Hoofdstuk 17. Psychotische stoornissen bij jongeren
17.1 Inleiding
Bij psychose zijn denken, emotie, motivatie en handelen verstoord. Geen duidelijke ontwikkelingsmijlpalen bij
het op elkaar afstemmen van psychische functies. Pas wanneer iemand in psychose komt, besef dat afstemmen
niet goed is gegaan. Psychotische stoornis een van ernstigste verstoringen in psyche.
17.2 Normale ontwikkeling: logisch redeneren en stemmen horen
Iedereen interpreteert wereld op eigen manier, dus individueel afwijkende interpretaties zijn normaal. Iemand
met psychose zo afwijkend dat we die gestoord noemen. Gestoordheid afgeleid uit drie kenmerken psychose:
Hallucinaties (bijvoorbeeld stemmen horen)
Wanen (bijvoorbeeld geheime boodschappen denken te horen of zien)
Denkstoornissen (onlogische, niet te volgen redeneringen).
Kinderen moeten leren werkelijkheid op logische wijze interpreteren. Is afhankelijk van ontwikkelingsfase:
Preoperationele fase (2-7 jaar) kind nog geen adequate logische denkstrategieën en vertoont vijf
opvallende, voor ontwikkelingsfase normale onrijpheden in denken:
o Egocentrisme kind nog niet goed verplaatsen in ander.
o Animistisch denken menselijke capaciteiten aan levenloos object toewijzen.
o Artificialisme verschijnselen natuur verklaren vanuit menselijk handelen.
o Moeite onderscheid fantasie en werkelijkheid fantasiefiguren, “echte” monsters.
o Realistisch denken over psychische verschijnselen dromen zijn echt.
Concreet-operationele fase (7+) invloed fantasie verdwijnt, kind kan logisch nadenken. Wel vaak
nog mengeling wel en niet logisch nadenken,
Niet alleen onlogisch denken maar ook horen stemmen bij veel kinderen. 5-16% adolescenten en volwassenen,
meeste ervaren geen probleem.
17.3 Psychotische stoornissen
Over algemeen goed te herkennen aan hand van wanen en hallucinaties, twee bekendste symptomen. Lastiger
vaststellen welke stoornis achtergrond psychose, niet exclusief schizofrenie.
Waanstoornis
Waan is onjuiste interpretatie van realistische gebeurtenis. Wordt inhoudelijk denkstoornis genoemd, vaak
bizarre interpretatie. Wanen kunnen verschillen qua bizarheid. Bizarre wanen meer bij schizofrenie dan andere
psychotische stoornissen. In te delen naar inhoud:
Achtervolgingswanen.
(erotische) betrekkingswanen; iemand heeft boodschap alleen voor jou, beroemde actrice verliefd op
jou.
Grootheidswanen.
Kortdurende psychotische stoornis
Wanen/hallucinaties/gedesorganiseerd spreken aanwezig. Duur episode minstens dag, korter dan maand, met
uiteindelijk volledig herstel.
Schizofrenie
Afwijkende hersenprocessen spelen rol bij (ontstaan van) schizofrenie. Schizofreen niet verschillende
persoonlijkheden, wel gebrekkige afstemming verschillende cognitieve functies. Naast hallucinaties en wanen
aantal kernsymptomen:
Verstoord ervaren en uiten van gevoel. Vlakke gezichtsuitdrukking, negatieve emoties vaker vertoond
dan positieve.
Moeite richten van aandacht. Onderscheiden hoofd- en bijzaken lastig. Vaak moeite oogbewegingen.
Gebrek aan motivatie. Vaak passief, weinig verlangens en verwaarlozen zichzelf.
Minder sociaal. Moeite aangaan relatie, vaker eenzaam en geïsoleerd leven.
Formele denkstoornis. Gedachten schizofreen moeilijk te volgen en begrijpen. Kan ook zelfgemaakte
woorden gebruiken.
Prognose volwassenen met schizofrenie slechter als schizofrenie in kindertijd of adolescentie begon. Van
kinderen/adolescenten met schizofrenie herstelt 20% redelijk met milde problemen, 30% ernstige problemen
en intensieve ondersteuning nodig. Bij meeste patiënten wisselen psychotische episoden en perioden
(gedeeltelijke) remissie elkaar af. Klein deel patiënten continu psychotische verschijnselen.
Differentiaaldiagnose
Organische psychose of delier psychose veroorzaakt door medische conditie. Kan komen door
hersentumor, epilepsie, medicijnvergiftiging of ontregelde diabetes.
, Drugsgebruik door drugsgebruik veroorzaakte psychose vaak korte duur (max enkele dagen bij wiet,
max maand bij cocaïne of amfetamine), verdwijnt wanneer met middel gestopt. Onderscheid lastig te
maken, psychose/schizofrenie kan uitgelokt worden door drugsgebruik.
Bipolaire stoornis onderscheid lastig. Aanwijzing kan gevonden worden in voorkomen in familie,
maar gedeeltelijk dezelfde genetische achtergrond. Onderscheid maken aan de hand van inhoud
wanen. Bij psychotische periode bipolaire stoornis is waan overeenkomstig met stemming.
Persoonlijkheidsstoornis bij persoonlijkheidsstoornis ontbreken wanen en hallucinaties.
Trauma, PTSS, depressie verschijnselen verband met oorzaak.
ASS kind met bepaalde vorm ASS kan psychotische episode meemaken, maar ASS begint eerder dan
psychotische stoornis/schizofrenie.
Comorbiditeit
Psychotische stoornissen voornamelijk samen met middelengebruik, angst, depressie en suïcidaliteit.
Prevalentie
Ongeveer 0,3-0,7% volwassenen schizofrenie. Prevalentie alle psychotische 3,5% bevolking. Voorkomen enkele
psychotische ervaring vaker. Psychotische stoornissen twee keer zo vaak bij jongens als meisjes. Ontstaat eerder
en verschijnselen ernstiger.
17.5 Risico- en beschermingsfactoren
Risicofactoren
Bijdrage erfelijke factoren geschat op 80%.
Prenatale programmering speelt rol in vergroten kans ontstaan schizofrenie bij mensen die al erfelijke
risicofactor hebben. Op zichzelf staand geen risicofactor, alleen in combinatie.
Complicaties bij bevalling (bijv. zuurstoftekort) vormen risico.
Bij persoon met aanleg voor psychotische stoornissen kan stress psychose uitlokken, net als gebruik
wiet. Hoe vroeger en hoe vaker blowen, hoe groter kans schizofrenie. Geen risico bij iemand niet
kwetsbaar, weinig blowen of bij starten na uitrijpen hersenen (25 jaar).
Opvoedingsprocessen en -kenmerken veroorzaken geen schizofrenie. Stresssituaties in gezin,
seksuele/fysieke mishandeling/misbruik kunnen kans wel vergroten.
Schizofrenie een van weinige stoornissen niet samenhangend met SES ouders.
Sociale uitsluiting, eenzaamheid en sociale tegenslag omgeving wel risicofactoren (wonen in grote
stad, behoren tot minderheidsgroep, slachtoffer van pesten).
Beschermingsfactoren
Weinig over bekend. Niet blowen één van belangrijkste adviezen jongeren bij wie in familie psychotische
stoornis voorkomt. Positieve/warme relatie ouders beschermt tegen ontstaan schizofrenie en beperkt ernst
eventuele stoornis. Sociale steun omgeving is beschermingsfactor.
17.6 Preventie en behandeling
Preventie
Weinig mogelijkheden verminderen psychotische stoornissen. Primaire preventie niet mogelijk. Secundaire
preventiestrategieën nog niet ontwikkeld, omdat stoornissen vaak pas later in adolescentie openbaren. Niet
duidelijk welke kinderen risico lopen. Preventieprogramma’s over verminderen middelengebruik jongeren of
antipestprogramma’s wel nuttig.
Behandeling
Gezinsgerichte psycho-educatie, medicatie (antipsychotica), cognitieve therapie en vaardigheidstrainingen.
Medicatie eerste optie behandelen schizofrenie.
Hoofdstuk 18. Suïcidaliteit bij kinderen en jongeren
18.1 Inleiding
Pijn is rode draad bij suïcide, zowel bij slachtoffer als nabestaanden. Slachtoffer heeft overtuiging beëindigen
van leven enige manier om pijn te stoppen. Pijn kan gevolg zijn van psychische stoornis, maar ook
chronische/fysieke pijn of pijn buitengesloten worden. Suïcidaliteit officieel geen psychische stoornis. In DSM-5
“zelfbeschadigend gedrag zonder doodswens” voorlopige stoornis.
18.2 Normale ontwikkeling: doodsbesef bij kinderen en adolescenten
Jonge kinderen meestal weinig besef bestaan en betekenis dood. Bij start adolescentie besef bij meeste
kinderen voltooid en ontstaat besef dat je kunt kiezen voor de dood. Kinderen drie ontwikkelingsopgaven
afronden voor volledig besef dood:
Beseffen dat lichaam niet meer functioneert.
Beseffen dat dood onomkeerbaar is.
17.1 Inleiding
Bij psychose zijn denken, emotie, motivatie en handelen verstoord. Geen duidelijke ontwikkelingsmijlpalen bij
het op elkaar afstemmen van psychische functies. Pas wanneer iemand in psychose komt, besef dat afstemmen
niet goed is gegaan. Psychotische stoornis een van ernstigste verstoringen in psyche.
17.2 Normale ontwikkeling: logisch redeneren en stemmen horen
Iedereen interpreteert wereld op eigen manier, dus individueel afwijkende interpretaties zijn normaal. Iemand
met psychose zo afwijkend dat we die gestoord noemen. Gestoordheid afgeleid uit drie kenmerken psychose:
Hallucinaties (bijvoorbeeld stemmen horen)
Wanen (bijvoorbeeld geheime boodschappen denken te horen of zien)
Denkstoornissen (onlogische, niet te volgen redeneringen).
Kinderen moeten leren werkelijkheid op logische wijze interpreteren. Is afhankelijk van ontwikkelingsfase:
Preoperationele fase (2-7 jaar) kind nog geen adequate logische denkstrategieën en vertoont vijf
opvallende, voor ontwikkelingsfase normale onrijpheden in denken:
o Egocentrisme kind nog niet goed verplaatsen in ander.
o Animistisch denken menselijke capaciteiten aan levenloos object toewijzen.
o Artificialisme verschijnselen natuur verklaren vanuit menselijk handelen.
o Moeite onderscheid fantasie en werkelijkheid fantasiefiguren, “echte” monsters.
o Realistisch denken over psychische verschijnselen dromen zijn echt.
Concreet-operationele fase (7+) invloed fantasie verdwijnt, kind kan logisch nadenken. Wel vaak
nog mengeling wel en niet logisch nadenken,
Niet alleen onlogisch denken maar ook horen stemmen bij veel kinderen. 5-16% adolescenten en volwassenen,
meeste ervaren geen probleem.
17.3 Psychotische stoornissen
Over algemeen goed te herkennen aan hand van wanen en hallucinaties, twee bekendste symptomen. Lastiger
vaststellen welke stoornis achtergrond psychose, niet exclusief schizofrenie.
Waanstoornis
Waan is onjuiste interpretatie van realistische gebeurtenis. Wordt inhoudelijk denkstoornis genoemd, vaak
bizarre interpretatie. Wanen kunnen verschillen qua bizarheid. Bizarre wanen meer bij schizofrenie dan andere
psychotische stoornissen. In te delen naar inhoud:
Achtervolgingswanen.
(erotische) betrekkingswanen; iemand heeft boodschap alleen voor jou, beroemde actrice verliefd op
jou.
Grootheidswanen.
Kortdurende psychotische stoornis
Wanen/hallucinaties/gedesorganiseerd spreken aanwezig. Duur episode minstens dag, korter dan maand, met
uiteindelijk volledig herstel.
Schizofrenie
Afwijkende hersenprocessen spelen rol bij (ontstaan van) schizofrenie. Schizofreen niet verschillende
persoonlijkheden, wel gebrekkige afstemming verschillende cognitieve functies. Naast hallucinaties en wanen
aantal kernsymptomen:
Verstoord ervaren en uiten van gevoel. Vlakke gezichtsuitdrukking, negatieve emoties vaker vertoond
dan positieve.
Moeite richten van aandacht. Onderscheiden hoofd- en bijzaken lastig. Vaak moeite oogbewegingen.
Gebrek aan motivatie. Vaak passief, weinig verlangens en verwaarlozen zichzelf.
Minder sociaal. Moeite aangaan relatie, vaker eenzaam en geïsoleerd leven.
Formele denkstoornis. Gedachten schizofreen moeilijk te volgen en begrijpen. Kan ook zelfgemaakte
woorden gebruiken.
Prognose volwassenen met schizofrenie slechter als schizofrenie in kindertijd of adolescentie begon. Van
kinderen/adolescenten met schizofrenie herstelt 20% redelijk met milde problemen, 30% ernstige problemen
en intensieve ondersteuning nodig. Bij meeste patiënten wisselen psychotische episoden en perioden
(gedeeltelijke) remissie elkaar af. Klein deel patiënten continu psychotische verschijnselen.
Differentiaaldiagnose
Organische psychose of delier psychose veroorzaakt door medische conditie. Kan komen door
hersentumor, epilepsie, medicijnvergiftiging of ontregelde diabetes.
, Drugsgebruik door drugsgebruik veroorzaakte psychose vaak korte duur (max enkele dagen bij wiet,
max maand bij cocaïne of amfetamine), verdwijnt wanneer met middel gestopt. Onderscheid lastig te
maken, psychose/schizofrenie kan uitgelokt worden door drugsgebruik.
Bipolaire stoornis onderscheid lastig. Aanwijzing kan gevonden worden in voorkomen in familie,
maar gedeeltelijk dezelfde genetische achtergrond. Onderscheid maken aan de hand van inhoud
wanen. Bij psychotische periode bipolaire stoornis is waan overeenkomstig met stemming.
Persoonlijkheidsstoornis bij persoonlijkheidsstoornis ontbreken wanen en hallucinaties.
Trauma, PTSS, depressie verschijnselen verband met oorzaak.
ASS kind met bepaalde vorm ASS kan psychotische episode meemaken, maar ASS begint eerder dan
psychotische stoornis/schizofrenie.
Comorbiditeit
Psychotische stoornissen voornamelijk samen met middelengebruik, angst, depressie en suïcidaliteit.
Prevalentie
Ongeveer 0,3-0,7% volwassenen schizofrenie. Prevalentie alle psychotische 3,5% bevolking. Voorkomen enkele
psychotische ervaring vaker. Psychotische stoornissen twee keer zo vaak bij jongens als meisjes. Ontstaat eerder
en verschijnselen ernstiger.
17.5 Risico- en beschermingsfactoren
Risicofactoren
Bijdrage erfelijke factoren geschat op 80%.
Prenatale programmering speelt rol in vergroten kans ontstaan schizofrenie bij mensen die al erfelijke
risicofactor hebben. Op zichzelf staand geen risicofactor, alleen in combinatie.
Complicaties bij bevalling (bijv. zuurstoftekort) vormen risico.
Bij persoon met aanleg voor psychotische stoornissen kan stress psychose uitlokken, net als gebruik
wiet. Hoe vroeger en hoe vaker blowen, hoe groter kans schizofrenie. Geen risico bij iemand niet
kwetsbaar, weinig blowen of bij starten na uitrijpen hersenen (25 jaar).
Opvoedingsprocessen en -kenmerken veroorzaken geen schizofrenie. Stresssituaties in gezin,
seksuele/fysieke mishandeling/misbruik kunnen kans wel vergroten.
Schizofrenie een van weinige stoornissen niet samenhangend met SES ouders.
Sociale uitsluiting, eenzaamheid en sociale tegenslag omgeving wel risicofactoren (wonen in grote
stad, behoren tot minderheidsgroep, slachtoffer van pesten).
Beschermingsfactoren
Weinig over bekend. Niet blowen één van belangrijkste adviezen jongeren bij wie in familie psychotische
stoornis voorkomt. Positieve/warme relatie ouders beschermt tegen ontstaan schizofrenie en beperkt ernst
eventuele stoornis. Sociale steun omgeving is beschermingsfactor.
17.6 Preventie en behandeling
Preventie
Weinig mogelijkheden verminderen psychotische stoornissen. Primaire preventie niet mogelijk. Secundaire
preventiestrategieën nog niet ontwikkeld, omdat stoornissen vaak pas later in adolescentie openbaren. Niet
duidelijk welke kinderen risico lopen. Preventieprogramma’s over verminderen middelengebruik jongeren of
antipestprogramma’s wel nuttig.
Behandeling
Gezinsgerichte psycho-educatie, medicatie (antipsychotica), cognitieve therapie en vaardigheidstrainingen.
Medicatie eerste optie behandelen schizofrenie.
Hoofdstuk 18. Suïcidaliteit bij kinderen en jongeren
18.1 Inleiding
Pijn is rode draad bij suïcide, zowel bij slachtoffer als nabestaanden. Slachtoffer heeft overtuiging beëindigen
van leven enige manier om pijn te stoppen. Pijn kan gevolg zijn van psychische stoornis, maar ook
chronische/fysieke pijn of pijn buitengesloten worden. Suïcidaliteit officieel geen psychische stoornis. In DSM-5
“zelfbeschadigend gedrag zonder doodswens” voorlopige stoornis.
18.2 Normale ontwikkeling: doodsbesef bij kinderen en adolescenten
Jonge kinderen meestal weinig besef bestaan en betekenis dood. Bij start adolescentie besef bij meeste
kinderen voltooid en ontstaat besef dat je kunt kiezen voor de dood. Kinderen drie ontwikkelingsopgaven
afronden voor volledig besef dood:
Beseffen dat lichaam niet meer functioneert.
Beseffen dat dood onomkeerbaar is.
