Cultuur en diversiteitsstudies
DEEL 1: CULTUUR: ENKELE KADERS
1) INLEIDING
Blijft een uitdaging om een goede omschrijving te geven van cultuur zonder reducerend te zijn.
Oorspronkelijk:
- Betekende cultuur “bewerking van de bodem”
- In die basisomschrijving ziet men cultuur als alles wat aan de natuur toegevoegd wordt
- Of het ingrijpen en bewerken en beheersen van de natuur
= deze omschrijving is beperkt, statisch -> iets is OF natuur OF cultuur, realiteit is complexer!
De mens manipuleert de natuur tot een nieuwe realiteit waarvan de grenzen erg flou zijn.
Verfijnen:
Cultuur heeft te maken met aspecten van het menselijk
zijn en handelen in relatie tot wat men bewust/onbewust
leert als lid van een bepaalde groep, in een bepaalde
context, in verschillende periodes
Cultuur is van oudsher het BELANGRIJKSTE onderdeel van
de studie van de culturele antropologie
= zijtak van antropologie die breedst mogelijk perspectief
op het begrip cultuur probeert te geven.
1.1 – Antropologie als vertrekpunt voor een definitiekader
Antropologie:
- Ontstaan midden 19e eeuw bij de scheiding tussen de filosofen en de andere sociale wetenschappen
- Deel van de wetenschappers voelden zich aangetrokken tot interne problematiek van de
Europese samenleving en een ander deel van de wetenschappers tot de INHEEMSE SAMENLEVINGEN.
- Op dit moment profileren zich de antropologen die het als hun taak zien om de schriftloze culturen te
bestuderen = ze noemen zich ETNOLOGEN OF VOLKENKUNDIGEN
Leggen accent op studie van de andere, de vreemde, primitieve
In de studie van volkeren merkt men vooral de verschillen op en verdiept zich erg graag in de exotische
vreemden
Aanleidingen tot het ontstaan van de antropologie:
- De interesse in de ander, door het ontstaan van een veranderend wetenschapsveld
- De ontdekkingen door Europa en het kolonialisme
Kort samengevat: er ontstaat een tijdspanne van expansie, slavernij en kolonisering met intensief contact met andere
samenlevingen, door contacten nood om vreemde samenlevingen te bestuderen
Doel enerzijds: De studie op zich
Doel anderzijds: De nood om kennis te gebruiken in de praktijken van de bezette gebieden ter beschaving
= deze benadering past perfect in het wereldbeeld waarin gezegd wordt dat de primitieve culturen gedoemd waren
om te verdwijnen omdat ze niet aangepast waren aan de Europese beschaving.
,Door het tijdskader en de manier waarop antropologie zich ontwikkelde: wordt het al snel het kind van het
kolonialisme genoemd = bestudeerde de Vlaamse bevolking ervan uitgaande dat ze een rariteit zijn (minder
ontwikkeld dan “normale Europeanen”)
De antropologie zorgde voor concreet studiemateriaal over de zogenaamde primitieven (pg7 -> aanvullend laatste
alinea nog doorlezen) Kolonisatie bepaalt de mens, wereldbeeld en benadrukt de verschillen (pg8)
SAMENGEVAT:
- In de begindagen van de antropologie zal ze mee de kolonisatie in Europa begeleiden
- Biedt een mentaal kader als wetenschap aan het thuisfront
- Uiterlijke verschillen tussen de eigen worden en de ander worden op die manier verklaard
1.2 – Omschrijving antropologie
Goed om te onthouden (pg 8 -> de streepjes!!)
Definitie antropologie: Letterlijk de studie (logos) van de mens (anthropos) of nog de studie van de mensen zoals
Pinxten voorstelt.
1.3 – De kwestie cultuur in antropologisch perspectief
Cultuur is fascinerend en een zeer ingewikkeld concept, bv: het kan gaan over – eetcultuur, cultuur van een bepaalde
regio, inwoners…
GEVOLG: Verwarring ontstaat omdat we zowel gebiedsindelingen, groepsindelingen kunnen maken EN een
conceptuele benadering gebruiken
We weten dat:
Cultuur te maken heeft met wat we leren/doorgeven of delen en moeilijk om een duidelijke begrenzing toe te
voegen
- Moeilijkheid om vat te krijgen op cultuur, is een constante doorheen de geschiedenis
- De zoektocht naar omschrijving kan leiden tot een verenging = cultuur wordt herleid tot een eerder statisch
en kwetsbaar goed is soms het gevolg
Er bestaan veel definities van cultuur elk met een eigen invalshoek. Afhankelijk van de invalshoek die men inneemt
kan je de definities onderscheiden = de bril van de antropoloog zal de definitie kleuren
HEEL BELANGRIJK – PG11 – INDELINGEN DEFINITIES
1.4 – De eerste bruikbare definities
1.4.1 De voorlopers… cultuur krijgt een gezicht met en in het evolutionisme
Diverse benaderingen zijn mogelijk om cultuur in een definitie te vatten en elke tijdsperiode doet een poging
daartoe, aanzet om de ene bruikbare definitie te hanteren werd gegeven door een aantal belangrijke figuren
Bij vorming antropologie; door evolutionisten = veel aandacht voor CULTUUR, definitie van Tylor:
- De belangrijkste aanzet tot het formuleren van een mogelijke inhoud van cultuur
- Zijn definitie heeft zeer lang standgehouden omdat alle elementen nog steeds relevant zijn
- Hij had een erg etnocentrische en normatieve invulling van de “andere” cultuur
- Hij maakte een onderscheid tussen meerdere of mindere mate van beschaving
- Introduceerde een lijn voor alle culturen door te spreken over elementen die overal, in elke cultuur terug te
vinden zijn.
,Definitie cultuur Tylor:
Tylor wilde benadrukken dat er overal ter wereld een gelijkaardig fenomeen bestaat die op +/gelijkaardige manier
gevormd wordt: Cultuur vertoont een welbepaalde vorm, structuur, aard en systeem die verder gaat aan wat de
mens construeert.
BENADRUKTE ELEMENTEN IN DE DEFINITIE:
- Cultuur is aangeleerd
- Complex geheel (systeem)
- Alleen cultuur verwerven in context van samenleving
- Cultuur is breed
TEKORTKOMING VAN DE DEFINITIE:
- Perceptie wijst weinig naar de constante verandering, geschiedenis/ complexiteit van cultuur
- Of de moeilijkheid om er greep op te krijgen
- Lijkt in zijn definitie alsof cultuur een perfect wetenschappelijk te bestuderen fenomeen is
- Omschrijving en visie op cultuur van hem werd gevoed door de algemene gedachte die toen aan de orde was
in de natuurwetenschappen = het evolutionisme
1.4.1.1 – Het evolutionisme uitgelicht: de klassieke visie op cultuur
Achtergrond:
De geschiedschrijving van de wereld vond plaats vanuit Europa = alles vertrekt vanuit dit centrum
Vervolgens kleurt men de wereld in vanuit Europa (deze visie terug te vinden bij Joseph Conrad – “heart of darkness”
pg 14!!) De ontwikkeling van het denken in het cultuurrevolutionisme moeten we zien in het teken van een
algemeen tijdskader (pg 14)
- De 19de eeuw met haar achtergrond van kolonisering
- De industriële revolutie
- De ontwikkeling van de wetenschappen in het teken van de positivistische traditie
- Darwin met evolutietheorie, heeft een indirecte invloed gehad
- Discussie die heerste over de mens als behorend tot één soort of tot verschillende soorten -
Scheppingsverhaal
Gebrek aan goed veldwerk met feiten in combinatie met het eurocentrisme leidt grotendeels tot de centrale
opvatting van het evolutionisme Namelijk:
Centraal idee:
, Kenmerkend voor het evolutionisme: (pg 16)
- De studie van cultuur verloopt erg theoretisch
- Men vertrekt vanuit één uitgangspunt of hypothese
- De mate van complexiteit wordt gemeten a.d.h.v. aanwezige technologische elementen
- Men stelt westerse technologische ontwikkelingen als maatstaf
- Men heeft morele plicht om kolonisatie te handhaven
- Men verricht studie om de primitieve culturen (die gedoemd waren) te gebruiken als afschrikking
- Studie van primitieve volkeren om eigen geschiedenis te reconstrueren - + men neemt de volgende
vertrekpunten in de studie van cultuur:
Gelijkaardige evoluties wereldwijd zullen in gelijkaardige omstandigheden leiden tot eenzelfde soort van
gevolgen of keuzen
Alle Sml zullen dezelfde stadia doorlopen of hebben die reeds doorlopen en er is dus een cumulatieve,
kwalitatieve ontwikkeling van culturen
Er is een wereldwijde ontwikkeling in cultuur van een simpele vorm naar complexe vorm
1.4.1.2 – Wie is in het evolutionisme van belang?
Tylor, Morgan, Bachofen,… = eerste en meest bekende evolutionisten -> Ze schetsen cultuur voor eerst als iets door
sociale interactie gerealiseerd wordt en niet ontstaat uit aangeboren superioriteit
A) EDWARD BURNETT TYLOR (1832-1917)
- Vader van de antropologie
- Engelsman
Uitgangspunt: menselijk ras is psychisch één is
- Verruimde het begrip cultuur
proces van ontwikkeling, vorming, vooruitgang van vermogens en prestaties, van het doen en denken van de
menselijke soort! dit cultuurbegrip is etnocentrisch omdat het een cultuurideaal uitdraagt!
past perfect in tijdsgeest en vormde de ideologie voor het expansief kolonialisme
De evolutie van elke cultuur verloopt telkens langs drie stadia -> met een kwaliteitsverhoging + die tegelijk een
niveau van vooruitgang betekende
1. Stadium van primitiviteit
2. Stadium van barbaarsheid
3. Stadium van beschaving
= elementen om de fasen van elkaar te onderscheiden waren het gebruik van: stenen, wapens en verzamelen van
eten, landbouw en metaalbewerking en ontwikkeling van het eerste schrift.
B) LEWIS HENRY MORGAN (1818-1881)
- 1 van de grondleggers van de evolutionistische antropologie
- Geïnspireerd door zijn kennis van de Irokezen en wilde de laatste resten van een stervende cultuur voor het
nageslacht bewaren
- Hij verzamelde zoveel mogelijk gegevens over: levenswijze, religie, taal…
- Woonde er ook zelf = de kans om veel informatie te verzamelen (Pg 18: alinea’s!)
DEEL 1: CULTUUR: ENKELE KADERS
1) INLEIDING
Blijft een uitdaging om een goede omschrijving te geven van cultuur zonder reducerend te zijn.
Oorspronkelijk:
- Betekende cultuur “bewerking van de bodem”
- In die basisomschrijving ziet men cultuur als alles wat aan de natuur toegevoegd wordt
- Of het ingrijpen en bewerken en beheersen van de natuur
= deze omschrijving is beperkt, statisch -> iets is OF natuur OF cultuur, realiteit is complexer!
De mens manipuleert de natuur tot een nieuwe realiteit waarvan de grenzen erg flou zijn.
Verfijnen:
Cultuur heeft te maken met aspecten van het menselijk
zijn en handelen in relatie tot wat men bewust/onbewust
leert als lid van een bepaalde groep, in een bepaalde
context, in verschillende periodes
Cultuur is van oudsher het BELANGRIJKSTE onderdeel van
de studie van de culturele antropologie
= zijtak van antropologie die breedst mogelijk perspectief
op het begrip cultuur probeert te geven.
1.1 – Antropologie als vertrekpunt voor een definitiekader
Antropologie:
- Ontstaan midden 19e eeuw bij de scheiding tussen de filosofen en de andere sociale wetenschappen
- Deel van de wetenschappers voelden zich aangetrokken tot interne problematiek van de
Europese samenleving en een ander deel van de wetenschappers tot de INHEEMSE SAMENLEVINGEN.
- Op dit moment profileren zich de antropologen die het als hun taak zien om de schriftloze culturen te
bestuderen = ze noemen zich ETNOLOGEN OF VOLKENKUNDIGEN
Leggen accent op studie van de andere, de vreemde, primitieve
In de studie van volkeren merkt men vooral de verschillen op en verdiept zich erg graag in de exotische
vreemden
Aanleidingen tot het ontstaan van de antropologie:
- De interesse in de ander, door het ontstaan van een veranderend wetenschapsveld
- De ontdekkingen door Europa en het kolonialisme
Kort samengevat: er ontstaat een tijdspanne van expansie, slavernij en kolonisering met intensief contact met andere
samenlevingen, door contacten nood om vreemde samenlevingen te bestuderen
Doel enerzijds: De studie op zich
Doel anderzijds: De nood om kennis te gebruiken in de praktijken van de bezette gebieden ter beschaving
= deze benadering past perfect in het wereldbeeld waarin gezegd wordt dat de primitieve culturen gedoemd waren
om te verdwijnen omdat ze niet aangepast waren aan de Europese beschaving.
,Door het tijdskader en de manier waarop antropologie zich ontwikkelde: wordt het al snel het kind van het
kolonialisme genoemd = bestudeerde de Vlaamse bevolking ervan uitgaande dat ze een rariteit zijn (minder
ontwikkeld dan “normale Europeanen”)
De antropologie zorgde voor concreet studiemateriaal over de zogenaamde primitieven (pg7 -> aanvullend laatste
alinea nog doorlezen) Kolonisatie bepaalt de mens, wereldbeeld en benadrukt de verschillen (pg8)
SAMENGEVAT:
- In de begindagen van de antropologie zal ze mee de kolonisatie in Europa begeleiden
- Biedt een mentaal kader als wetenschap aan het thuisfront
- Uiterlijke verschillen tussen de eigen worden en de ander worden op die manier verklaard
1.2 – Omschrijving antropologie
Goed om te onthouden (pg 8 -> de streepjes!!)
Definitie antropologie: Letterlijk de studie (logos) van de mens (anthropos) of nog de studie van de mensen zoals
Pinxten voorstelt.
1.3 – De kwestie cultuur in antropologisch perspectief
Cultuur is fascinerend en een zeer ingewikkeld concept, bv: het kan gaan over – eetcultuur, cultuur van een bepaalde
regio, inwoners…
GEVOLG: Verwarring ontstaat omdat we zowel gebiedsindelingen, groepsindelingen kunnen maken EN een
conceptuele benadering gebruiken
We weten dat:
Cultuur te maken heeft met wat we leren/doorgeven of delen en moeilijk om een duidelijke begrenzing toe te
voegen
- Moeilijkheid om vat te krijgen op cultuur, is een constante doorheen de geschiedenis
- De zoektocht naar omschrijving kan leiden tot een verenging = cultuur wordt herleid tot een eerder statisch
en kwetsbaar goed is soms het gevolg
Er bestaan veel definities van cultuur elk met een eigen invalshoek. Afhankelijk van de invalshoek die men inneemt
kan je de definities onderscheiden = de bril van de antropoloog zal de definitie kleuren
HEEL BELANGRIJK – PG11 – INDELINGEN DEFINITIES
1.4 – De eerste bruikbare definities
1.4.1 De voorlopers… cultuur krijgt een gezicht met en in het evolutionisme
Diverse benaderingen zijn mogelijk om cultuur in een definitie te vatten en elke tijdsperiode doet een poging
daartoe, aanzet om de ene bruikbare definitie te hanteren werd gegeven door een aantal belangrijke figuren
Bij vorming antropologie; door evolutionisten = veel aandacht voor CULTUUR, definitie van Tylor:
- De belangrijkste aanzet tot het formuleren van een mogelijke inhoud van cultuur
- Zijn definitie heeft zeer lang standgehouden omdat alle elementen nog steeds relevant zijn
- Hij had een erg etnocentrische en normatieve invulling van de “andere” cultuur
- Hij maakte een onderscheid tussen meerdere of mindere mate van beschaving
- Introduceerde een lijn voor alle culturen door te spreken over elementen die overal, in elke cultuur terug te
vinden zijn.
,Definitie cultuur Tylor:
Tylor wilde benadrukken dat er overal ter wereld een gelijkaardig fenomeen bestaat die op +/gelijkaardige manier
gevormd wordt: Cultuur vertoont een welbepaalde vorm, structuur, aard en systeem die verder gaat aan wat de
mens construeert.
BENADRUKTE ELEMENTEN IN DE DEFINITIE:
- Cultuur is aangeleerd
- Complex geheel (systeem)
- Alleen cultuur verwerven in context van samenleving
- Cultuur is breed
TEKORTKOMING VAN DE DEFINITIE:
- Perceptie wijst weinig naar de constante verandering, geschiedenis/ complexiteit van cultuur
- Of de moeilijkheid om er greep op te krijgen
- Lijkt in zijn definitie alsof cultuur een perfect wetenschappelijk te bestuderen fenomeen is
- Omschrijving en visie op cultuur van hem werd gevoed door de algemene gedachte die toen aan de orde was
in de natuurwetenschappen = het evolutionisme
1.4.1.1 – Het evolutionisme uitgelicht: de klassieke visie op cultuur
Achtergrond:
De geschiedschrijving van de wereld vond plaats vanuit Europa = alles vertrekt vanuit dit centrum
Vervolgens kleurt men de wereld in vanuit Europa (deze visie terug te vinden bij Joseph Conrad – “heart of darkness”
pg 14!!) De ontwikkeling van het denken in het cultuurrevolutionisme moeten we zien in het teken van een
algemeen tijdskader (pg 14)
- De 19de eeuw met haar achtergrond van kolonisering
- De industriële revolutie
- De ontwikkeling van de wetenschappen in het teken van de positivistische traditie
- Darwin met evolutietheorie, heeft een indirecte invloed gehad
- Discussie die heerste over de mens als behorend tot één soort of tot verschillende soorten -
Scheppingsverhaal
Gebrek aan goed veldwerk met feiten in combinatie met het eurocentrisme leidt grotendeels tot de centrale
opvatting van het evolutionisme Namelijk:
Centraal idee:
, Kenmerkend voor het evolutionisme: (pg 16)
- De studie van cultuur verloopt erg theoretisch
- Men vertrekt vanuit één uitgangspunt of hypothese
- De mate van complexiteit wordt gemeten a.d.h.v. aanwezige technologische elementen
- Men stelt westerse technologische ontwikkelingen als maatstaf
- Men heeft morele plicht om kolonisatie te handhaven
- Men verricht studie om de primitieve culturen (die gedoemd waren) te gebruiken als afschrikking
- Studie van primitieve volkeren om eigen geschiedenis te reconstrueren - + men neemt de volgende
vertrekpunten in de studie van cultuur:
Gelijkaardige evoluties wereldwijd zullen in gelijkaardige omstandigheden leiden tot eenzelfde soort van
gevolgen of keuzen
Alle Sml zullen dezelfde stadia doorlopen of hebben die reeds doorlopen en er is dus een cumulatieve,
kwalitatieve ontwikkeling van culturen
Er is een wereldwijde ontwikkeling in cultuur van een simpele vorm naar complexe vorm
1.4.1.2 – Wie is in het evolutionisme van belang?
Tylor, Morgan, Bachofen,… = eerste en meest bekende evolutionisten -> Ze schetsen cultuur voor eerst als iets door
sociale interactie gerealiseerd wordt en niet ontstaat uit aangeboren superioriteit
A) EDWARD BURNETT TYLOR (1832-1917)
- Vader van de antropologie
- Engelsman
Uitgangspunt: menselijk ras is psychisch één is
- Verruimde het begrip cultuur
proces van ontwikkeling, vorming, vooruitgang van vermogens en prestaties, van het doen en denken van de
menselijke soort! dit cultuurbegrip is etnocentrisch omdat het een cultuurideaal uitdraagt!
past perfect in tijdsgeest en vormde de ideologie voor het expansief kolonialisme
De evolutie van elke cultuur verloopt telkens langs drie stadia -> met een kwaliteitsverhoging + die tegelijk een
niveau van vooruitgang betekende
1. Stadium van primitiviteit
2. Stadium van barbaarsheid
3. Stadium van beschaving
= elementen om de fasen van elkaar te onderscheiden waren het gebruik van: stenen, wapens en verzamelen van
eten, landbouw en metaalbewerking en ontwikkeling van het eerste schrift.
B) LEWIS HENRY MORGAN (1818-1881)
- 1 van de grondleggers van de evolutionistische antropologie
- Geïnspireerd door zijn kennis van de Irokezen en wilde de laatste resten van een stervende cultuur voor het
nageslacht bewaren
- Hij verzamelde zoveel mogelijk gegevens over: levenswijze, religie, taal…
- Woonde er ook zelf = de kans om veel informatie te verzamelen (Pg 18: alinea’s!)
