RECHT EN CRIMINOLOGIE
Module 1: basisbeginselen van het straf(proces)recht
1. Strafrecht is publiekrecht/overheidsrecht
- Ver4caal (tussen burgers/sterkere overheid)
- Dient om algemeen belang te dienen (huis weg voor treinspoor)
- Regels voor openbare orde (dwingend recht) = niet van afwijken
ó privaatrecht = regelt verhoudingen tussen burgers onderling (fiets)
è Bij problemen dient recht als aanvullend recht
casus: Sanda Dia ⇾ zelf bij tekenen van contract bij reuzegom weegt openbare orde zwaarder door en telt het
contract niet, slachtoffer kiest niet maar wel de OH, regels van openbare orde = >>>
ð MAAR dader-slachtoffer bemiddeling s4jgt = private aGandeling
ð Privaat MAG, maar basis: SR is van OH en zij maken de beslissingen
MATERIEEL STRAFRECHT FORMEEL STRAFRECHT
Welk gedrag straRaar is + de straffen die Welke regels er gevolgd moeten worden
daarop volgen voor het materieel SR tot stand komt
- Voor elke burger = bevolking = de procedures
- Vanzelfsprekend zonder te ‘kennen’ - Voor OH, hun spelregels die ze moeten
- Ook over poging, deelname, … volgen (anders nie4gheid)
2. Legaliteitsbeginsel
= alles wat in de wet staat moet in de wet omschreven staan – anders niet straRaar
ð Zorgt voor rechtszekerheid: weten wat niet mag en eventueel riskeert
Mens = vrij wezen met vrij gedrag dat die wilt (waarvan de meeste
niet met het SR afgedwongen
ð Door opvoeding weet je wat kan en niet kan
ð Daarbinnen onwe`g gedrag dat met wet verboden is
ð StraRaar: eens het in strijd is met de rechtsregel en er
een straf op volgt
Sociale normen zijn niet gelijk aan rechtsnormen. Hoe je je hoort te gedragen zijn niet allemaal in
rechtsregels vervat. Sociale normen zijn gedragsregels die nergens expliciet neergeschreven staan.
è SR zorgt wel voor normen van samenleving te regelen (delictsomschrijving)
= normhandhavend recht
è Die normen NOOIT expliciet omschreven
- Verkeersregels = SR
- Nooit ‘rij veilig’, wel ‘max 30/u’ DUS in strafrecht het gedrag omschrijven, niet de
onderliggende norm errond
WANT anders iedereen een eigen invulling (wat is
‘veilig’ rijden, 160/u ‘snachts?)
MISDRIJF = gedrag of verzuim waar de wet een straf voor voorziet
Nullum crimen, nulla poene, sine lege = er is geen straf zonder wet
+ bescherming burger tegen willekeur van OH!!!
,Gevolgen van het legaliteitsbeginsel
1) Retro-ac7viteit beginsel = de niet terugwerkende kracht van de strafwet (tenzij die milder is)
2) WM (parlementen, door volksvertegenwoordigers) bepaalt: volk kiest zelf wat straRaar is,
niet UM, noch RM: verbod op analoge situa4es (negaAonisme niet toepassen op covid)
3) ‘De wet’ als bronnen van get straf(proces)recht
- Belgische GW: rechten/vrijh. Wanneer SR wordt toegepast (huiszoekingsbevel moet)
- Wet: Strafwetboek + Wetboek van strafvordering, ook complementaire (over jeugd)
en bijzondere weben (verkeer) + g/g ook strafwetgeving binnen bevoegdheid
- Interna7onale & Europese verdragen & regelgeving: hun SR ook van toep. Op België
UITZONDERING!! Ministeriële richtlijnen (niet tegen wet ingaan) en gewoonte/praetoriaanse
prak4jken = seponeringsbeleid waar zaken onmogelijk kunnen worden behandeld
4) Bepaald wat NIET onder SR valt maar wel op lijkt: migra4ebeleid en jeugd andere regels SR
3. Straf is lijden ter vergelding van schuld
Nietzsche: leed toevoegen om pijn te voelen WANT schuldig aan misdrijf (~ vergelding)
ESSENTIE – WRAAK van gemeenschap op dader kanaliseren via OH om opstand te vermijden
+ PREVENTIE door voortdurende wraak
SR als legiKem geweld om normaal gedrag af te dwingen, het dient als ‘noodzakelijk kwaad’
ð Enkel gebruikt worden bij straOare handelingen ‘subsidiariteitsbeginsel’
ð Is schuldstrafrecht = tov mensen die wetens & willens plegen, moreel element
ð Nood aan legiKmiteit en rechtvaardigheid (BLM: poli+e ≠ legi+em)
4. De paradox van het strafrecht; ‘straf’ en ‘recht’ tegelijkerKjd
- Burgers bestraffen met leed ZWAARD
- Burgers beschermen tegen die straffen (ook tegen poliKe, OH) SCHILD
SCHILD: beschermend – intrinsiekeó landen met repressieapparaten geen rechten heee
- SR is OH-recht/publiekrecht waar professionelen beslissen, niet de burgers
- SR is rechtersrecht (onaGankelijke rechter, beroep, SDM)
- SR kan niet omheen mensenrechten of GW – vrijemeningsuiAng
- Legaliteitsbeginsel zorgt voor rechtszekerheid + burgers beslissen zelf*
- Normen rond OH-optreden: spelregels die ze moeten volgen
ZWAARD = repressie-instrument van OH om normconform gedrag af te dwingen door leed toe te
brengen
ð Tegen wie en welk gedrag? op welke manier?
EVENWICHT TUSSEN BEIDE!!!
= essenKe van het strafrecht
, Actoren van de strafrechtsbedeling (HOC 2 – module 1)
Casus: seksueel misbruik in de kerk – actoren betrokken: poliNe, onderzoeksrechter, … MAAR juridisch-
criminologisch probleem; immuniteit (van kerk), white collar crimes (tegenover streetcrime), verjaring
1. Defini4e en finaliteit van het strafprocesrecht
DefiniAe Van den Wyngaert; “strafprocesrecht is het geheel der rechtsregels betreffende de
opsporing, vervolging en berech4ng van personen die ervan worden verdacht een misdrijf te hebben
gepleegd” → realiseren van materieel strafrecht
Dubbele finaliteit strafprocesrecht
Enerzijds een instrument van de OH voor Anderzijds GRONDRECHTEN (uit grondwet) van
WAARHEIDSVINDING (& ‘verdiende straf’) burgers BESCHERMEN tegen de OH
- Openbaar belang!!; belang verdachte ó ó Poli4estaat alle macht, vrijheid en controle
belang slachtoffer ó belang → vermijden door grondrechten + andere
gemeenschap (voor normbeves4ging) rechten (rechten van verdediging; recht op
- OM ó verdachte → OH moet jouw advocaat, op getuigen, op eerlijk proces)
schuld bewijzen, niet omgekeerd Belgische GW + art. 6 EVRM
- Spelregels & procedurele scenario’s ð Due Process (eerlijke rechtsbedeling)
SLINGERBEWEGING tussen crime control & due process
1) Aandacht voor grondrechten na WOII: EVRM (1950) – grondrechten voor elke burger &
rechten van verdediging voor verdachten voor preven4ef te beschermen
2) Naar waarheidsvinding, veiligheid & bestraffing sinds 90s
• Georganiseerde (economische) criminaliteit; belas4ngontduiking en white collar
crimes dus ook burgers willen meer waarheidsvinding en controle door OH
• Terroris4sche aanslagen; minder vrijheid voor meer veiligheid?
• COVID; meer controle maar overdreven (op bank ziben straRaar)
§ CONSTANTE SCHOMMELING – maatschappelijk context
2. Het verloop van het strafproces in 2 fasen; twee soorten rechtspleging
VerNcale rechtspleging waar OH Horizontale (adversaire)
doorweegt en de verdachte rechtspleging waar iedereen
ondergaat aan het onderzoek. gelijk is en de beklaagde een
volwaardige procesparNj is;
Het is NIET-TEGENSPREKELIJK en inquisitoir equality of arms
GEHEIM → beste manier voor de vooronderzoek accusatoir/adversair
waarheid want verdachte is niet "proces" ten gronde Het is TEGENSPREKELIJK en
op hoogte (meer bewijzen?) OPENBAAR → beste manier voor
waarheid. PoliNe à charge en
AcNeve (onderzoeks)rechter die verdachte à decharge
alles beslist
Passieve rechter en common law
In CONTINENTAAL Europa
ontstaan (ó common law)
, Fase 1: inquisitoir vooronderzoek (onderzoeksfase)
Doel van het vooronderzoek is puur informa4e verzamelen (verdachte iden4ficeren, voldoende
bewijzen, …) → niet over de grond van de zaak oordelen
è Moet geheim, niet-tegensprekelijk en schrieelijk zijn (strafdossier opstellen)
è MAAR prob.: publieke opinie kan net van belang zijn (verkrach4ngszaken)
» parket heee mogelijkheid om beperkt publiek dossier uit te brengen (hoe publiek kan dit?)
» hoe weet publiek dat niets in de doofpot wordt gestoken? → spanningsveld
(Inquisitoir) vooronderzoek:
2 soorten
Opsporingsonderzoek - OM Gerechtelijk onderzoek - Onderzoeksrechter
Openbaar ministerie olv Procureur des Konings Op vordering van OM: als het opsporings-
onderzoek erns4gere maatregelen nodig heee
Behandelen 90% van alle strafzaken die grondrechten van een burger breken
→ bij het aGandelen ervan gaat er: (huiszoeking, aanhouding) treedt de OR op.
- Een sepot zijn (zonder gevolgen)
- Buitengerechtelijke acandeling zijn Afsluiten & controle door onderzoek gerechten
door bv een minnelijke schikking = raadkamer & kamer van inbeschuldingstelling
- Een vordering door een rechtbank
Fase 2: accusatoir proces ten gronde (gerechtelijke fase)
Doel van de vonnisgerechten is oordelen over de grond van de zaak door onderzoek te ‘overdoen’
è Het proces is openbaar en tegensprekelijk: verdachte kan zich verdedigen
è Verdachte pas een ‘dader’ als een vonnisgerecht de schuld vaststelt
OPENBAARHEID: voor slachtoffer, voor dader, het proces zelf, voor publiek (democra4sche controle)
«» (art. 148 en 149)
Strafdossier: rechter vertrekt vanuit dossier en stelt vragen aan verdachte
- Meer als verifica4erechter – controleren of alles wel ‘klopt’
- Niet al4jd 4jd voor !! bij Assisenhof verplicht
3. Rechtsmiddelen na het proces
Om een nieuwe gerechtelijke uitspraak te krijgen wanneer rechter reeds een uitspraak heee gedaan
1) Verzet: als uitspraak bij verstek (niet aanwezig), bij dezelfde rechtbank
2) Hoger beroep: als uitspraak bij tegenspraak, bij hogere rechtbank
3) (Cassa7eberoep): enkel we`gheid van de uitspraak, geen ‘3e op4e’
!opm.: ook individuele klachtrecht bij EHRM (Europees hof voor rechten van de mens)
Module 1: basisbeginselen van het straf(proces)recht
1. Strafrecht is publiekrecht/overheidsrecht
- Ver4caal (tussen burgers/sterkere overheid)
- Dient om algemeen belang te dienen (huis weg voor treinspoor)
- Regels voor openbare orde (dwingend recht) = niet van afwijken
ó privaatrecht = regelt verhoudingen tussen burgers onderling (fiets)
è Bij problemen dient recht als aanvullend recht
casus: Sanda Dia ⇾ zelf bij tekenen van contract bij reuzegom weegt openbare orde zwaarder door en telt het
contract niet, slachtoffer kiest niet maar wel de OH, regels van openbare orde = >>>
ð MAAR dader-slachtoffer bemiddeling s4jgt = private aGandeling
ð Privaat MAG, maar basis: SR is van OH en zij maken de beslissingen
MATERIEEL STRAFRECHT FORMEEL STRAFRECHT
Welk gedrag straRaar is + de straffen die Welke regels er gevolgd moeten worden
daarop volgen voor het materieel SR tot stand komt
- Voor elke burger = bevolking = de procedures
- Vanzelfsprekend zonder te ‘kennen’ - Voor OH, hun spelregels die ze moeten
- Ook over poging, deelname, … volgen (anders nie4gheid)
2. Legaliteitsbeginsel
= alles wat in de wet staat moet in de wet omschreven staan – anders niet straRaar
ð Zorgt voor rechtszekerheid: weten wat niet mag en eventueel riskeert
Mens = vrij wezen met vrij gedrag dat die wilt (waarvan de meeste
niet met het SR afgedwongen
ð Door opvoeding weet je wat kan en niet kan
ð Daarbinnen onwe`g gedrag dat met wet verboden is
ð StraRaar: eens het in strijd is met de rechtsregel en er
een straf op volgt
Sociale normen zijn niet gelijk aan rechtsnormen. Hoe je je hoort te gedragen zijn niet allemaal in
rechtsregels vervat. Sociale normen zijn gedragsregels die nergens expliciet neergeschreven staan.
è SR zorgt wel voor normen van samenleving te regelen (delictsomschrijving)
= normhandhavend recht
è Die normen NOOIT expliciet omschreven
- Verkeersregels = SR
- Nooit ‘rij veilig’, wel ‘max 30/u’ DUS in strafrecht het gedrag omschrijven, niet de
onderliggende norm errond
WANT anders iedereen een eigen invulling (wat is
‘veilig’ rijden, 160/u ‘snachts?)
MISDRIJF = gedrag of verzuim waar de wet een straf voor voorziet
Nullum crimen, nulla poene, sine lege = er is geen straf zonder wet
+ bescherming burger tegen willekeur van OH!!!
,Gevolgen van het legaliteitsbeginsel
1) Retro-ac7viteit beginsel = de niet terugwerkende kracht van de strafwet (tenzij die milder is)
2) WM (parlementen, door volksvertegenwoordigers) bepaalt: volk kiest zelf wat straRaar is,
niet UM, noch RM: verbod op analoge situa4es (negaAonisme niet toepassen op covid)
3) ‘De wet’ als bronnen van get straf(proces)recht
- Belgische GW: rechten/vrijh. Wanneer SR wordt toegepast (huiszoekingsbevel moet)
- Wet: Strafwetboek + Wetboek van strafvordering, ook complementaire (over jeugd)
en bijzondere weben (verkeer) + g/g ook strafwetgeving binnen bevoegdheid
- Interna7onale & Europese verdragen & regelgeving: hun SR ook van toep. Op België
UITZONDERING!! Ministeriële richtlijnen (niet tegen wet ingaan) en gewoonte/praetoriaanse
prak4jken = seponeringsbeleid waar zaken onmogelijk kunnen worden behandeld
4) Bepaald wat NIET onder SR valt maar wel op lijkt: migra4ebeleid en jeugd andere regels SR
3. Straf is lijden ter vergelding van schuld
Nietzsche: leed toevoegen om pijn te voelen WANT schuldig aan misdrijf (~ vergelding)
ESSENTIE – WRAAK van gemeenschap op dader kanaliseren via OH om opstand te vermijden
+ PREVENTIE door voortdurende wraak
SR als legiKem geweld om normaal gedrag af te dwingen, het dient als ‘noodzakelijk kwaad’
ð Enkel gebruikt worden bij straOare handelingen ‘subsidiariteitsbeginsel’
ð Is schuldstrafrecht = tov mensen die wetens & willens plegen, moreel element
ð Nood aan legiKmiteit en rechtvaardigheid (BLM: poli+e ≠ legi+em)
4. De paradox van het strafrecht; ‘straf’ en ‘recht’ tegelijkerKjd
- Burgers bestraffen met leed ZWAARD
- Burgers beschermen tegen die straffen (ook tegen poliKe, OH) SCHILD
SCHILD: beschermend – intrinsiekeó landen met repressieapparaten geen rechten heee
- SR is OH-recht/publiekrecht waar professionelen beslissen, niet de burgers
- SR is rechtersrecht (onaGankelijke rechter, beroep, SDM)
- SR kan niet omheen mensenrechten of GW – vrijemeningsuiAng
- Legaliteitsbeginsel zorgt voor rechtszekerheid + burgers beslissen zelf*
- Normen rond OH-optreden: spelregels die ze moeten volgen
ZWAARD = repressie-instrument van OH om normconform gedrag af te dwingen door leed toe te
brengen
ð Tegen wie en welk gedrag? op welke manier?
EVENWICHT TUSSEN BEIDE!!!
= essenKe van het strafrecht
, Actoren van de strafrechtsbedeling (HOC 2 – module 1)
Casus: seksueel misbruik in de kerk – actoren betrokken: poliNe, onderzoeksrechter, … MAAR juridisch-
criminologisch probleem; immuniteit (van kerk), white collar crimes (tegenover streetcrime), verjaring
1. Defini4e en finaliteit van het strafprocesrecht
DefiniAe Van den Wyngaert; “strafprocesrecht is het geheel der rechtsregels betreffende de
opsporing, vervolging en berech4ng van personen die ervan worden verdacht een misdrijf te hebben
gepleegd” → realiseren van materieel strafrecht
Dubbele finaliteit strafprocesrecht
Enerzijds een instrument van de OH voor Anderzijds GRONDRECHTEN (uit grondwet) van
WAARHEIDSVINDING (& ‘verdiende straf’) burgers BESCHERMEN tegen de OH
- Openbaar belang!!; belang verdachte ó ó Poli4estaat alle macht, vrijheid en controle
belang slachtoffer ó belang → vermijden door grondrechten + andere
gemeenschap (voor normbeves4ging) rechten (rechten van verdediging; recht op
- OM ó verdachte → OH moet jouw advocaat, op getuigen, op eerlijk proces)
schuld bewijzen, niet omgekeerd Belgische GW + art. 6 EVRM
- Spelregels & procedurele scenario’s ð Due Process (eerlijke rechtsbedeling)
SLINGERBEWEGING tussen crime control & due process
1) Aandacht voor grondrechten na WOII: EVRM (1950) – grondrechten voor elke burger &
rechten van verdediging voor verdachten voor preven4ef te beschermen
2) Naar waarheidsvinding, veiligheid & bestraffing sinds 90s
• Georganiseerde (economische) criminaliteit; belas4ngontduiking en white collar
crimes dus ook burgers willen meer waarheidsvinding en controle door OH
• Terroris4sche aanslagen; minder vrijheid voor meer veiligheid?
• COVID; meer controle maar overdreven (op bank ziben straRaar)
§ CONSTANTE SCHOMMELING – maatschappelijk context
2. Het verloop van het strafproces in 2 fasen; twee soorten rechtspleging
VerNcale rechtspleging waar OH Horizontale (adversaire)
doorweegt en de verdachte rechtspleging waar iedereen
ondergaat aan het onderzoek. gelijk is en de beklaagde een
volwaardige procesparNj is;
Het is NIET-TEGENSPREKELIJK en inquisitoir equality of arms
GEHEIM → beste manier voor de vooronderzoek accusatoir/adversair
waarheid want verdachte is niet "proces" ten gronde Het is TEGENSPREKELIJK en
op hoogte (meer bewijzen?) OPENBAAR → beste manier voor
waarheid. PoliNe à charge en
AcNeve (onderzoeks)rechter die verdachte à decharge
alles beslist
Passieve rechter en common law
In CONTINENTAAL Europa
ontstaan (ó common law)
, Fase 1: inquisitoir vooronderzoek (onderzoeksfase)
Doel van het vooronderzoek is puur informa4e verzamelen (verdachte iden4ficeren, voldoende
bewijzen, …) → niet over de grond van de zaak oordelen
è Moet geheim, niet-tegensprekelijk en schrieelijk zijn (strafdossier opstellen)
è MAAR prob.: publieke opinie kan net van belang zijn (verkrach4ngszaken)
» parket heee mogelijkheid om beperkt publiek dossier uit te brengen (hoe publiek kan dit?)
» hoe weet publiek dat niets in de doofpot wordt gestoken? → spanningsveld
(Inquisitoir) vooronderzoek:
2 soorten
Opsporingsonderzoek - OM Gerechtelijk onderzoek - Onderzoeksrechter
Openbaar ministerie olv Procureur des Konings Op vordering van OM: als het opsporings-
onderzoek erns4gere maatregelen nodig heee
Behandelen 90% van alle strafzaken die grondrechten van een burger breken
→ bij het aGandelen ervan gaat er: (huiszoeking, aanhouding) treedt de OR op.
- Een sepot zijn (zonder gevolgen)
- Buitengerechtelijke acandeling zijn Afsluiten & controle door onderzoek gerechten
door bv een minnelijke schikking = raadkamer & kamer van inbeschuldingstelling
- Een vordering door een rechtbank
Fase 2: accusatoir proces ten gronde (gerechtelijke fase)
Doel van de vonnisgerechten is oordelen over de grond van de zaak door onderzoek te ‘overdoen’
è Het proces is openbaar en tegensprekelijk: verdachte kan zich verdedigen
è Verdachte pas een ‘dader’ als een vonnisgerecht de schuld vaststelt
OPENBAARHEID: voor slachtoffer, voor dader, het proces zelf, voor publiek (democra4sche controle)
«» (art. 148 en 149)
Strafdossier: rechter vertrekt vanuit dossier en stelt vragen aan verdachte
- Meer als verifica4erechter – controleren of alles wel ‘klopt’
- Niet al4jd 4jd voor !! bij Assisenhof verplicht
3. Rechtsmiddelen na het proces
Om een nieuwe gerechtelijke uitspraak te krijgen wanneer rechter reeds een uitspraak heee gedaan
1) Verzet: als uitspraak bij verstek (niet aanwezig), bij dezelfde rechtbank
2) Hoger beroep: als uitspraak bij tegenspraak, bij hogere rechtbank
3) (Cassa7eberoep): enkel we`gheid van de uitspraak, geen ‘3e op4e’
!opm.: ook individuele klachtrecht bij EHRM (Europees hof voor rechten van de mens)
