SAMENVATTING JEUGDCRIMINOLOGIE
INTRODUCTIE
JEUGDCRIMINALITEIT ALS ACTUEEL EN BRANDEND VRAAGSTUK
De cijfers op foto 1 gaan helemaal niet over jeugdcriminaliteit, de cijfers zijn in realiteit een
tienvoud
• De categoriën gaan over jeugdbescherming
• Spijbelen wordt jeugdcriminaliteit genoemd
• Wordt soms door de media opgewakkert
• Wet op de dancings. Minderjarigen beneden 16 jaar mogen niet zonder begeleiding in dancings komen.
• Wet op de jeugdbescherming. Het betreft bijvoorbeeld het overtreden van de voorwaarden opgelegd door de jeugdrechter
(huisarrest, omgaan met bepaalde jongere(n), verbod zich te begeven op een bepaalde plaats).
• Wet op de leerplicht. Leerplicht geldt van 6 tot 18 jaar en betreft niet enkel schoolplicht gezien huisonderwijs ook mogelijk is. De
ouders moeten toezien op de leerplicht van hun kind.
Artikel 2.18 Hinderlijk gedrag in of bij gebouwen
• Het verbod van artikel 2.18 kan worden ingezet tegen degenen die zich zonder redelijk doel of
anderszins hinderlijk ophouden bij of in voor gemeenschappelijk gebruik bestemde ruimten van
gebouwen, en andere voor het publiek toegankelijke voorzieningen, zoals haltehuisjes, portieken en
parkeergarages.
• Nog daargelaten of dit gepaard gaat met concreet overlastgevend gedrag in de vorm van bijvoorbeeld
schreeuwen, uitschelden, bedreigen of de doorgang versperren, roept het doelloos rondhangen van personen of groepen in voor
het publiek bestemde ruimten dikwijls sterke gevoelens van onbehagen en onveiligheid op, waardoor een normaal gebruik van
deze ruimten wordt belemmerd.
• Een verbod op dit gedrag is daarom op zijn plaats. De toevoeging “zonder redelijk doel” beoogt uit te sluiten dat bijvoorbeeld een
glazenwasser onder de verbodsbepaling zou vallen.
• -> we zien een verschuiving van wat we als jeugdcriminaliteit zien
• Het gevoel dat we voor het eerst in conctact komen met jeugdcriminaliteit of meer, is soms
verkeerd.
• Vroeger was er ook al de ongerustheid over studenten aanwezig in Leuven
• kapstok - criminaliteit en onveiligheid in onze samenleving
o ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978)
o ‘chronocentrisme’: we denken dat criminaliteit nu erger wordt, of voor het eerst voorkomt, dat het pas recent gebeurd. Is
fout.
• Foto 1: Strandmeubilair vloog over en weer tijdens
corona. Brusselse jongeren in Blankenberge.
• Foto 2: heel lang geleden. Opnieuw chronocentrisme.
Vroeger gebeurde min of meer exact hetzelfde
o breedmaatschappelijke observaties
1
, o (laat)moderne risicomaatschappij (Beck, 1992)
▪ Boek geeft mooi beeld over de evolutie die we in de laatste decennia hebben gekend
▪ onvoorwaardelijke geloof in wetenschap en kennis: idee van de maakbare mensheid
▪ productie van welvaart < productie van risico’s
• Doordat we ons hier meer bewust van worden
▪ toenemend risicobewustzijn, dalende risicoacceptatie
▪ ‘voorzorgsprincipe’: risico’s maximaal proberen uitsluiten
▪ “Dat is de succesparadox: hoe veiliger, welvarender en gezonder we worden, hoe panischer we reageren op het
laatste stukje tekort dat er nog is.” (interview met Marc Schuilenburg)
o Paradigmawissel
▪ van verzorgingsstaat naar een veiligheidsstaat
▪ van een post-crime naar een pre-crime samenleving
• post-crime: we grijpen in wanneer iemand een misdrijf pleegt, reactie na de feiten
• pre-crime: we zijn ons bewust, we moeten steeds meer nadenken over een pre-crime ingrijpen, bv.
toekomstige aanslagen voorkomen, ‘doelloos rondhangen is niet toegestaan’
o pre-crime samenleving
▪ strafrechtelijke inbreuk < reductie van veiligheidsrisico’s
▪ discussies over overlast, leefbaarheid, regulering van gedrag, normen en waarden, fatsoen…
▪ Bv. Burgemeester kan preventief ingrijpen, werd vooral opgelegd aan jongeren die gekend
waren bij politie, een preventief huisarrest op te leggen, zodat de nieuwjaarsnacht goed zou
verlopen. Preventief ingrijpen.
o we leven in een controlecultuur, incidentencultuur
o ‘gevoel van urgentie’ en morele paniek
o ‘populaire mythen’ over (jeugd)criminaliteit
▪ ‘jeugddelinquentie stijgt spectaculair’
▪ ‘jeugddelinquenten beginnen steeds jonger’
▪ ‘jeugd wordt gewelddadiger’
▪ ‘jeugdcriminaliteit is etnisch gekleurd’
o ‘beeld is niet eenduidig’
o meerderheid is ‘relatief braaf’, niettemin…
▪ veel criminaliteit = jeugdcriminaliteit
▪ verschillende soorten jeugdcriminaliteit
▪ typische jeugdcriminaliteit en ernstige (gedrags)problematiek
o Zie komende lessen
JEUGDCRIMINOLOGIE ALS WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
• jeugdcriminologie - jeugdgerichte specialisatie in de criminologie
• definitieproblemen in de criminologie
o studiedomein is breder geworden
o criminologie tussen wetenschap en beleid
• een nieuwe identiteit voor de criminologie?
o nieuwe veiligheidsvraagstukken
o interdisciplinariteit is geen evidentie
o eigen begrippenkader en theorieën
• criminologie als kruispuntwetenschap
o dialectiek tussen normatieve- en gedragswetenschappen
o bewaken van fundamenteel democratische principes
• jeugdcriminologie - verzelfstandiging van een subdiscipline
• evolutie in het leven adolescenten
o langer ‘afhankelijk’, vroeger ‘volwassen’
o ‘moratorium van de jeugd’
• zie volgende les(sen)
2
,HOOFDSTUK 1. DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG: JONGEREN IN VLAANDEREN
NAAR EEN ‘NIEUWE STAAT VAN DE JEUGD’ – JONGEREN IN CIJFERS EN LETTERS JOP -MONITOR 2023
INLEIDING
‘STAAT VAN DE JEUGD’
• Jeugdonderzoeksplatform (JOP)
o interuniversitair en interdisciplinair steunpunt
o gefinancierd door Vlaamse overheid
o minister van jeugd
• Monitoren als opdracht van het JOP
o klassieke JOP-monitor en JOP-schoolmonitor/grootstedelijke monitor
▪ Klassieke monitor via post had te kampen met non-respons
▪ Scholen, middelbare scholen bevragen omdat de non-respons in de klassieke JOP-monitor het grootst was in de
grootsteden
• Decretale basis sinds 2008
o één van de basisinstrumenten voor jeugd- en kinderrechtenbeleid
• Wanneer we spreken van jeugd bedoelen we 12-25 jarigen
TUSSEN CONTINUÏTEIT EN ACTUALITEIT
• ‘Staat van de jeugd’ → focus op heden + longitudinale ontwikkelingen
o belang van (exacte) herhaling
▪ Herhalen van belangrijke vragen
o inspelen op actuele thema’s (nieuwe vragen)
o Evenwicht bewaken tussen herhaalde vragen en nieuwe vragen
• Input stuurgroep en actoren uit diverse beleidsdomeinen en organisaties
• Volledig digitale afname
o maximaal afstemmen op respondent
o gebruik van roterende modules
JOP-MONITOR 2023
RESPONS
3
, WIE ZIJN DE JONGEREN UIT DE JOP-MONITOR 2023?
• Leeftijd: anders bij postmoniter en grootstedelijke monitor (zie hierboven)
• Gender: min of meer gelijk
• Groot verschil tussen de postmonitor en de grootstedelijke monitor.
• De uitval is groter bij de postmonitor.
SCHOOL EN WERK
SCHOOLBELEVING: EEN KLASSIEK JOP-THEMA
• School als leeromgeving? School als leefomgeving?
o Veel meer vragen over de school als leefomgeving dan over de school als leeromgeving
o Aantal thema’s uit de vragenlijst:
▪ sociale uitsluiting
▪ responsiviteit van leerkrachten en school
▪ …
• Onderscheid schoollopen in de grootstad of in niet-grootstedelijk Vlaanderen?
SOCIALE UITSLUITING
• Veel jongeren voelen zich sociaal aanvaard, maar een duidelijke minderheid ervaart sociale uitsluiting.
• De meeste jongeren scoren vrij goed tot zeer goed op de verschillende levensdomeinen. Maar er is altijd een kleine minderheid die
opvallend negatief scoort op verschillende levensdomeinen.
WIE VOELT ZICH MEER UITGESLOTEN?
• Meisjes en vooral non-binaire jongeren
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met achtergrond buiten de EU in niet-grootstedelijk Vlaanderen
o uit de B-stroom, die al eens een jaar moesten dubbelen of een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
• Risicofactor om in contact te komen met politie
RESPONSIVITEIT
• Variatie in de antwoorden
• Leerlingen evalueren bepaalde aspecten van de relatie met leerkrachten en de mogelijkheid om als persoon te groeien als minder
positief
WIE ERVAART LEERKRACHTEN EN SCHOOL ALS MINDER RESPONSIEF?
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met buitenlandse achtergrond (EU en niet-EU) in de grootstad
o uit de tweede graad (en ook derde graad in de grootstad),
o die al eens een B-attest kregen in de grootstad
4
INTRODUCTIE
JEUGDCRIMINALITEIT ALS ACTUEEL EN BRANDEND VRAAGSTUK
De cijfers op foto 1 gaan helemaal niet over jeugdcriminaliteit, de cijfers zijn in realiteit een
tienvoud
• De categoriën gaan over jeugdbescherming
• Spijbelen wordt jeugdcriminaliteit genoemd
• Wordt soms door de media opgewakkert
• Wet op de dancings. Minderjarigen beneden 16 jaar mogen niet zonder begeleiding in dancings komen.
• Wet op de jeugdbescherming. Het betreft bijvoorbeeld het overtreden van de voorwaarden opgelegd door de jeugdrechter
(huisarrest, omgaan met bepaalde jongere(n), verbod zich te begeven op een bepaalde plaats).
• Wet op de leerplicht. Leerplicht geldt van 6 tot 18 jaar en betreft niet enkel schoolplicht gezien huisonderwijs ook mogelijk is. De
ouders moeten toezien op de leerplicht van hun kind.
Artikel 2.18 Hinderlijk gedrag in of bij gebouwen
• Het verbod van artikel 2.18 kan worden ingezet tegen degenen die zich zonder redelijk doel of
anderszins hinderlijk ophouden bij of in voor gemeenschappelijk gebruik bestemde ruimten van
gebouwen, en andere voor het publiek toegankelijke voorzieningen, zoals haltehuisjes, portieken en
parkeergarages.
• Nog daargelaten of dit gepaard gaat met concreet overlastgevend gedrag in de vorm van bijvoorbeeld
schreeuwen, uitschelden, bedreigen of de doorgang versperren, roept het doelloos rondhangen van personen of groepen in voor
het publiek bestemde ruimten dikwijls sterke gevoelens van onbehagen en onveiligheid op, waardoor een normaal gebruik van
deze ruimten wordt belemmerd.
• Een verbod op dit gedrag is daarom op zijn plaats. De toevoeging “zonder redelijk doel” beoogt uit te sluiten dat bijvoorbeeld een
glazenwasser onder de verbodsbepaling zou vallen.
• -> we zien een verschuiving van wat we als jeugdcriminaliteit zien
• Het gevoel dat we voor het eerst in conctact komen met jeugdcriminaliteit of meer, is soms
verkeerd.
• Vroeger was er ook al de ongerustheid over studenten aanwezig in Leuven
• kapstok - criminaliteit en onveiligheid in onze samenleving
o ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978)
o ‘chronocentrisme’: we denken dat criminaliteit nu erger wordt, of voor het eerst voorkomt, dat het pas recent gebeurd. Is
fout.
• Foto 1: Strandmeubilair vloog over en weer tijdens
corona. Brusselse jongeren in Blankenberge.
• Foto 2: heel lang geleden. Opnieuw chronocentrisme.
Vroeger gebeurde min of meer exact hetzelfde
o breedmaatschappelijke observaties
1
, o (laat)moderne risicomaatschappij (Beck, 1992)
▪ Boek geeft mooi beeld over de evolutie die we in de laatste decennia hebben gekend
▪ onvoorwaardelijke geloof in wetenschap en kennis: idee van de maakbare mensheid
▪ productie van welvaart < productie van risico’s
• Doordat we ons hier meer bewust van worden
▪ toenemend risicobewustzijn, dalende risicoacceptatie
▪ ‘voorzorgsprincipe’: risico’s maximaal proberen uitsluiten
▪ “Dat is de succesparadox: hoe veiliger, welvarender en gezonder we worden, hoe panischer we reageren op het
laatste stukje tekort dat er nog is.” (interview met Marc Schuilenburg)
o Paradigmawissel
▪ van verzorgingsstaat naar een veiligheidsstaat
▪ van een post-crime naar een pre-crime samenleving
• post-crime: we grijpen in wanneer iemand een misdrijf pleegt, reactie na de feiten
• pre-crime: we zijn ons bewust, we moeten steeds meer nadenken over een pre-crime ingrijpen, bv.
toekomstige aanslagen voorkomen, ‘doelloos rondhangen is niet toegestaan’
o pre-crime samenleving
▪ strafrechtelijke inbreuk < reductie van veiligheidsrisico’s
▪ discussies over overlast, leefbaarheid, regulering van gedrag, normen en waarden, fatsoen…
▪ Bv. Burgemeester kan preventief ingrijpen, werd vooral opgelegd aan jongeren die gekend
waren bij politie, een preventief huisarrest op te leggen, zodat de nieuwjaarsnacht goed zou
verlopen. Preventief ingrijpen.
o we leven in een controlecultuur, incidentencultuur
o ‘gevoel van urgentie’ en morele paniek
o ‘populaire mythen’ over (jeugd)criminaliteit
▪ ‘jeugddelinquentie stijgt spectaculair’
▪ ‘jeugddelinquenten beginnen steeds jonger’
▪ ‘jeugd wordt gewelddadiger’
▪ ‘jeugdcriminaliteit is etnisch gekleurd’
o ‘beeld is niet eenduidig’
o meerderheid is ‘relatief braaf’, niettemin…
▪ veel criminaliteit = jeugdcriminaliteit
▪ verschillende soorten jeugdcriminaliteit
▪ typische jeugdcriminaliteit en ernstige (gedrags)problematiek
o Zie komende lessen
JEUGDCRIMINOLOGIE ALS WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINE
• jeugdcriminologie - jeugdgerichte specialisatie in de criminologie
• definitieproblemen in de criminologie
o studiedomein is breder geworden
o criminologie tussen wetenschap en beleid
• een nieuwe identiteit voor de criminologie?
o nieuwe veiligheidsvraagstukken
o interdisciplinariteit is geen evidentie
o eigen begrippenkader en theorieën
• criminologie als kruispuntwetenschap
o dialectiek tussen normatieve- en gedragswetenschappen
o bewaken van fundamenteel democratische principes
• jeugdcriminologie - verzelfstandiging van een subdiscipline
• evolutie in het leven adolescenten
o langer ‘afhankelijk’, vroeger ‘volwassen’
o ‘moratorium van de jeugd’
• zie volgende les(sen)
2
,HOOFDSTUK 1. DE JEUGD VAN TEGENWOORDIG: JONGEREN IN VLAANDEREN
NAAR EEN ‘NIEUWE STAAT VAN DE JEUGD’ – JONGEREN IN CIJFERS EN LETTERS JOP -MONITOR 2023
INLEIDING
‘STAAT VAN DE JEUGD’
• Jeugdonderzoeksplatform (JOP)
o interuniversitair en interdisciplinair steunpunt
o gefinancierd door Vlaamse overheid
o minister van jeugd
• Monitoren als opdracht van het JOP
o klassieke JOP-monitor en JOP-schoolmonitor/grootstedelijke monitor
▪ Klassieke monitor via post had te kampen met non-respons
▪ Scholen, middelbare scholen bevragen omdat de non-respons in de klassieke JOP-monitor het grootst was in de
grootsteden
• Decretale basis sinds 2008
o één van de basisinstrumenten voor jeugd- en kinderrechtenbeleid
• Wanneer we spreken van jeugd bedoelen we 12-25 jarigen
TUSSEN CONTINUÏTEIT EN ACTUALITEIT
• ‘Staat van de jeugd’ → focus op heden + longitudinale ontwikkelingen
o belang van (exacte) herhaling
▪ Herhalen van belangrijke vragen
o inspelen op actuele thema’s (nieuwe vragen)
o Evenwicht bewaken tussen herhaalde vragen en nieuwe vragen
• Input stuurgroep en actoren uit diverse beleidsdomeinen en organisaties
• Volledig digitale afname
o maximaal afstemmen op respondent
o gebruik van roterende modules
JOP-MONITOR 2023
RESPONS
3
, WIE ZIJN DE JONGEREN UIT DE JOP-MONITOR 2023?
• Leeftijd: anders bij postmoniter en grootstedelijke monitor (zie hierboven)
• Gender: min of meer gelijk
• Groot verschil tussen de postmonitor en de grootstedelijke monitor.
• De uitval is groter bij de postmonitor.
SCHOOL EN WERK
SCHOOLBELEVING: EEN KLASSIEK JOP-THEMA
• School als leeromgeving? School als leefomgeving?
o Veel meer vragen over de school als leefomgeving dan over de school als leeromgeving
o Aantal thema’s uit de vragenlijst:
▪ sociale uitsluiting
▪ responsiviteit van leerkrachten en school
▪ …
• Onderscheid schoollopen in de grootstad of in niet-grootstedelijk Vlaanderen?
SOCIALE UITSLUITING
• Veel jongeren voelen zich sociaal aanvaard, maar een duidelijke minderheid ervaart sociale uitsluiting.
• De meeste jongeren scoren vrij goed tot zeer goed op de verschillende levensdomeinen. Maar er is altijd een kleine minderheid die
opvallend negatief scoort op verschillende levensdomeinen.
WIE VOELT ZICH MEER UITGESLOTEN?
• Meisjes en vooral non-binaire jongeren
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met achtergrond buiten de EU in niet-grootstedelijk Vlaanderen
o uit de B-stroom, die al eens een jaar moesten dubbelen of een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
• Risicofactor om in contact te komen met politie
RESPONSIVITEIT
• Variatie in de antwoorden
• Leerlingen evalueren bepaalde aspecten van de relatie met leerkrachten en de mogelijkheid om als persoon te groeien als minder
positief
WIE ERVAART LEERKRACHTEN EN SCHOOL ALS MINDER RESPONSIEF?
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met buitenlandse achtergrond (EU en niet-EU) in de grootstad
o uit de tweede graad (en ook derde graad in de grootstad),
o die al eens een B-attest kregen in de grootstad
4
