Basisbegrippen
DEEL I: wat is recht?
Hoofdstuk 1: het recht als een geheel van gedragsregels
Wat is recht?
Geheel van gedragsregelen met een institutioneel en begripsmatig kader opgelegd
door de maatschappij met als doel: de ordening van de maatschappij
Geheel van gedragsregelen…
- Regels die een bevel of verbod inhouden, van een verschillende intensiteit
(Want niet alle regels gelden voor iedereen – verplichtingen getrouwd man
anders dan een wettelijk samenwonende)
- Dwingende (mag je niet van afwijken) of aanvullende regels
Met een institutioneel en begripsmatig kader
= voor de formulering, toepassing en afdwinging van de gedragsregels
Opgelegd door de maatschappij
- Via wetgevende organen
Met als doel: de ordening van de maatschappij*
Rechtsregelen worden gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
• Uitvoerende macht
• Rechterlijke macht
→ Initiatief tot handhaving is verschillend in privaatrecht en publiekrecht
Bij ons gaat het OM in publiekrecht zelf het initiatief nemen/ vb. in Tenerife bij een
moord moet de familie zelf een vordering instellen
Bij privaatrecht moet de burger zelf het initiatief nemen
1
,*Kwaliteit van de ordening van de maatschappij is afhankelijk van 3 parameters:
1) Rechtszekerheid
= men moet het recht kunnen kennen
Juridisch-technische vereisten hiervoor:
- Voorspelbaarheid
- Vastheid
- Algemeenheid
- Onderlinge consistentie
Nemo censetur ignorare legem (iedereen wordt geacht de wet te
kennen zoals die vandaag in België zou moeten worden toegepast)
→ Onmogelijk alles te kennen, want de dag van vandaag is het recht
niet voorspelbaar, vast, algemeen of onderling consistent
2) Rechtvaardigheid
= is evolutief, maar met een harde kern van immer te respecteren waarden
3) Doeltreffendheid
= middelen aangepast aan de doelstellingen
→ Levert de wet op waarvoor hij gemaakt is? → Dit wordt jammer genoeg niet
goed afgetoetst
SAMENGEVAT:
Recht is dus:
Een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele
voorschriften
Uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
Met het oog op een rechtzekere, rechtvaardige en doeltreffende ordening van de
maatschappij
→ Definitie focust zeer erg op de ordeningsfunctie van het recht, regels toepassen op
een casus – MAAR een jurist moet zich anders opstellen – niet elke regel is ideaal
voor uw client – kijken wat uw client nodig heeft, in plaats van gelijk of ongelijk te
achterhalen – toepassing van het recht is niet altijd de oplossing van het probleem
van uw client
2
, A. Enkele definities
“Objectief recht” en “subjectieve rechten”
- Objectief recht: geheel van rechtsregels in een maatschappij
- Subjectieve rechten: rechten van rechtssubjecten – NP of RP
= juridische bekrachtigde aanspraken en bevoegdheden die een rechtssubject
op bepaalde zaken of jegens bepaalde personen kan uitoefenen om zijn
doelstellingen te verwezenlijken
“Privaatrecht” en “publiekrecht”
- Publiekrecht: verticale verhouding tussen de overheid en de burger en de
overheden onderling
(Staatsrecht)
- Privaatrecht: horizontale verhouding tussen burgers onderling – personen op
voet van gelijkheid
(Erfrecht, verbintenissenrecht, goederenrecht…)
“Materieel recht” en “formeel recht”
- Materieel recht: betreft de inhoud van de gedragsregels die voor
rechtssubjecten rechten en plichten met zich meebrengen
- Formeel recht: gaat over de handhaving van het materieel recht
→ Door toepassing van het procesrecht
→ Geen enkele sector die zuiver materieel is
B. Bronnen van Belgisch privaatrecht
Oud BW en BW
De (her)codificatie is nog niet compleet: personen- en familierecht nog niet
gehercodificeerd
Wanneer is deze hercodificatie gebeurd voor welke deeldomeinen: moet je terug
kunnen vinden
Nieuw BW: in werking getreden op 1 januari 2025
Voorbeeld aansprakelijkheid gebeurd eind 2024: oud BW
Boek 2: nodig voor basisbegrippen
- Enkel Titel 3 (relatie- en vermogensrecht) is al volledig: 1 juli 2022
- Derest moet je terugzoeken in het oud BW (Titel 1 en 2)
Boek 3 Goederen: in werking getreden 1 september 2021
3
,Boek 4: nalatenschappen, schenkingen en testamenten: in werking getreden op 1
juli 2022
Boek 5: verbintenissenrecht: in werking getreden op 1 januari 2023
Boek 6: in werking getreden op 1 januari 2025
Boek 7: bijzondere overeenkomsten (zal wss in werkingtreding in 2027 –
wetsontwerp ligt klaar)
Boek 8: 1 november 2020
Boek 9: Zekerheden
- Persoonlijke zekerheden zal in werking treden op 1 januari 2026
- Zakelijke zekerheden? (gaat langer duren)
Boek 10: verjaring: daar moeten ze zelf nog aan beginnen
MAAR: er is ook privaatrecht dat niet in de codex staat!
• Bijzondere wetten
Soms is privaatrecht gecodificeerd, maar buiten het BW – dit soms omdat het geen federale
materie (vb. adoptierecht – stuk federaal, maar ook stuk aan de Gemeenschappen) – soms
gewestelijke materie (begrafenissen, vervoer van lijken) → BW: federale materie!
• De gewoonte
• De algemene rechtsbeginselen
→ Staat per definitie niet uitgewerkt in de codex
Vb. verbod van rechtsmisbruik – jarenlang algemeen rechtsbeginsel –> nu wettelijk opgetekend in Boek I
Vb. Verbod van dwanguitvoering op de persoon (algemeen rechtsbeginsel): geen enkele rechter kan u
dwingen om een DNA-onderzoek te ondergaan (ook al staat het op vonnis)
C. Vervaging van de klassieke onderscheiden
Privaat/ publiek
→ Hedendaagse rechtsorde: meergelaagd (privaat krijgt een publiekrechtelijk
karakter omdat er internationale verdragen op worden toegepast)
→ Publiekrechtelijk niveau maakt regels in privaatrecht/grijpt in in het privaatrecht
(aanvullend recht), dwingend! (Zoals vb. huurwetgeving)
Materieel/ formeel
→ Zelfs binnen het procesrecht (formeel) is er burgerlijk, publiek… procesrecht…
4
,DEEL II: Basisbegrippen
Hoofdstuk 1: Rechtssubjecten
A. Begrippen
Onderscheid rechtsfeiten, rechtshandelingen en rechtsgevolgen
Rechtsfeiten = feiten waaraan de rechtsregel gevolgen verbindt
Vb. er rijdt een bestuurder door het rood licht (het is niet de bedoeling van die persoon om de rechtsgevolgen die
hieraan gekoppeld zijn teweeg te brengen)
Vb. je wordt geboren (rechtsgevolgen gekoppeld aan de geboorte)
Rechtshandelingen = menselijke wilsverklaringen waaraan het recht
rechtsgevolgen verbindt en die gesteld worden om deze rechtsgevolgen mee te
brengen
Vb. een overeenkomst sluiten (materiële rechtshandeling), proceshandelingen, huwelijk aangaan, naar de dokter
gaan (stilzwijgende behandelingsovereenkomst) …
Verschil rechtsfeiten en rechtshandelingen
Bij rechtshandelingen is de bedoeling er/ de wil/ de intentie om rechtsgevolgen
teweeg te brengen, bij een rechtsfeit gebeurt het gewoon
Rechtsgevolgen = gevolgen die het recht koppelt aan feiten die beantwoorden aan
de hypothese die in de norm vervat ligt
Enkele definities:
Rechtssubject = persoon voor wie de rechtsnorm rechten en plichten meebrengt
Juridische persoonlijkheid = geheel van rechten en plichten van een rechtssubject
Persoon = iedere drager van rechten en plichten
➢ Natuurlijke personen
➢ Rechtspersonen
a) Natuurlijke personen
= elke levend én levensvatbaar geboren mens, zonder uitzondering
→ Andere levende wezens (dieren, embryo’s, het lijk…) hebben GEEN juridische
persoonlijkheid (en zijn geen rechtssubject) en hebben dus ook geen plichten, MAAR
genieten wel rechtsbescherming (titularis van rechten!)
EXAMEN: dieren zijn geen rechtssubjecten en bijgevolg ook geen titularis van rechten: fout, ze
genieten wel rechtsbescherming
5
, Begin van de juridische persoonlijkheid
= de levende én levensvatbare geboorte (NIET: de verwekking)
- Art. 58, §3, eerste lid oud BW: het kind dat overleden is op ogenblik van de
vaststelling van de bevalling door een arts of vroedvrouw, heeft géén
rechtspersoonlijkheid of juridische persoonlijkheid
- Art. 58, §3, tweede lid oud BW: de akte van een levenloos kind heeft geen
rechtsgevolgen uitgezonderd deze door de wet bepaald
EXAMEN: feit dat een kind doodgeboren wordt is een rechtsfeit: correct
WEL rechtsgevolgen door de wet bepaald: er wordt een akte opgemaakt van levenloos kind (na 6m
zwangerschap verplicht)
→ Louter symbolische betekenis als je dat kind een naam geeft ≠ afstamming, want dan ben je titularis
van rechten en plichten!!
→ Rechtsgevolg doodgeboren kind: krijgt startbedrag van geboorte, ziekte-uitkering, kind fiscaal ten
laste brengen gedurende 1 jaar etc.
MAAR: een verwerkt kind geniet wel rechten
Vb. erfrecht, schenking, erkenning, schadevergoeding
Gezegde: “Infans conceptus pro jam nato habetur, quoties de commodis eius agitur”
(het verwekt kind wordt beschouwd als geboren telkens dit in zijn belang is)
→ Deze rechten zijn wel slechts voorwaardelijk: ze kunnen pas opgeëist worden bij
de geboorte (volwaardig rechtssubject)
Ogenblik van de verwekking (art. 326 oud BW)
Wordt wettelijk vermoed* te liggen in de periode tussen de 300 ste (=10 maanden) en de
180ste (= 6 maanden) dag vóór de geboorte
→ *vermoeden juris tantum: weerlegbaar vermoeden mits tegenbewijs
(<->onweerlegbaar vermoeden = vermoeden juris et de iure)
Einde van de juridische persoonlijkheid
= de dood (een feitenkwestie)
Art. 4.5, tweede lid BW: vermoeden van gelijktijdig overlijden, indien de volgorde
waarin 2 of meer personen zijn overleden niet kan worden bepaald, omdat zij bvb. bij
eenzelfde ramp zijn verongelukt
Na de dood
= bepaalde aspecten van de juridische persoonlijkheid kunnen wel behouden blijven
of gewijzigd worden
6
DEEL I: wat is recht?
Hoofdstuk 1: het recht als een geheel van gedragsregels
Wat is recht?
Geheel van gedragsregelen met een institutioneel en begripsmatig kader opgelegd
door de maatschappij met als doel: de ordening van de maatschappij
Geheel van gedragsregelen…
- Regels die een bevel of verbod inhouden, van een verschillende intensiteit
(Want niet alle regels gelden voor iedereen – verplichtingen getrouwd man
anders dan een wettelijk samenwonende)
- Dwingende (mag je niet van afwijken) of aanvullende regels
Met een institutioneel en begripsmatig kader
= voor de formulering, toepassing en afdwinging van de gedragsregels
Opgelegd door de maatschappij
- Via wetgevende organen
Met als doel: de ordening van de maatschappij*
Rechtsregelen worden gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
• Uitvoerende macht
• Rechterlijke macht
→ Initiatief tot handhaving is verschillend in privaatrecht en publiekrecht
Bij ons gaat het OM in publiekrecht zelf het initiatief nemen/ vb. in Tenerife bij een
moord moet de familie zelf een vordering instellen
Bij privaatrecht moet de burger zelf het initiatief nemen
1
,*Kwaliteit van de ordening van de maatschappij is afhankelijk van 3 parameters:
1) Rechtszekerheid
= men moet het recht kunnen kennen
Juridisch-technische vereisten hiervoor:
- Voorspelbaarheid
- Vastheid
- Algemeenheid
- Onderlinge consistentie
Nemo censetur ignorare legem (iedereen wordt geacht de wet te
kennen zoals die vandaag in België zou moeten worden toegepast)
→ Onmogelijk alles te kennen, want de dag van vandaag is het recht
niet voorspelbaar, vast, algemeen of onderling consistent
2) Rechtvaardigheid
= is evolutief, maar met een harde kern van immer te respecteren waarden
3) Doeltreffendheid
= middelen aangepast aan de doelstellingen
→ Levert de wet op waarvoor hij gemaakt is? → Dit wordt jammer genoeg niet
goed afgetoetst
SAMENGEVAT:
Recht is dus:
Een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele
voorschriften
Uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
Met het oog op een rechtzekere, rechtvaardige en doeltreffende ordening van de
maatschappij
→ Definitie focust zeer erg op de ordeningsfunctie van het recht, regels toepassen op
een casus – MAAR een jurist moet zich anders opstellen – niet elke regel is ideaal
voor uw client – kijken wat uw client nodig heeft, in plaats van gelijk of ongelijk te
achterhalen – toepassing van het recht is niet altijd de oplossing van het probleem
van uw client
2
, A. Enkele definities
“Objectief recht” en “subjectieve rechten”
- Objectief recht: geheel van rechtsregels in een maatschappij
- Subjectieve rechten: rechten van rechtssubjecten – NP of RP
= juridische bekrachtigde aanspraken en bevoegdheden die een rechtssubject
op bepaalde zaken of jegens bepaalde personen kan uitoefenen om zijn
doelstellingen te verwezenlijken
“Privaatrecht” en “publiekrecht”
- Publiekrecht: verticale verhouding tussen de overheid en de burger en de
overheden onderling
(Staatsrecht)
- Privaatrecht: horizontale verhouding tussen burgers onderling – personen op
voet van gelijkheid
(Erfrecht, verbintenissenrecht, goederenrecht…)
“Materieel recht” en “formeel recht”
- Materieel recht: betreft de inhoud van de gedragsregels die voor
rechtssubjecten rechten en plichten met zich meebrengen
- Formeel recht: gaat over de handhaving van het materieel recht
→ Door toepassing van het procesrecht
→ Geen enkele sector die zuiver materieel is
B. Bronnen van Belgisch privaatrecht
Oud BW en BW
De (her)codificatie is nog niet compleet: personen- en familierecht nog niet
gehercodificeerd
Wanneer is deze hercodificatie gebeurd voor welke deeldomeinen: moet je terug
kunnen vinden
Nieuw BW: in werking getreden op 1 januari 2025
Voorbeeld aansprakelijkheid gebeurd eind 2024: oud BW
Boek 2: nodig voor basisbegrippen
- Enkel Titel 3 (relatie- en vermogensrecht) is al volledig: 1 juli 2022
- Derest moet je terugzoeken in het oud BW (Titel 1 en 2)
Boek 3 Goederen: in werking getreden 1 september 2021
3
,Boek 4: nalatenschappen, schenkingen en testamenten: in werking getreden op 1
juli 2022
Boek 5: verbintenissenrecht: in werking getreden op 1 januari 2023
Boek 6: in werking getreden op 1 januari 2025
Boek 7: bijzondere overeenkomsten (zal wss in werkingtreding in 2027 –
wetsontwerp ligt klaar)
Boek 8: 1 november 2020
Boek 9: Zekerheden
- Persoonlijke zekerheden zal in werking treden op 1 januari 2026
- Zakelijke zekerheden? (gaat langer duren)
Boek 10: verjaring: daar moeten ze zelf nog aan beginnen
MAAR: er is ook privaatrecht dat niet in de codex staat!
• Bijzondere wetten
Soms is privaatrecht gecodificeerd, maar buiten het BW – dit soms omdat het geen federale
materie (vb. adoptierecht – stuk federaal, maar ook stuk aan de Gemeenschappen) – soms
gewestelijke materie (begrafenissen, vervoer van lijken) → BW: federale materie!
• De gewoonte
• De algemene rechtsbeginselen
→ Staat per definitie niet uitgewerkt in de codex
Vb. verbod van rechtsmisbruik – jarenlang algemeen rechtsbeginsel –> nu wettelijk opgetekend in Boek I
Vb. Verbod van dwanguitvoering op de persoon (algemeen rechtsbeginsel): geen enkele rechter kan u
dwingen om een DNA-onderzoek te ondergaan (ook al staat het op vonnis)
C. Vervaging van de klassieke onderscheiden
Privaat/ publiek
→ Hedendaagse rechtsorde: meergelaagd (privaat krijgt een publiekrechtelijk
karakter omdat er internationale verdragen op worden toegepast)
→ Publiekrechtelijk niveau maakt regels in privaatrecht/grijpt in in het privaatrecht
(aanvullend recht), dwingend! (Zoals vb. huurwetgeving)
Materieel/ formeel
→ Zelfs binnen het procesrecht (formeel) is er burgerlijk, publiek… procesrecht…
4
,DEEL II: Basisbegrippen
Hoofdstuk 1: Rechtssubjecten
A. Begrippen
Onderscheid rechtsfeiten, rechtshandelingen en rechtsgevolgen
Rechtsfeiten = feiten waaraan de rechtsregel gevolgen verbindt
Vb. er rijdt een bestuurder door het rood licht (het is niet de bedoeling van die persoon om de rechtsgevolgen die
hieraan gekoppeld zijn teweeg te brengen)
Vb. je wordt geboren (rechtsgevolgen gekoppeld aan de geboorte)
Rechtshandelingen = menselijke wilsverklaringen waaraan het recht
rechtsgevolgen verbindt en die gesteld worden om deze rechtsgevolgen mee te
brengen
Vb. een overeenkomst sluiten (materiële rechtshandeling), proceshandelingen, huwelijk aangaan, naar de dokter
gaan (stilzwijgende behandelingsovereenkomst) …
Verschil rechtsfeiten en rechtshandelingen
Bij rechtshandelingen is de bedoeling er/ de wil/ de intentie om rechtsgevolgen
teweeg te brengen, bij een rechtsfeit gebeurt het gewoon
Rechtsgevolgen = gevolgen die het recht koppelt aan feiten die beantwoorden aan
de hypothese die in de norm vervat ligt
Enkele definities:
Rechtssubject = persoon voor wie de rechtsnorm rechten en plichten meebrengt
Juridische persoonlijkheid = geheel van rechten en plichten van een rechtssubject
Persoon = iedere drager van rechten en plichten
➢ Natuurlijke personen
➢ Rechtspersonen
a) Natuurlijke personen
= elke levend én levensvatbaar geboren mens, zonder uitzondering
→ Andere levende wezens (dieren, embryo’s, het lijk…) hebben GEEN juridische
persoonlijkheid (en zijn geen rechtssubject) en hebben dus ook geen plichten, MAAR
genieten wel rechtsbescherming (titularis van rechten!)
EXAMEN: dieren zijn geen rechtssubjecten en bijgevolg ook geen titularis van rechten: fout, ze
genieten wel rechtsbescherming
5
, Begin van de juridische persoonlijkheid
= de levende én levensvatbare geboorte (NIET: de verwekking)
- Art. 58, §3, eerste lid oud BW: het kind dat overleden is op ogenblik van de
vaststelling van de bevalling door een arts of vroedvrouw, heeft géén
rechtspersoonlijkheid of juridische persoonlijkheid
- Art. 58, §3, tweede lid oud BW: de akte van een levenloos kind heeft geen
rechtsgevolgen uitgezonderd deze door de wet bepaald
EXAMEN: feit dat een kind doodgeboren wordt is een rechtsfeit: correct
WEL rechtsgevolgen door de wet bepaald: er wordt een akte opgemaakt van levenloos kind (na 6m
zwangerschap verplicht)
→ Louter symbolische betekenis als je dat kind een naam geeft ≠ afstamming, want dan ben je titularis
van rechten en plichten!!
→ Rechtsgevolg doodgeboren kind: krijgt startbedrag van geboorte, ziekte-uitkering, kind fiscaal ten
laste brengen gedurende 1 jaar etc.
MAAR: een verwerkt kind geniet wel rechten
Vb. erfrecht, schenking, erkenning, schadevergoeding
Gezegde: “Infans conceptus pro jam nato habetur, quoties de commodis eius agitur”
(het verwekt kind wordt beschouwd als geboren telkens dit in zijn belang is)
→ Deze rechten zijn wel slechts voorwaardelijk: ze kunnen pas opgeëist worden bij
de geboorte (volwaardig rechtssubject)
Ogenblik van de verwekking (art. 326 oud BW)
Wordt wettelijk vermoed* te liggen in de periode tussen de 300 ste (=10 maanden) en de
180ste (= 6 maanden) dag vóór de geboorte
→ *vermoeden juris tantum: weerlegbaar vermoeden mits tegenbewijs
(<->onweerlegbaar vermoeden = vermoeden juris et de iure)
Einde van de juridische persoonlijkheid
= de dood (een feitenkwestie)
Art. 4.5, tweede lid BW: vermoeden van gelijktijdig overlijden, indien de volgorde
waarin 2 of meer personen zijn overleden niet kan worden bepaald, omdat zij bvb. bij
eenzelfde ramp zijn verongelukt
Na de dood
= bepaalde aspecten van de juridische persoonlijkheid kunnen wel behouden blijven
of gewijzigd worden
6
