Hoorcollege 1 - Introductie Forensische Psychologie
Forensische psychologie = klinische psychologie toegepast op het strafrecht.
1. Wie pleegt misdaden en waarom?
2. Hoe schatten we het risico op herhaling in (recidive)?
3. Hoe kunnen we dat risico verminderen?
Verschil met legale psychologie:
• Forensische psychologie: gericht op gedrag en behandeling van daders.
• Legale psychologie: richt zich op onderzoek en besluitvorming binnen het rechtssysteem
(zoals getuigen, jury, vooroordelen).
Werkvelden van forensisch psychologen
• Rechtszaken: beoordelen van toerekeningsvatbaarheid, procesbekwaamheid.
• Behandeling: klinieken, verslavingszorg, reclassering, jeugdinstellingen.
• Onderzoek & beleid: universiteiten, ministerie van Justitie, politie, NGO’s.
Toerekeningsvatbaarheid en rechtsbekwaamheid
Een verdachte moet:
• Het proces begrijpen;
• Kunnen meewerken aan zijn/haar verdediging;
• De aanklacht en het bewijs kunnen volgen.
Wanneer dit niet lukt door bijvoorbeeld trauma, hersenletsel, psychose of verslaving → kan
iemand onbekwaam worden verklaard.
Een misdrijf bestaat uit twee juridische componenten:
1. Actus reus - de feitelijke handeling of het nalaten.
2. Mens rea - de bedoeling of schuldige geest.
“Een handeling maakt iemand niet schuldig, tenzij ook zijn geest schuldig is.” (Haughton v Smith –
klassiek rechtsprincipe)
Psychiatrische verweren
a. Insanity (ontoerekeningsvatbaarheid)
Volgens de M’Naghten test (1843): Een persoon is niet strafbaar als hij door een geestesziekte
niet wist wat hij deed of niet wist dat het verkeerd was.
b. Diminished Responsibility (verminderde toerekeningsvatbaarheid)
Bij moordzaken: Als iemands geestelijke vermogens aanzienlijk beperkt waren, kan de aanklacht
worden teruggebracht van moord naar doodslag → mildere straf of opname.
c. Infanticide (kinderdoding na bevalling)
Bij vrouwen die door bevalling of borstvoeding geestelijk verstoord zijn, wordt dit soms als aparte
categorie behandeld met lagere straf.
d. Automatisme
Insane automatism: interne oorzaak (epilepsie, narcolepsie, dissociatieve toestand) →
geestesstoornis, ontoerekeningsvatbaar.
, Sane automatism: externe oorzaak (re ex, slaapwandelen, lage bloedsuiker, hoofdletsel,
intoxicatie) → geen schuld, vrijspraak.
In NL: alleen psychologische dwang van buitenaf geldt (externe kracht). Een onvrijwillige interne
toestand valt niet onder automatismen.
Gerrit Jan van D. - Ruinerwold-zaak (Nederland)
Gerrit Jan van D. hield jarenlang zijn kinderen opgesloten op een boerderij. Na een beroerte had
hij geheugen- en spraakproblemen. Deskundigen concludeerden dat hij het proces niet begreep
en niet kon meewerken aan zijn verdediging. Daarom werd hij niet bekwaam om terecht te
staan. Deze zaak toont het belang van procesbekwaamheid: een verdachte moet begrijpen wat
er gebeurt en kunnen deelnemen aan zijn verdediging.
Nikolas Cruz - Parkland High School Shooting (Verenigde Staten)
Nikolas Cruz schoot 17 mensen dood op een middelbare school. Hij had gedragsproblemen,
ADHD en depressie en mogelijk hersenschade door alcoholgebruik van zijn moeder tijdens de
zwangerschap. De verdediging stelde dat hij verminderd toerekeningsvatbaar was, maar de
aanklager vond hem volledig verantwoordelijk. Hij werd schuldig bevonden. De zaak illustreert de
spanning tussen mentale stoornissen en juridische schuld.
Andrea Yates - Dood van haar vijf kinderen (Verenigde Staten)
Andrea Yates verdronk haar vijf kinderen tijdens een ernstige postpartum psychose. Ze geloofde
dat ze hen moest redden van het kwaad. In eerste instantie werd ze veroordeeld, maar later
vrijgesproken omdat ze ontoerekeningsvatbaar was. Ze werd opgenomen in een psychiatrisch
ziekenhuis. Deze zaak laat zien hoe geestelijke stoornissen de strafbaarheid van iemand
kunnen ophe en.
Brian Thomas - Camper Van Dream Killer (Verenigd Koninkrijk)
Brian Thomas wurgde zijn vrouw terwijl hij droomde dat hij haar aanvaller was. Deskundigen
stelden vast dat hij leed aan nachtelijke terreur en handelde zonder bewustzijn. De rechter
oordeelde dat hij geen controle had over zijn daden en sprak hem vrij. Dit is een voorbeeld van
automatisme: een onbewuste handeling waarbij schuld ontbreekt.
Deze voorbeelden tonen perfect het spectrum van forensische evaluaties:
• “Kan iemand terechtstaan?”
• “Wist iemand wat hij deed?”
• “Had iemand controle over zijn handelen?”
Legale psychologie = sociaal en cognitieve psychologie toegepast op juridische contexten.
1. Hoe maken we juridische procedures eerlijk en objectief?
2. Hoe beïnvloeden psychologische factoren (bias, stress, geheugen) de rechtsgang?
Voorbeelden van onderzoeksvragen:
• Hoe trainen we politie voor verhoren zonder bias?
• Hoe zorgen we voor eerlijke juryselectie?
• Hoe beïnvloedt stress getuigenverklaringen?
ff fl
Forensische psychologie = klinische psychologie toegepast op het strafrecht.
1. Wie pleegt misdaden en waarom?
2. Hoe schatten we het risico op herhaling in (recidive)?
3. Hoe kunnen we dat risico verminderen?
Verschil met legale psychologie:
• Forensische psychologie: gericht op gedrag en behandeling van daders.
• Legale psychologie: richt zich op onderzoek en besluitvorming binnen het rechtssysteem
(zoals getuigen, jury, vooroordelen).
Werkvelden van forensisch psychologen
• Rechtszaken: beoordelen van toerekeningsvatbaarheid, procesbekwaamheid.
• Behandeling: klinieken, verslavingszorg, reclassering, jeugdinstellingen.
• Onderzoek & beleid: universiteiten, ministerie van Justitie, politie, NGO’s.
Toerekeningsvatbaarheid en rechtsbekwaamheid
Een verdachte moet:
• Het proces begrijpen;
• Kunnen meewerken aan zijn/haar verdediging;
• De aanklacht en het bewijs kunnen volgen.
Wanneer dit niet lukt door bijvoorbeeld trauma, hersenletsel, psychose of verslaving → kan
iemand onbekwaam worden verklaard.
Een misdrijf bestaat uit twee juridische componenten:
1. Actus reus - de feitelijke handeling of het nalaten.
2. Mens rea - de bedoeling of schuldige geest.
“Een handeling maakt iemand niet schuldig, tenzij ook zijn geest schuldig is.” (Haughton v Smith –
klassiek rechtsprincipe)
Psychiatrische verweren
a. Insanity (ontoerekeningsvatbaarheid)
Volgens de M’Naghten test (1843): Een persoon is niet strafbaar als hij door een geestesziekte
niet wist wat hij deed of niet wist dat het verkeerd was.
b. Diminished Responsibility (verminderde toerekeningsvatbaarheid)
Bij moordzaken: Als iemands geestelijke vermogens aanzienlijk beperkt waren, kan de aanklacht
worden teruggebracht van moord naar doodslag → mildere straf of opname.
c. Infanticide (kinderdoding na bevalling)
Bij vrouwen die door bevalling of borstvoeding geestelijk verstoord zijn, wordt dit soms als aparte
categorie behandeld met lagere straf.
d. Automatisme
Insane automatism: interne oorzaak (epilepsie, narcolepsie, dissociatieve toestand) →
geestesstoornis, ontoerekeningsvatbaar.
, Sane automatism: externe oorzaak (re ex, slaapwandelen, lage bloedsuiker, hoofdletsel,
intoxicatie) → geen schuld, vrijspraak.
In NL: alleen psychologische dwang van buitenaf geldt (externe kracht). Een onvrijwillige interne
toestand valt niet onder automatismen.
Gerrit Jan van D. - Ruinerwold-zaak (Nederland)
Gerrit Jan van D. hield jarenlang zijn kinderen opgesloten op een boerderij. Na een beroerte had
hij geheugen- en spraakproblemen. Deskundigen concludeerden dat hij het proces niet begreep
en niet kon meewerken aan zijn verdediging. Daarom werd hij niet bekwaam om terecht te
staan. Deze zaak toont het belang van procesbekwaamheid: een verdachte moet begrijpen wat
er gebeurt en kunnen deelnemen aan zijn verdediging.
Nikolas Cruz - Parkland High School Shooting (Verenigde Staten)
Nikolas Cruz schoot 17 mensen dood op een middelbare school. Hij had gedragsproblemen,
ADHD en depressie en mogelijk hersenschade door alcoholgebruik van zijn moeder tijdens de
zwangerschap. De verdediging stelde dat hij verminderd toerekeningsvatbaar was, maar de
aanklager vond hem volledig verantwoordelijk. Hij werd schuldig bevonden. De zaak illustreert de
spanning tussen mentale stoornissen en juridische schuld.
Andrea Yates - Dood van haar vijf kinderen (Verenigde Staten)
Andrea Yates verdronk haar vijf kinderen tijdens een ernstige postpartum psychose. Ze geloofde
dat ze hen moest redden van het kwaad. In eerste instantie werd ze veroordeeld, maar later
vrijgesproken omdat ze ontoerekeningsvatbaar was. Ze werd opgenomen in een psychiatrisch
ziekenhuis. Deze zaak laat zien hoe geestelijke stoornissen de strafbaarheid van iemand
kunnen ophe en.
Brian Thomas - Camper Van Dream Killer (Verenigd Koninkrijk)
Brian Thomas wurgde zijn vrouw terwijl hij droomde dat hij haar aanvaller was. Deskundigen
stelden vast dat hij leed aan nachtelijke terreur en handelde zonder bewustzijn. De rechter
oordeelde dat hij geen controle had over zijn daden en sprak hem vrij. Dit is een voorbeeld van
automatisme: een onbewuste handeling waarbij schuld ontbreekt.
Deze voorbeelden tonen perfect het spectrum van forensische evaluaties:
• “Kan iemand terechtstaan?”
• “Wist iemand wat hij deed?”
• “Had iemand controle over zijn handelen?”
Legale psychologie = sociaal en cognitieve psychologie toegepast op juridische contexten.
1. Hoe maken we juridische procedures eerlijk en objectief?
2. Hoe beïnvloeden psychologische factoren (bias, stress, geheugen) de rechtsgang?
Voorbeelden van onderzoeksvragen:
• Hoe trainen we politie voor verhoren zonder bias?
• Hoe zorgen we voor eerlijke juryselectie?
• Hoe beïnvloedt stress getuigenverklaringen?
ff fl
