arts verklaart dat hij de lijkschouw persoonlijk heeft verricht en dat hij ervan overtuigd is
dat de dood door een natuurlijke oorzaak veroorzaakt is.
Alleen de behandelend arts en de forensisch arts mogen een A-verklaring afgeven.
Bij een niet-natuurlijke dood mag alleen een forensisch arts een overlijdensverklaring
afgeven volgens het B-formulier.
De forensisch arts wordt ingeschakeld bij:
• Bloed- of aanverwantschap tussen de schouwarts en overledene
• Onbekende doodsoorzaak
• Twijfel aan een natuurlijke aard van het overlijden
• Aanwijzingen voor een niet-natuurlijke dood
• Het overlijden van een minderjarige
Een A-verklaring mag niet afgegeven worden als:
• De arts onvoldoende informatie heeft over de voorgeschiedenis of de toedracht van
het overlijden.
• Als de informatie vooraf of tijdens het onderzoek van het lijk aanwijzingen oplevert
voor een niet-natuurlijke dood.
• Als op grond van alle beschikbare gegevens geen doodsoorzaak vastgesteld kan
worden.
Lijkbezorging:
Hier valt onder: begraven, cremeren en ontleding.
Sectie en orgaandonatie zijn geen wijzen van lijkbezorging.
Volgens de Wlb is het ontleden van een lijk in belang van de wetenschap of het anatomie-
onderwijs een bijzondere wijze van lijkbezorging, waarvoor de overledene of nabestaanden
toestemming moeten verlenen. Na de ontleding hoeft geen begrafenis of crematie plaats te
vinden.
Termijnen voor begraven:
Hoofdregel: niet eerder dan 36 uur na het overlijden en uiterlijk op de 6e werkdag na het
overlijden begraven of cremeren.
2
Anne Nagtegaal
, §2.2 Rolverdeling tussen betrokken professionals
Door kantooruren van de huisartsen, zal de lijkschouw vaak verricht worden door de
dienstdoende huisarts op dat moment i.p.v. de behandelend arts.
Beroepsgeheim = zwijgrecht + zwijgplicht
• Zwijgrecht à geeft een arts het recht tegenover justitie te zwijgen.
• Zwijgplicht à verplicht een arts vertrouwelijke gegevens die hij in de uitoefening van
zijn beroep heeft verkregen voor zich te houden (tot na de dood).
De inschakeling van een forensisch arts is gelegitimeerde inbreuk op het beroepsgeheim.
Gebruikelijk is dat de behandelend arts de forensisch arts zo veel mogelijk relevante
informatie verstrekt en de forensisch arts de informatie die verband houdt met het overlijden
vermeldt in zijn rapport aan de OvJ.
Een forensisch arts heeft dus een beperkt beroepsgeheim.
In geval van een overleden minderjarige is de behandelend arts verplicht om informatie te
verstrekken aan de forensisch arts.
§2.3 Formulieren
• Akte van levenloos geboren kind
• A-verklaring
- Behandelend arts
• Akte van lijkvinding
- Gemeentelijk lijkschouwer • Lijkenpas
• B-formulier • Medische verklaring van geen bezwaar tegen
• Artikel 10-formulier internationaal vervoer
- Standaard • Verklaring van geen bezwaar tegen begraven
- Euthanasie • Waarschuwing burgerlijke stand
• Akte van overlijden • Verlof tot begraven
• Verlof tot uitstel
• Verlof tot ontleding
3
Anne Nagtegaal
