DIERENWELZIJN
INHOUDSOPGAVE
1. de drie benaderingen ............................................................................................................................. 3
1.1 welzijn en het biologisch functioneren van dieren................................................................................. 3
1.1.1 concept ............................................................................................................................................. 3
1.1.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 4
1.1.3 opmerkingen ..................................................................................................................................... 4
1.2 welzijn en de subjectieve ervaringen van dieren ................................................................................... 5
1.2.1 concept – denkbeeld ......................................................................................................................... 5
1.2.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 5
1.2.3 opmerkingen ..................................................................................................................................... 6
1.3 welzijn en de ‘natuur’ van dieren .......................................................................................................... 6
1.3.1 concept ............................................................................................................................................. 6
1.3.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 6
1.3.3 opmerkingen/moeilijkheden ............................................................................................................ 7
1.4 conclusie ................................................................................................................................................ 7
welzijn en integriteit dieren ........................................................................................................................... 8
denkkaders dierenwelzijn .............................................................................................................................. 8
2. dierenwelzijnsbeoordeling op bedrijven = welfare assessment protocols ............................................... 9
2.1 4 principes ........................................................................................................................................... 10
2.2 voorwaarden indicatoren/metingen ................................................................................................... 11
3. welzijnsbeoordelingsprotocol melkkoeien ........................................................................................... 14
3.1 goede voeding ..................................................................................................................................... 14
3.1.1 afwezigheid langdurige honger ....................................................................................................... 14
3.1.2 afwezigheid van langdurige dorst ................................................................................................... 14
3.2 goede huisvesting ................................................................................................................................ 16
3.2.1 comfortabele rustplaats.................................................................................................................. 16
3.2.2 thermocomfort ............................................................................................................................... 17
3.2.3 bewegingsvrijheid ........................................................................................................................... 17
3.3 goede gezondheid ............................................................................................................................... 17
3.3.1 afwezigheid van verwonding .......................................................................................................... 17
3.3.2 afwezigheid van ziekte .................................................................................................................... 18
3.3.3 afwezigheid pijn door management procedures ............................................................................ 20
3.4 normaal gedrag ................................................................................................................................... 21
3.4.1 vertonen van sociaal gedrag ........................................................................................................... 21
3.4.2 vertonen van ander normaal gedrag .............................................................................................. 21
3.4.3 goede mens-dier interactie ............................................................................................................. 21
3.4.4 afwezigheid angst ........................................................................................................................... 22
3.5 omzetting criterium naar principescores ............................................................................................. 23
4. wellfare protocol: paarden................................................................................................................... 24
1
, 4.1 goede voeding ..................................................................................................................................... 24
4.1.1 afwezigheid van langdurige honger ................................................................................................ 24
4.1.2 afwezigheid van langdurige dorst ................................................................................................... 24
4.2 goede huisvesting ................................................................................................................................ 26
4.2.1 comfortabele rustplaats.................................................................................................................. 26
4.2.2 thermocomfort ............................................................................................................................... 26
4.2.3 bewegingsvrijheid ........................................................................................................................... 27
4.3 goede gezondheid ............................................................................................................................... 27
4.3.1 afwezigheid verwondingen ............................................................................................................. 27
4.3.2 afwezigheid ziekte........................................................................................................................... 27
4.3.3 afwezigheid van pijn door managementprocedures ...................................................................... 27
4.4 normaal gedrag ................................................................................................................................... 29
4.4.1 vertonen van sociaal gedrag ........................................................................................................... 29
4.4.2 vertonen van ander gedraag ........................................................................................................... 30
4.4.3 goede mens-dier interactie ............................................................................................................. 30
4.4.4 afwezigheid angst ........................................................................................................................... 31
5. fysiologische indicatoren...................................................................................................................... 33
5.1 stress ................................................................................................................................................... 33
6. gedragsindicatoren .............................................................................................................................. 37
6.1 Abnormaal gedrag: stereotypen ......................................................................................................... 38
6.2 Abnormaal gedrag gericht naar andere individuen ............................................................................ 40
6.3 apathisch gedrag ................................................................................................................................. 41
6.4 chronisch verminderde drempelwaarde .............................................................................................. 41
7. gezondheids-en productieparameters .................................................................................................. 41
8. inspectiedienst en dierenwelzijn .......................................................................................................... 42
9. het vijf domeinen model ...................................................................................................................... 48
9.1 ontwikkeling en evolutie van het model .............................................................................................. 48
9.2 overzicht vijf domeinen........................................................................................................................ 48
10. rol van de overheid .......................................................................................................................... 53
2
, 1. DE DRIE BENADERINGEN
- 3 benadeingen/oriëntaties hebben de focus van het wetenschappelijk denken over
dierenwelzijn beïnvloed
- Body, mind and nature
1.1 WELZIJN EN HET BIOLOGISCH FUNCTIONEREN VAN DIEREN
1.1.1 CONCEPT
- Dierenwelzijn wordt gedefinieerd in termen van normaal biologisch functioneren van een dier
- Welzijn zal dus vermindert zijn bij ziekte, verwonding en ondervoeding. + Stress =
welzijnstoestand waarbij een dier niet kan ‘copen’
- Goed welzijn wordt aangeduid door een sterke groei en goede reproductie, lang leven en
normaal functioneren van fysiologische- en gedragsprocessen è biologische behoeften
à Dieren moeten omgaan met een complexe omgeving en ze hebben een verscheidenheid aan
methoden om daarmee te proberen omgaan. Die omgeving omvat fysieke omstandigheden, sociale
invloeden en eventuele predatoren, parasieten of ziekteverwekkers die het individu kunnen aanvallen.
De manieren waarop dieren hiermee omgaan, omvatten fysiologische veranderingen in de hersenen,
bijnieren en het immuunsysteem en, daaraan gekoppeld, gedragsveranderingen. Sommige factoren die
een dier beïnvloeden, kunnen ertoe leiden dat het grote moeite heeft om hiermee om te gaan. Het kan
er niet in slagen om ermee om te gaan, waardoor zijn fitness wordt verminderd en het dier ofwel sterft,
ofwel niet goed groeit, ofwel zijn voortplantingsvermogen op een directe manier wordt verminderd.
Het welzijn van een dier is zijn toestand met betrekking tot zijn pogingen om met zijn omgeving om te
gaan (Fraser en Broom, 1990).
- Dierenwelzijn is de mate waarin een dier in staat is zich aan te passen aan de omgeving waar
het gehouden wordt
- Gaat vnl over het lichaam van het dier
- Broom: dieren hebben een aantal manieren om in een complexe omgeving te leven
- Copingsmechanisme: stress-systeem à bijnier die cortisol en adrenaline begint te produceren
- ‘Fitness’: ‘voortplantingssucces’: evolutionair bekijken à dier probeert zich in leven te houden
om te kunnen voortplanten en de goede kwaliteiten/kenmerken te kunnen doorgeven aan zijn
nakomelingen
- Sommige beschouwen de ervaringen van lijden, plezier… als de bepalende kenmerken voor de
levenskwaliteit
o Volgens hen: moeilijk wetenschappelijk te bepalen, terwijl metingen van het
biologisch functioneren adequate en geschikte manieren zijn om relevante info te
bekomen (gevoel is moeilijker te meten dan de biologische en fysieke aspecten)
o Anderen vinden zowel de subjectieve ervaringen als het biologisch functioneren
relevant voor dierenwelzijn maar volgens een hiërarchische volgorden
3
, 1.1.2 ONDERZOEKSMETHODEN
- Brede waaier aan methoden in onderzoek dat biologisch functioneren als indicator van
dierenwelzijn gebruikt
- Pathologie: letsels identificeren
o Kijken naar het lichaam van het dier: voedingstoestand, letsels à welzijn kan
aangetast zijn
o Links: vleeskippen die op nat strooisel zitten
o Rechts: verwondingen aan de vulva, door bijten
- Goede gezondheid:
o Geen wonden, ziekten à goed welzijn
o Wondes, ziekten à verminderd welzijn
o Goede productiviteit (groei, voortplanting) à goed welzijn
§ Je kan niet zeggen dat dit betekent dat er goed welzijn is, WANT soms zijn er
gezondheidsproblemen ten gevolge van voortplanting vb. mastitis bij koeien,
osteoporosis bij kippen
- Abnormaal gedrag
- Endocrien systeem
o Stress: secretie cortisol, corticosteron
o Vb. mannetje stijgt in ranking: gehalte cortisol in feces stijgt à meer stress binnen die
groep: stress/welzijn?
o Moeilijk om de grens te trekken tussen verminderd welzijn en routineaanpassingen
van lichaamsprocessen
o Kenmerken zoals hartslag en cortisolsecretie variëren volgens vele veranderingen in
de omgeving en gedrag van het dier
o Er is dan ook nood aan een criterium om te beslissen op welk punt deze meting geen
routinematige lichaamsaanpassingen meer zijn en relevant worden voor het bepalen
van het welzijn van het dier
§ Cut-off waarde: vb. langdurige toename in cortisolconcentratie van >40% is
risico voor welzijn
1.1.3 OPMERKINGEN
- Om praktische redenen verwachten we dat veranderingen in het biologisch functioneren
gemakkelijker wetenschappelijk aangetoond kunnen worden dan veranderingen in ervaringen
van dieren
o Vb. makkelijker om vast te stellen dat een dier gewond is, of slecht gevoed dan
vaststellen of het pijn of honger heeft
- Conceptueel zijn er soms problemen omdat het verband tussen biologisch functioneren en
welzijn van het dier niet altijd even duidelijk is
o Bij grote gezondheidsveranderingen wordt over het algemeen aangenomen dat de
levenskwaliteit beïnvloed wordt
4
INHOUDSOPGAVE
1. de drie benaderingen ............................................................................................................................. 3
1.1 welzijn en het biologisch functioneren van dieren................................................................................. 3
1.1.1 concept ............................................................................................................................................. 3
1.1.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 4
1.1.3 opmerkingen ..................................................................................................................................... 4
1.2 welzijn en de subjectieve ervaringen van dieren ................................................................................... 5
1.2.1 concept – denkbeeld ......................................................................................................................... 5
1.2.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 5
1.2.3 opmerkingen ..................................................................................................................................... 6
1.3 welzijn en de ‘natuur’ van dieren .......................................................................................................... 6
1.3.1 concept ............................................................................................................................................. 6
1.3.2 onderzoeksmethoden ....................................................................................................................... 6
1.3.3 opmerkingen/moeilijkheden ............................................................................................................ 7
1.4 conclusie ................................................................................................................................................ 7
welzijn en integriteit dieren ........................................................................................................................... 8
denkkaders dierenwelzijn .............................................................................................................................. 8
2. dierenwelzijnsbeoordeling op bedrijven = welfare assessment protocols ............................................... 9
2.1 4 principes ........................................................................................................................................... 10
2.2 voorwaarden indicatoren/metingen ................................................................................................... 11
3. welzijnsbeoordelingsprotocol melkkoeien ........................................................................................... 14
3.1 goede voeding ..................................................................................................................................... 14
3.1.1 afwezigheid langdurige honger ....................................................................................................... 14
3.1.2 afwezigheid van langdurige dorst ................................................................................................... 14
3.2 goede huisvesting ................................................................................................................................ 16
3.2.1 comfortabele rustplaats.................................................................................................................. 16
3.2.2 thermocomfort ............................................................................................................................... 17
3.2.3 bewegingsvrijheid ........................................................................................................................... 17
3.3 goede gezondheid ............................................................................................................................... 17
3.3.1 afwezigheid van verwonding .......................................................................................................... 17
3.3.2 afwezigheid van ziekte .................................................................................................................... 18
3.3.3 afwezigheid pijn door management procedures ............................................................................ 20
3.4 normaal gedrag ................................................................................................................................... 21
3.4.1 vertonen van sociaal gedrag ........................................................................................................... 21
3.4.2 vertonen van ander normaal gedrag .............................................................................................. 21
3.4.3 goede mens-dier interactie ............................................................................................................. 21
3.4.4 afwezigheid angst ........................................................................................................................... 22
3.5 omzetting criterium naar principescores ............................................................................................. 23
4. wellfare protocol: paarden................................................................................................................... 24
1
, 4.1 goede voeding ..................................................................................................................................... 24
4.1.1 afwezigheid van langdurige honger ................................................................................................ 24
4.1.2 afwezigheid van langdurige dorst ................................................................................................... 24
4.2 goede huisvesting ................................................................................................................................ 26
4.2.1 comfortabele rustplaats.................................................................................................................. 26
4.2.2 thermocomfort ............................................................................................................................... 26
4.2.3 bewegingsvrijheid ........................................................................................................................... 27
4.3 goede gezondheid ............................................................................................................................... 27
4.3.1 afwezigheid verwondingen ............................................................................................................. 27
4.3.2 afwezigheid ziekte........................................................................................................................... 27
4.3.3 afwezigheid van pijn door managementprocedures ...................................................................... 27
4.4 normaal gedrag ................................................................................................................................... 29
4.4.1 vertonen van sociaal gedrag ........................................................................................................... 29
4.4.2 vertonen van ander gedraag ........................................................................................................... 30
4.4.3 goede mens-dier interactie ............................................................................................................. 30
4.4.4 afwezigheid angst ........................................................................................................................... 31
5. fysiologische indicatoren...................................................................................................................... 33
5.1 stress ................................................................................................................................................... 33
6. gedragsindicatoren .............................................................................................................................. 37
6.1 Abnormaal gedrag: stereotypen ......................................................................................................... 38
6.2 Abnormaal gedrag gericht naar andere individuen ............................................................................ 40
6.3 apathisch gedrag ................................................................................................................................. 41
6.4 chronisch verminderde drempelwaarde .............................................................................................. 41
7. gezondheids-en productieparameters .................................................................................................. 41
8. inspectiedienst en dierenwelzijn .......................................................................................................... 42
9. het vijf domeinen model ...................................................................................................................... 48
9.1 ontwikkeling en evolutie van het model .............................................................................................. 48
9.2 overzicht vijf domeinen........................................................................................................................ 48
10. rol van de overheid .......................................................................................................................... 53
2
, 1. DE DRIE BENADERINGEN
- 3 benadeingen/oriëntaties hebben de focus van het wetenschappelijk denken over
dierenwelzijn beïnvloed
- Body, mind and nature
1.1 WELZIJN EN HET BIOLOGISCH FUNCTIONEREN VAN DIEREN
1.1.1 CONCEPT
- Dierenwelzijn wordt gedefinieerd in termen van normaal biologisch functioneren van een dier
- Welzijn zal dus vermindert zijn bij ziekte, verwonding en ondervoeding. + Stress =
welzijnstoestand waarbij een dier niet kan ‘copen’
- Goed welzijn wordt aangeduid door een sterke groei en goede reproductie, lang leven en
normaal functioneren van fysiologische- en gedragsprocessen è biologische behoeften
à Dieren moeten omgaan met een complexe omgeving en ze hebben een verscheidenheid aan
methoden om daarmee te proberen omgaan. Die omgeving omvat fysieke omstandigheden, sociale
invloeden en eventuele predatoren, parasieten of ziekteverwekkers die het individu kunnen aanvallen.
De manieren waarop dieren hiermee omgaan, omvatten fysiologische veranderingen in de hersenen,
bijnieren en het immuunsysteem en, daaraan gekoppeld, gedragsveranderingen. Sommige factoren die
een dier beïnvloeden, kunnen ertoe leiden dat het grote moeite heeft om hiermee om te gaan. Het kan
er niet in slagen om ermee om te gaan, waardoor zijn fitness wordt verminderd en het dier ofwel sterft,
ofwel niet goed groeit, ofwel zijn voortplantingsvermogen op een directe manier wordt verminderd.
Het welzijn van een dier is zijn toestand met betrekking tot zijn pogingen om met zijn omgeving om te
gaan (Fraser en Broom, 1990).
- Dierenwelzijn is de mate waarin een dier in staat is zich aan te passen aan de omgeving waar
het gehouden wordt
- Gaat vnl over het lichaam van het dier
- Broom: dieren hebben een aantal manieren om in een complexe omgeving te leven
- Copingsmechanisme: stress-systeem à bijnier die cortisol en adrenaline begint te produceren
- ‘Fitness’: ‘voortplantingssucces’: evolutionair bekijken à dier probeert zich in leven te houden
om te kunnen voortplanten en de goede kwaliteiten/kenmerken te kunnen doorgeven aan zijn
nakomelingen
- Sommige beschouwen de ervaringen van lijden, plezier… als de bepalende kenmerken voor de
levenskwaliteit
o Volgens hen: moeilijk wetenschappelijk te bepalen, terwijl metingen van het
biologisch functioneren adequate en geschikte manieren zijn om relevante info te
bekomen (gevoel is moeilijker te meten dan de biologische en fysieke aspecten)
o Anderen vinden zowel de subjectieve ervaringen als het biologisch functioneren
relevant voor dierenwelzijn maar volgens een hiërarchische volgorden
3
, 1.1.2 ONDERZOEKSMETHODEN
- Brede waaier aan methoden in onderzoek dat biologisch functioneren als indicator van
dierenwelzijn gebruikt
- Pathologie: letsels identificeren
o Kijken naar het lichaam van het dier: voedingstoestand, letsels à welzijn kan
aangetast zijn
o Links: vleeskippen die op nat strooisel zitten
o Rechts: verwondingen aan de vulva, door bijten
- Goede gezondheid:
o Geen wonden, ziekten à goed welzijn
o Wondes, ziekten à verminderd welzijn
o Goede productiviteit (groei, voortplanting) à goed welzijn
§ Je kan niet zeggen dat dit betekent dat er goed welzijn is, WANT soms zijn er
gezondheidsproblemen ten gevolge van voortplanting vb. mastitis bij koeien,
osteoporosis bij kippen
- Abnormaal gedrag
- Endocrien systeem
o Stress: secretie cortisol, corticosteron
o Vb. mannetje stijgt in ranking: gehalte cortisol in feces stijgt à meer stress binnen die
groep: stress/welzijn?
o Moeilijk om de grens te trekken tussen verminderd welzijn en routineaanpassingen
van lichaamsprocessen
o Kenmerken zoals hartslag en cortisolsecretie variëren volgens vele veranderingen in
de omgeving en gedrag van het dier
o Er is dan ook nood aan een criterium om te beslissen op welk punt deze meting geen
routinematige lichaamsaanpassingen meer zijn en relevant worden voor het bepalen
van het welzijn van het dier
§ Cut-off waarde: vb. langdurige toename in cortisolconcentratie van >40% is
risico voor welzijn
1.1.3 OPMERKINGEN
- Om praktische redenen verwachten we dat veranderingen in het biologisch functioneren
gemakkelijker wetenschappelijk aangetoond kunnen worden dan veranderingen in ervaringen
van dieren
o Vb. makkelijker om vast te stellen dat een dier gewond is, of slecht gevoed dan
vaststellen of het pijn of honger heeft
- Conceptueel zijn er soms problemen omdat het verband tussen biologisch functioneren en
welzijn van het dier niet altijd even duidelijk is
o Bij grote gezondheidsveranderingen wordt over het algemeen aangenomen dat de
levenskwaliteit beïnvloed wordt
4
