VERBINTENISSENRECHT 2025 – 2026 (semester 1)
Inleiding : Het verbintenissenrecht
Het verbintenissenrecht – algemeen
-> het verbintenissen recht is ‘’ de moeder van het recht’’ want…
• is het gemene recht
• is de kern van het privaatrecht
o privaatrecht = regelt rechtsverhoudingen tussen individuen
ó publiek recht = regelt rechtsverhoudingen tussen overheid en individu
o individu = titularis van subjectief recht
§ natuurlijke persoon
§ rechtspersoon
-> bronnen van verbintenissen : art. 5.3, eerste lid BW
‘’ Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract, uit de
, buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet.’’
• verbintenissen onstaan uit een eenzijdige of meerzijdige rechtshandeling
• verbintenissen ontstaan uit rechtsfeiten zoals oneigenlijke contracten en
buitencontractuele aansprakelijkehid (BCA)
o BCA = iemand die schade veroorzaakt aan een ander zonder dat er een
contractuele relatie tussen beiden bestaat
vb. iemand die vadalisme pleegt op mijn auto,…
o oneigenlijke contracten = zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en
ongerechtvaardigde verrijking
-> verbintenissenrecht heeft bijzondere status dat zich vertaalt zich naar doelstellingen :
1. de bindende kracht van een overeenkomst
o met het oog op een efficiënt en rechtszeker verloop van het rechtsverkeer
o moet door iedereen gerespecteerd worden (incl. de rechter !!)
2. contractsvrijheid steunend op de individuele vrijheid en autonomie
o contractsvrijheid = eenieder is vrij te contracteren met wie die wil tegen
welke prijs en onder welke voorwaarden dat die wil
o wel uitzonderingen zoals anti-discriminatie,…
3. maatschappelijke rechtvaardigheid
o in een ideale wereld heeft iedereen dezelfde kennis, is iedereen even
slim,… maar!! in de realiteit is er machtsonevenwicht tussen mensen
o wetgever wilt gelijkheid creëeren waarop contractpartijen kunnen
terugvallen en dit is de maatschappelijke rechtvaardigheid
1
,Het verbintenissenrecht – recente evolutie van oud naar nieuw BW
-> het verbintenissenrecht is terug te vinden in boek 5 van het Burgerlijk Wetboek :
• het nieuwe Burgerlijk Wetboek kent een temporele werking
o de wetgever moest rekening houden met de rechtszekerheid
o overeenkomsten gesloten voor 01/01/2023 vallen onder de oude regeling
tenzij dat de partijen anders zijn overeengekomen
o gevolg = oud en nieuw verbintenissenrecht blijven naast elkaar bestaan
!! wij focussen ons volledig op het nieuwe verbintenissenrecht !!
• boek 5 BW omvat het verbintenissenrecht en kent verschillende doelstellingen
o modernisering van het Burgerlijk Wetboek
§ terminologie vereenvoudigen
* voorbeeld : voorzichtige en redelijke persoon,…
* aantal verwarrende begrippen worden wel behouden
§ modernere en logische structuur
§ inhoudelijke modernisering door o.a. sancties op maat,…
§ toegankelijker maken voor burger
o coherentie en rechtszekerheid bevorderen
§ codificatie van bestaande cassatierechtspraak
* rechtspraak wordt in de wet vastgelegd
* voorbeeld : misbruik van omstandigheden,…
§ vereenvoudiging van regels
§ meer coherente structuur door chronologische regeling,…
o competivteit van het Belgische recht verhogen
§ er werd internationaal vaak niet voor het Belgische recht gekozen
§ men hoopt dat dit met het nieuwe BW wel meer gebeurt
• aard van de wetsbepalingen : art. 5.3, tweede lid BW
‘’…van aanvullend recht tenzij uit tekst of draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of
gedeeltelijk karakter van dwingend recht of openbare orde hebben.’’
-> ook bepalingen uit boek 1 van het Burgerlijk Wetboek zijn belangrijk :
• principes van boek 1 BW
o transversale werking = toepassing op alle rechtstakken van privaatrecht
o definities van bronnen = wetgever werkt definities uit die belangrijk zijn
zoals definities bronnen, toepassing wet in tijd, rechtshandeling,…
o gelaagde structuur = structuur van algemeen naar bijzonder
• vragen bij de totstandkomung van boek 1 BW
o totstandkoming? = onduidelijkheid over waarom keuzes zo gemaakt zijn
o summier wetboek = de inhoud wordt als beknopt ervaren
o Waarom zijn sommige begrippen wél en andere níet gedefinieerd?
• aard van de wetsbepalingen = geen regeling en onduidelijkheid
2
,Deel 1: Het begrip verbintenis en de soorten verbintenissen
Hoofdstuk 1: Het begrip verbintenis
1.1 Definitie van een verbintenis
1.1.1 Definitie uit het nieuw Burgerlijk Wetboek
-> boek 5 BW : art. 5.1 BW
‘’Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een
,, schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.’’
• de nadruk ligt vooral op de juridische afdwingbaarheid van een verbintenis
• onderscheid maken tussen morele afspraken en juridische verbintenisen
vb. met iemand afspreken en niet opdagen,…
1.1.2 Definitie uit het oude Burgerlijk Wetboek
-> er wordt in het oud BW geen definitie gegeven maar!! wel in de rechtsleer :
Een verbintenis is…
a) een rechtsband tussen personen
b) ontstaan uit een rechtshandeling of een andere menselijke gedraging waaraan
de wet of rechtspraak rechtsgevolgen vastknoopt
c) met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
d) dat in rechte kan worden afgedwongen
a) rechtband tussen personen
• rechtsband waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere
m.a.w. een aanspraak jegens een persoon op een bepaalde gedraging
• verschil tussen zakelijkrecht en een verbintenis
zakelijk recht verbintenis
voorwerp zeggenschap op zaak zeggenschap op persoon
gedingskracht geldt erga omnes geldt inter partes
b) ontstaan uit een rechtshandeling, de wet of een rechtsfeit
• uit rechtshandeling : ‘’ De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer
personen bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen ontstaan’’ (art. 1.3 BW)
o uit een overeenkomst (meerzijdige rechtshandeling) = rechtsband tussen
twee personen met als doel om rechtsgevolgen te doen ontstaan
o uit een eenzijdige rechtshandeling
• uit rechtsfeit zoals fout, gebrekkige zaak,…
• uit de wet zoals buitencontractuele aansprakelijkheid,…
3
, c) met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
• een verbintenis kan verschillende zaken inhouden…
o facere = verbintenis om iets te doen
o non facere = verbintenis om iets niet te doen
o dare = verbintenis om iets te geven (overdracht zakelijk recht)
• soorten verbintenissen
o inspanningsverbintenis = schuldenaar moet zich inspannen om een
bepaald resultaat te bereiken maar het resultaat is niet gegarandeerd
o resultaatsverbintenis = schuldenaar moet concreet resultaat bereiken
• gevolgen van in geld waardeerbare aanspraken voor vermogenspositie
o voor schuldeiser ontstaat in geld waardeerbare vermogenspost (actief)
o voor schuldenaar ontstaat passiefpost die zijn vermogen belast (passief)
d) kan in rechte worden afgedwongen
• de verbintenis is afdwingbaar bij niet-vrijwillige uitvoering en is dan afdwingbaar
in rechte (eventueel met een dwangsom)
• belangrijk onderscheid tussen juridische verbintenis en andere verbintenissen
zoals natuurlijke verbintenissen, vriendschappelijke afspraken,…
o natuurlijke verbintenis : (art. 5.2 BW)
o voorbeeld : Je leert iemand kennen en trekt in de woning van deze persoon
in. De keuken moet gerenoveerd worden en jij betaalt het grootste deel.
Enkele maanden later loopt de relatie stuk en je wilt je geld terug. De
vraag is nu of dit mogelijk afhankelijk van wat soort verbintenis het is.
• Wat is grens tussen morele plichten en vermogensrechterlijke verbintenissen?
o er bestaan geldige verbintenissen die niet in rechte afdwingbaar zijn
§ wanneer ze vrijwillig worden nagekomen kan dit niet leiden tot
terugvordering van de prestaties
§ deze categorie bevindt zich op de grens tussen moraal en recht
o de rechter zal erkennen dat er een verbintenis is onder twee voorwaarden
§ twee voorwaarden voor juridisch afdwingbare verbintenis
1. erkenning door schuldenaar = door vrijwillige nakoming erkent
schuldenaar dat hij gehouden is tot nakoming van morele plich
2. maatschappelijke aanvaarding = gehoudenheid schuldenaar
moet door maatschappij als vanzelfsprekend worden gezien
* noopt wel tot terughoudendheid want niet elke morele
plicht mag zomaar als juridisch erkend worden
* altijd rekening houden met maatschappelijke evoluties
§ de beoordeling van deze voorwaarden gebeurt onaantastbaar door
de feitenrechter m.a.w. weinig ruimte voor cassatie of herziening
4
Inleiding : Het verbintenissenrecht
Het verbintenissenrecht – algemeen
-> het verbintenissen recht is ‘’ de moeder van het recht’’ want…
• is het gemene recht
• is de kern van het privaatrecht
o privaatrecht = regelt rechtsverhoudingen tussen individuen
ó publiek recht = regelt rechtsverhoudingen tussen overheid en individu
o individu = titularis van subjectief recht
§ natuurlijke persoon
§ rechtspersoon
-> bronnen van verbintenissen : art. 5.3, eerste lid BW
‘’ Verbintenissen ontstaan uit een rechtshandeling, uit een oneigenlijk contract, uit de
, buitencontractuele aansprakelijkheid of uit de wet.’’
• verbintenissen onstaan uit een eenzijdige of meerzijdige rechtshandeling
• verbintenissen ontstaan uit rechtsfeiten zoals oneigenlijke contracten en
buitencontractuele aansprakelijkehid (BCA)
o BCA = iemand die schade veroorzaakt aan een ander zonder dat er een
contractuele relatie tussen beiden bestaat
vb. iemand die vadalisme pleegt op mijn auto,…
o oneigenlijke contracten = zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en
ongerechtvaardigde verrijking
-> verbintenissenrecht heeft bijzondere status dat zich vertaalt zich naar doelstellingen :
1. de bindende kracht van een overeenkomst
o met het oog op een efficiënt en rechtszeker verloop van het rechtsverkeer
o moet door iedereen gerespecteerd worden (incl. de rechter !!)
2. contractsvrijheid steunend op de individuele vrijheid en autonomie
o contractsvrijheid = eenieder is vrij te contracteren met wie die wil tegen
welke prijs en onder welke voorwaarden dat die wil
o wel uitzonderingen zoals anti-discriminatie,…
3. maatschappelijke rechtvaardigheid
o in een ideale wereld heeft iedereen dezelfde kennis, is iedereen even
slim,… maar!! in de realiteit is er machtsonevenwicht tussen mensen
o wetgever wilt gelijkheid creëeren waarop contractpartijen kunnen
terugvallen en dit is de maatschappelijke rechtvaardigheid
1
,Het verbintenissenrecht – recente evolutie van oud naar nieuw BW
-> het verbintenissenrecht is terug te vinden in boek 5 van het Burgerlijk Wetboek :
• het nieuwe Burgerlijk Wetboek kent een temporele werking
o de wetgever moest rekening houden met de rechtszekerheid
o overeenkomsten gesloten voor 01/01/2023 vallen onder de oude regeling
tenzij dat de partijen anders zijn overeengekomen
o gevolg = oud en nieuw verbintenissenrecht blijven naast elkaar bestaan
!! wij focussen ons volledig op het nieuwe verbintenissenrecht !!
• boek 5 BW omvat het verbintenissenrecht en kent verschillende doelstellingen
o modernisering van het Burgerlijk Wetboek
§ terminologie vereenvoudigen
* voorbeeld : voorzichtige en redelijke persoon,…
* aantal verwarrende begrippen worden wel behouden
§ modernere en logische structuur
§ inhoudelijke modernisering door o.a. sancties op maat,…
§ toegankelijker maken voor burger
o coherentie en rechtszekerheid bevorderen
§ codificatie van bestaande cassatierechtspraak
* rechtspraak wordt in de wet vastgelegd
* voorbeeld : misbruik van omstandigheden,…
§ vereenvoudiging van regels
§ meer coherente structuur door chronologische regeling,…
o competivteit van het Belgische recht verhogen
§ er werd internationaal vaak niet voor het Belgische recht gekozen
§ men hoopt dat dit met het nieuwe BW wel meer gebeurt
• aard van de wetsbepalingen : art. 5.3, tweede lid BW
‘’…van aanvullend recht tenzij uit tekst of draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of
gedeeltelijk karakter van dwingend recht of openbare orde hebben.’’
-> ook bepalingen uit boek 1 van het Burgerlijk Wetboek zijn belangrijk :
• principes van boek 1 BW
o transversale werking = toepassing op alle rechtstakken van privaatrecht
o definities van bronnen = wetgever werkt definities uit die belangrijk zijn
zoals definities bronnen, toepassing wet in tijd, rechtshandeling,…
o gelaagde structuur = structuur van algemeen naar bijzonder
• vragen bij de totstandkomung van boek 1 BW
o totstandkoming? = onduidelijkheid over waarom keuzes zo gemaakt zijn
o summier wetboek = de inhoud wordt als beknopt ervaren
o Waarom zijn sommige begrippen wél en andere níet gedefinieerd?
• aard van de wetsbepalingen = geen regeling en onduidelijkheid
2
,Deel 1: Het begrip verbintenis en de soorten verbintenissen
Hoofdstuk 1: Het begrip verbintenis
1.1 Definitie van een verbintenis
1.1.1 Definitie uit het nieuw Burgerlijk Wetboek
-> boek 5 BW : art. 5.1 BW
‘’Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een
,, schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen.’’
• de nadruk ligt vooral op de juridische afdwingbaarheid van een verbintenis
• onderscheid maken tussen morele afspraken en juridische verbintenisen
vb. met iemand afspreken en niet opdagen,…
1.1.2 Definitie uit het oude Burgerlijk Wetboek
-> er wordt in het oud BW geen definitie gegeven maar!! wel in de rechtsleer :
Een verbintenis is…
a) een rechtsband tussen personen
b) ontstaan uit een rechtshandeling of een andere menselijke gedraging waaraan
de wet of rechtspraak rechtsgevolgen vastknoopt
c) met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
d) dat in rechte kan worden afgedwongen
a) rechtband tussen personen
• rechtsband waarbij de ene een vorderingsrecht heeft op de andere
m.a.w. een aanspraak jegens een persoon op een bepaalde gedraging
• verschil tussen zakelijkrecht en een verbintenis
zakelijk recht verbintenis
voorwerp zeggenschap op zaak zeggenschap op persoon
gedingskracht geldt erga omnes geldt inter partes
b) ontstaan uit een rechtshandeling, de wet of een rechtsfeit
• uit rechtshandeling : ‘’ De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer
personen bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen ontstaan’’ (art. 1.3 BW)
o uit een overeenkomst (meerzijdige rechtshandeling) = rechtsband tussen
twee personen met als doel om rechtsgevolgen te doen ontstaan
o uit een eenzijdige rechtshandeling
• uit rechtsfeit zoals fout, gebrekkige zaak,…
• uit de wet zoals buitencontractuele aansprakelijkheid,…
3
, c) met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
• een verbintenis kan verschillende zaken inhouden…
o facere = verbintenis om iets te doen
o non facere = verbintenis om iets niet te doen
o dare = verbintenis om iets te geven (overdracht zakelijk recht)
• soorten verbintenissen
o inspanningsverbintenis = schuldenaar moet zich inspannen om een
bepaald resultaat te bereiken maar het resultaat is niet gegarandeerd
o resultaatsverbintenis = schuldenaar moet concreet resultaat bereiken
• gevolgen van in geld waardeerbare aanspraken voor vermogenspositie
o voor schuldeiser ontstaat in geld waardeerbare vermogenspost (actief)
o voor schuldenaar ontstaat passiefpost die zijn vermogen belast (passief)
d) kan in rechte worden afgedwongen
• de verbintenis is afdwingbaar bij niet-vrijwillige uitvoering en is dan afdwingbaar
in rechte (eventueel met een dwangsom)
• belangrijk onderscheid tussen juridische verbintenis en andere verbintenissen
zoals natuurlijke verbintenissen, vriendschappelijke afspraken,…
o natuurlijke verbintenis : (art. 5.2 BW)
o voorbeeld : Je leert iemand kennen en trekt in de woning van deze persoon
in. De keuken moet gerenoveerd worden en jij betaalt het grootste deel.
Enkele maanden later loopt de relatie stuk en je wilt je geld terug. De
vraag is nu of dit mogelijk afhankelijk van wat soort verbintenis het is.
• Wat is grens tussen morele plichten en vermogensrechterlijke verbintenissen?
o er bestaan geldige verbintenissen die niet in rechte afdwingbaar zijn
§ wanneer ze vrijwillig worden nagekomen kan dit niet leiden tot
terugvordering van de prestaties
§ deze categorie bevindt zich op de grens tussen moraal en recht
o de rechter zal erkennen dat er een verbintenis is onder twee voorwaarden
§ twee voorwaarden voor juridisch afdwingbare verbintenis
1. erkenning door schuldenaar = door vrijwillige nakoming erkent
schuldenaar dat hij gehouden is tot nakoming van morele plich
2. maatschappelijke aanvaarding = gehoudenheid schuldenaar
moet door maatschappij als vanzelfsprekend worden gezien
* noopt wel tot terughoudendheid want niet elke morele
plicht mag zomaar als juridisch erkend worden
* altijd rekening houden met maatschappelijke evoluties
§ de beoordeling van deze voorwaarden gebeurt onaantastbaar door
de feitenrechter m.a.w. weinig ruimte voor cassatie of herziening
4
