Sociologie
Hoofdstuk 1. Sociologische verbeelding
1.1. Het “sociologisch bewustzijn” is tamelijk recent
Wetenschappen van oud naar jong: oudste wetenschap: astronomie (3000 jaar geleden) → natuurkunde →
biologie
Bij de heropbloei na de Middeleeuwen werden de wetenschappen in dezelfde volgorde “herontdekt”. In de 17de
eeuw duikt er een nieuwe wetenschap op: psychologie (het ‘innerlijk’ van de mens onderzoeken: affecten,
waarnemingsvermogen en bewustzijn) en sinds de 18de – 19de eeuw: sociologie.
Het eerste domein van wetenschappelijk denken is het verst verwijderde: de sterren. Het volgende dat van de
dode natuur → het is gemakkelijker om verafgelegen zaken wetenschappelijk eerst te benaderen, dan zaken dicht
bij ons (en nog dichterbij: de mens).
Sociologie onderzoekt de sociale voorwaarden waaronder men ‘mens’ wordt. Geest, redelijkheid, technische
vaardigheid, kunstzinnigheid, moraliteit → te danken aan sociale verbanden. Sociologie is anders in bepaalde
ruimten. Verbeelden of verwonderen is de kern van wat sociologie doet of is. Sociologie draait om goede vragen
stellen: bv. In Aalter is er een sociologisch probleem op die huurmarkt, omdat daar gekeken en veroordeeld wordt
door etniciteit (etnische profilering). Tandpijn is ook een probleem → kinderen die al met tandpijn rondlopen,
zouden in bepaalde delen van de wereld minder snel dit laten verzorgen, omdat dit zo veel kost, waardoor deze
mensen gaan blijven rondlopen met dit probleem.
Door te zien hoe iets niet moet lopen, kunnen we weten hoe iets WEL moet lopen.
1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden
Albion Small: de eerste houder v/e leerstoel sociologie in de VS schreef in The American Jounral of Sociology een
artikel The Era of Sociologie over dat moderne mensen zich er meer dan vorige generaties bewust over zijn dat
hun lot afhangt v/h bestaan van andere mensen en dat niemand ooit meer geconfronteerd is geweest met het feit
dat die banden bestaan.
Hoezo duurde het zolang tegen er inzicht begon in het ‘tijdperk v/d sociologie’?
1. Natuurlijke distantie ontbreekt: “wetenschap is een poging om onderzoek en kennis te bevrijden van de
menselijke emoties”, daarom is een ‘wetenschap v/d maatschappij’ zo moeilijk. De maatschappij zit in
ons.
2. Sociologie ontluistert en wekt weerstand op: mensen zijn geneigd zich beter voor te doen dan ze zijn.
Gedetailleerdeemand ‘hoe gaat het?’, vraagt en jij antwoordt hier automatisch ‘goed’ op, maar niet een
gedetailleerde uitleg over hoe het echt met je gaat. Vaak zijn het machtigen/leden v/d elite die zich door
de sociologische waarheid bedreigd voelen → vrezen dat als de waarheid aan het licht komt ze hun
, bevoorrechte positie kwijtspelen, hierom noemt men de sociologie subversief (= ze ontmaskert).
Sociologie kan enkel in een democratische samenleving, waar je met elkaar gedachten kunt uitwisselen
gedijen, als dit niet kan, kan je niet meer over sociologie praten.
Vergelijking sociologie met een ontdekkingsreiziger (Peter Berger): de sociologie onderzoekt geen
verre/vreemde wereld, maar juist onze dagelijkse omgeving (gezin, werk, school en vrienden). Alleen laat
hij zien hoe die werelden echt in elkaar zitten en dat is soms anders dan hoe ze op het eerste gezicht
lijken.
Du Bois (de eerste zwarte Amerikaanse socioloog die The Sould of Black Folks publiceerde:
grondleggende studie in domein v/d sociologie van ongelijkheid en racisme) had een levenssituatie waar
hij zich tegelijk binnen en buiten de samenleving staat. Niet thuis voelen in de samenleving: ofwel flink
desoriënteren en de wereld als onwerkelijk ervaren of juist een scherp inzicht ontwikkelen.
Voorbeeld: Montesquieu: een voorbeeld van ontsluisterende satire en sociologische verbeelding: In
Lettres Persanes Hij beschreef indrukken van Perzen (oosters) die door Frankrijk reisden → hadden een
andere blik op Franse gewoontes, zo leerde Montesquieu de Fransen naar hun eigen leventje in Parijs en
Versailles kijken alsof het vol vreemde gewoontes zat (bv. verschil huwen met maar 1 iemand of met
meerdere, schoenen uitdoen in een gebedshuis …). Montesquieu had al sociologische inzichten, zonder
dat er sprake was van het begrip ‘sociologie’ (“bekijk jezelf door de bril van anderen”)
3. Het sociologische bewustzijn wordt geprikkeld door crisis: Maatschappij dat voordien zo vertrouwd was
veranderde voorgoed
1.3. De twee ‘revoluties’
Van landbouw naar industrie: de opkomst v/d industriële maatschappij:
Overgang v/d jacht- en verzameleconomie → landbouw = neolithische revolutie. Rondtrekkende jagers gingen
zich vestigen en bewerkten akkers → eigendom ontstond → op 1 plek blijven wonen → dorpen en veel later
steden → complexe arbeidsdeling en bestuur → rechtsregels → staten. The Great Transformation: de oorzaken
onder één grote noemer brengen.
Franse revolutie:
Politieke omwenteling in Frankrijk van 1789-1794. De ene verandering volgt op de andere: vorming v/e
grondwetgevende vergadering, Verklaring v/d Rechten v/d Mens e/d Burger, afschaffing v/d feodaliteit,
onteigening van kerkelijke eigendommen, doodstraf voor de koning, terreurbewind onder Robespierre (→
gebeurtennissen die tot de verbeelding spraken). Met de Franse Revolutie werd vooor het eerst de bestaande
sociale orde verworpen in naam van nieuwe idealen: vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid.
Industriële revolutie:
Begin: Engeland v/d late 18e eeuw. I/d 19e eeuw: heel West-Europa. Industriële revolutie = de toepassing op grote
schaal van technische innovaties in allerlei sectoren. Intrede machines → omwenteling i/d nijverheid → gevolgen
i/d hele samenleving. Samengevat: “voor textielindustrie waren machines nodig, voor machines was ijzer nodig,
voor ijzer waren kolen nodig en voor dit alles waren betere verbindingen nodig”. Van ambacht naar fabrieken →
,ambacht werd folklore → onpersoonlijke, soms vijandige verhoudingen tussen fabriekseigenaars en arbeiders ➔
sociale vraagstuk v/d 19de eeuw: “Hoe konden sociale klassen samenleven in vrede en welvaart?”
De ingrijpende sociale veranderingen v/d laatste twee eeuwen: industrialisering (industriële revolutie) en
democratisering (Franse revolutie). Zoals prehistorische mens overgang naar de beschaving te danken heeft aan
de invoering van landbouw en staat, heeft de moderne mens de overgang naar de hoogontwikkelde beschaving te
danken aan de invoering van industrie en democratie. Invoering landbouw gepaard met veranderingen op gebied
van bestuur, recht, arbeidsorganisatie, godsdienst en kunst = invoering industriële productiewijze en democratie
gepaard met veranderingen op gebied van techniek, verkeer, handel, demografie, landbouw, recht, verstedelijking,
kapitalisme en wetenschap.
Sociologie probeert het samenspel van veranderingen te begrijpen i/h licht v/d toegenomen menselijke
interdependentie1. Vroeger: minder individuele identiteit → ze vereenzelvigden zich met de groep (familie, stam,
dorp) → het samenleven gebeurde haast vanzelf. Enkele decennia later: doelbewust de inrichting v/d
maatschappij bepalen. De samenleving begrijpen, zodat ze haar konden organiseren ‘savoir pour pouvoir’. De
vraag: “wat is een maatschappij?” → vanuit deze interesse: sociologie in het leven geroepen.
Zie schema p. 19 cursus
Het sociologisch bewustzijn ontstond doordat de maatschappij de laatse 3 eeuwen het voorwerp is v/e radicale (r-
)evolutie, die je enkel kan verklaren als je inzicht hebt in de specifieke wetmatigheden en eigenschappen v/h
menselijk samenleven. Sociologie kort, maar ruim omschreven: “de wetenschap v/h sociale handelen” of “de
wetenschappij v/d maatschappij”. Sociologen houden zich bezig met de hedendaagse maatschappij →
geïnteresseerd in modernisering → willen verklaren hoe de mens de stap van landbouwsamenleving naar
industriële samenleving heeft gezet en nog aan het zetten is. Hoe meer kennis mensen hierover verwerven, hoe
meer ze die processen kunnen beheersen.
1.4. Intermezzo: beleefde verandering
Persoonlijke klacten (‘troubles’) tegenover sociale problemen (‘issues’). Bv. Tandpijn, werkloosheid.
Als 1 op 100,000 inwoners geen werk heeft ligt het misschien aan hem maar als erin bij een bevolking van 50milj
10milj werkloos is dat is dit een maatschappelijk en STRUCTUREEL probleem (omdat het dus in de structuur van
de samenleving zit dat dit blijft bestaan)
Het individuele in verband brengen met het collectieve en omgekeerd. Bv. Durkheim over zelfdoding.
Zelfdoding niet meer iets persoonlijks maar MAATSCHAPPELIJK
Hoe meer sociaal geïntegreerd je bent hoe minder eenzaam hoe minder zelfdoding
Ook vond hij verschillende types zelfdoding: egoïstisch (te weinig betrokken in maatschappij); altruistic (te veel
betrokken in maatschappij), wanneer er te veel regulatie is in de samenleving en je je benauwd voelt (Japan), te
weinig regulatie kan ook leiden tot een doelloes leve
1
wederzijdse afhankelijkheid tussen mensen of groepen, waarbij ze elkaar beïnvloeden en van elkaar
afhankelijk zijn om doelen te bereiken of te functioneren
, Demografische aspecten: mannen minder dan vrouwen, alleenstaande meer dan zij met een gezin, soldaten meer
Religieuze aspecten: protestanten meer omdat er bij katholieken meer sociale controle is
Het bijzondere zien in iets ‘normaal’ en omgekeerd. Bv. Miner over ‘Nacirema’2.
1.7. Twee voorbeelden van sociologische verbeelding: Comte en Spencer
Basisvragen:
1. Hoe baken je sociologie als wetenschap af?
2. Hoe verklaar je sociale verandering?
3. Hoe verklaar je sociale orde?
Comte en Spencer zijn beiden kinderen van 2 revoluties. Comte van de Franse revolutie (denk aan: rede,
verlichting, altruïsme). Spencer van de industriële revolutie (denk aan: evolutie theorie, arbeidsverdeling,
individualisme).
Auguste Comte
Hij is de grondlegger van de sociologie en het positivisme3.
Sociologie als ‘wetenschap der mensheid’
Sociologie is een zelfstandige wetenschap met eigen methoden en een eigen domein. Volgens Comte was de
sociologie een overkoepelende wetenschap, die de andere wetenschappen hun plaats toewees. Hiervoor had hij:
de doorbraak van de rede en zijn Wet der drie stadia.
Wet der drie stadia: de mens doormaakt een ontwikkeling in drie stadia:
1. Theologisch stadium: De mens gelooft in geesten en zoekt alles in eigen wil. Magie is heel belangrijk om
de geesten in de natuur gunstig te stemmen. (= animisme/fetishisme)
2. Metafysisch stadium: de mens heeft ingezien dat er geen geesten in de natuur huizen. Hij zoekt naar het
‘wezen’ der dingen. De mens denkt dat de wereld in elkaar zit naar het model van volmaakte abstracte
figuren en ideeën. (=polytheïsme)
3. Positieve stadium: de mens houdt alleen nog rekening met wat hij ondubbelzinnig kan waarnemen, d.w.z.
met het ‘positieve’ (= dat wat objectief het geval is, de feiten en niets anders dan feiten). De mens
onderzoekt de werkelijkheid zoals ze is. Hij heeft zich volledig bevrijd van vooroordelen en laat feiten
voor zich spreken. (= monotheïsme)
De rede overwint, de mens wordt rationeler.
2
De term is een metafoor voor het bestuderen van de eigen cultuur met een "emic" (van buitenaf) en "etic" (van
binnenuit) perspectief. Het is letterlijk ‘American’ omgekeerd.
3
Filosofie die stelt dat alleen kennis uit de empirische, waarneembare wereld geldige kennis is, opgedaan via de
wetenschappelijke methode
Hoofdstuk 1. Sociologische verbeelding
1.1. Het “sociologisch bewustzijn” is tamelijk recent
Wetenschappen van oud naar jong: oudste wetenschap: astronomie (3000 jaar geleden) → natuurkunde →
biologie
Bij de heropbloei na de Middeleeuwen werden de wetenschappen in dezelfde volgorde “herontdekt”. In de 17de
eeuw duikt er een nieuwe wetenschap op: psychologie (het ‘innerlijk’ van de mens onderzoeken: affecten,
waarnemingsvermogen en bewustzijn) en sinds de 18de – 19de eeuw: sociologie.
Het eerste domein van wetenschappelijk denken is het verst verwijderde: de sterren. Het volgende dat van de
dode natuur → het is gemakkelijker om verafgelegen zaken wetenschappelijk eerst te benaderen, dan zaken dicht
bij ons (en nog dichterbij: de mens).
Sociologie onderzoekt de sociale voorwaarden waaronder men ‘mens’ wordt. Geest, redelijkheid, technische
vaardigheid, kunstzinnigheid, moraliteit → te danken aan sociale verbanden. Sociologie is anders in bepaalde
ruimten. Verbeelden of verwonderen is de kern van wat sociologie doet of is. Sociologie draait om goede vragen
stellen: bv. In Aalter is er een sociologisch probleem op die huurmarkt, omdat daar gekeken en veroordeeld wordt
door etniciteit (etnische profilering). Tandpijn is ook een probleem → kinderen die al met tandpijn rondlopen,
zouden in bepaalde delen van de wereld minder snel dit laten verzorgen, omdat dit zo veel kost, waardoor deze
mensen gaan blijven rondlopen met dit probleem.
Door te zien hoe iets niet moet lopen, kunnen we weten hoe iets WEL moet lopen.
1.2. De sociologische verbeelding ontstond in crisistijden
Albion Small: de eerste houder v/e leerstoel sociologie in de VS schreef in The American Jounral of Sociology een
artikel The Era of Sociologie over dat moderne mensen zich er meer dan vorige generaties bewust over zijn dat
hun lot afhangt v/h bestaan van andere mensen en dat niemand ooit meer geconfronteerd is geweest met het feit
dat die banden bestaan.
Hoezo duurde het zolang tegen er inzicht begon in het ‘tijdperk v/d sociologie’?
1. Natuurlijke distantie ontbreekt: “wetenschap is een poging om onderzoek en kennis te bevrijden van de
menselijke emoties”, daarom is een ‘wetenschap v/d maatschappij’ zo moeilijk. De maatschappij zit in
ons.
2. Sociologie ontluistert en wekt weerstand op: mensen zijn geneigd zich beter voor te doen dan ze zijn.
Gedetailleerdeemand ‘hoe gaat het?’, vraagt en jij antwoordt hier automatisch ‘goed’ op, maar niet een
gedetailleerde uitleg over hoe het echt met je gaat. Vaak zijn het machtigen/leden v/d elite die zich door
de sociologische waarheid bedreigd voelen → vrezen dat als de waarheid aan het licht komt ze hun
, bevoorrechte positie kwijtspelen, hierom noemt men de sociologie subversief (= ze ontmaskert).
Sociologie kan enkel in een democratische samenleving, waar je met elkaar gedachten kunt uitwisselen
gedijen, als dit niet kan, kan je niet meer over sociologie praten.
Vergelijking sociologie met een ontdekkingsreiziger (Peter Berger): de sociologie onderzoekt geen
verre/vreemde wereld, maar juist onze dagelijkse omgeving (gezin, werk, school en vrienden). Alleen laat
hij zien hoe die werelden echt in elkaar zitten en dat is soms anders dan hoe ze op het eerste gezicht
lijken.
Du Bois (de eerste zwarte Amerikaanse socioloog die The Sould of Black Folks publiceerde:
grondleggende studie in domein v/d sociologie van ongelijkheid en racisme) had een levenssituatie waar
hij zich tegelijk binnen en buiten de samenleving staat. Niet thuis voelen in de samenleving: ofwel flink
desoriënteren en de wereld als onwerkelijk ervaren of juist een scherp inzicht ontwikkelen.
Voorbeeld: Montesquieu: een voorbeeld van ontsluisterende satire en sociologische verbeelding: In
Lettres Persanes Hij beschreef indrukken van Perzen (oosters) die door Frankrijk reisden → hadden een
andere blik op Franse gewoontes, zo leerde Montesquieu de Fransen naar hun eigen leventje in Parijs en
Versailles kijken alsof het vol vreemde gewoontes zat (bv. verschil huwen met maar 1 iemand of met
meerdere, schoenen uitdoen in een gebedshuis …). Montesquieu had al sociologische inzichten, zonder
dat er sprake was van het begrip ‘sociologie’ (“bekijk jezelf door de bril van anderen”)
3. Het sociologische bewustzijn wordt geprikkeld door crisis: Maatschappij dat voordien zo vertrouwd was
veranderde voorgoed
1.3. De twee ‘revoluties’
Van landbouw naar industrie: de opkomst v/d industriële maatschappij:
Overgang v/d jacht- en verzameleconomie → landbouw = neolithische revolutie. Rondtrekkende jagers gingen
zich vestigen en bewerkten akkers → eigendom ontstond → op 1 plek blijven wonen → dorpen en veel later
steden → complexe arbeidsdeling en bestuur → rechtsregels → staten. The Great Transformation: de oorzaken
onder één grote noemer brengen.
Franse revolutie:
Politieke omwenteling in Frankrijk van 1789-1794. De ene verandering volgt op de andere: vorming v/e
grondwetgevende vergadering, Verklaring v/d Rechten v/d Mens e/d Burger, afschaffing v/d feodaliteit,
onteigening van kerkelijke eigendommen, doodstraf voor de koning, terreurbewind onder Robespierre (→
gebeurtennissen die tot de verbeelding spraken). Met de Franse Revolutie werd vooor het eerst de bestaande
sociale orde verworpen in naam van nieuwe idealen: vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid.
Industriële revolutie:
Begin: Engeland v/d late 18e eeuw. I/d 19e eeuw: heel West-Europa. Industriële revolutie = de toepassing op grote
schaal van technische innovaties in allerlei sectoren. Intrede machines → omwenteling i/d nijverheid → gevolgen
i/d hele samenleving. Samengevat: “voor textielindustrie waren machines nodig, voor machines was ijzer nodig,
voor ijzer waren kolen nodig en voor dit alles waren betere verbindingen nodig”. Van ambacht naar fabrieken →
,ambacht werd folklore → onpersoonlijke, soms vijandige verhoudingen tussen fabriekseigenaars en arbeiders ➔
sociale vraagstuk v/d 19de eeuw: “Hoe konden sociale klassen samenleven in vrede en welvaart?”
De ingrijpende sociale veranderingen v/d laatste twee eeuwen: industrialisering (industriële revolutie) en
democratisering (Franse revolutie). Zoals prehistorische mens overgang naar de beschaving te danken heeft aan
de invoering van landbouw en staat, heeft de moderne mens de overgang naar de hoogontwikkelde beschaving te
danken aan de invoering van industrie en democratie. Invoering landbouw gepaard met veranderingen op gebied
van bestuur, recht, arbeidsorganisatie, godsdienst en kunst = invoering industriële productiewijze en democratie
gepaard met veranderingen op gebied van techniek, verkeer, handel, demografie, landbouw, recht, verstedelijking,
kapitalisme en wetenschap.
Sociologie probeert het samenspel van veranderingen te begrijpen i/h licht v/d toegenomen menselijke
interdependentie1. Vroeger: minder individuele identiteit → ze vereenzelvigden zich met de groep (familie, stam,
dorp) → het samenleven gebeurde haast vanzelf. Enkele decennia later: doelbewust de inrichting v/d
maatschappij bepalen. De samenleving begrijpen, zodat ze haar konden organiseren ‘savoir pour pouvoir’. De
vraag: “wat is een maatschappij?” → vanuit deze interesse: sociologie in het leven geroepen.
Zie schema p. 19 cursus
Het sociologisch bewustzijn ontstond doordat de maatschappij de laatse 3 eeuwen het voorwerp is v/e radicale (r-
)evolutie, die je enkel kan verklaren als je inzicht hebt in de specifieke wetmatigheden en eigenschappen v/h
menselijk samenleven. Sociologie kort, maar ruim omschreven: “de wetenschap v/h sociale handelen” of “de
wetenschappij v/d maatschappij”. Sociologen houden zich bezig met de hedendaagse maatschappij →
geïnteresseerd in modernisering → willen verklaren hoe de mens de stap van landbouwsamenleving naar
industriële samenleving heeft gezet en nog aan het zetten is. Hoe meer kennis mensen hierover verwerven, hoe
meer ze die processen kunnen beheersen.
1.4. Intermezzo: beleefde verandering
Persoonlijke klacten (‘troubles’) tegenover sociale problemen (‘issues’). Bv. Tandpijn, werkloosheid.
Als 1 op 100,000 inwoners geen werk heeft ligt het misschien aan hem maar als erin bij een bevolking van 50milj
10milj werkloos is dat is dit een maatschappelijk en STRUCTUREEL probleem (omdat het dus in de structuur van
de samenleving zit dat dit blijft bestaan)
Het individuele in verband brengen met het collectieve en omgekeerd. Bv. Durkheim over zelfdoding.
Zelfdoding niet meer iets persoonlijks maar MAATSCHAPPELIJK
Hoe meer sociaal geïntegreerd je bent hoe minder eenzaam hoe minder zelfdoding
Ook vond hij verschillende types zelfdoding: egoïstisch (te weinig betrokken in maatschappij); altruistic (te veel
betrokken in maatschappij), wanneer er te veel regulatie is in de samenleving en je je benauwd voelt (Japan), te
weinig regulatie kan ook leiden tot een doelloes leve
1
wederzijdse afhankelijkheid tussen mensen of groepen, waarbij ze elkaar beïnvloeden en van elkaar
afhankelijk zijn om doelen te bereiken of te functioneren
, Demografische aspecten: mannen minder dan vrouwen, alleenstaande meer dan zij met een gezin, soldaten meer
Religieuze aspecten: protestanten meer omdat er bij katholieken meer sociale controle is
Het bijzondere zien in iets ‘normaal’ en omgekeerd. Bv. Miner over ‘Nacirema’2.
1.7. Twee voorbeelden van sociologische verbeelding: Comte en Spencer
Basisvragen:
1. Hoe baken je sociologie als wetenschap af?
2. Hoe verklaar je sociale verandering?
3. Hoe verklaar je sociale orde?
Comte en Spencer zijn beiden kinderen van 2 revoluties. Comte van de Franse revolutie (denk aan: rede,
verlichting, altruïsme). Spencer van de industriële revolutie (denk aan: evolutie theorie, arbeidsverdeling,
individualisme).
Auguste Comte
Hij is de grondlegger van de sociologie en het positivisme3.
Sociologie als ‘wetenschap der mensheid’
Sociologie is een zelfstandige wetenschap met eigen methoden en een eigen domein. Volgens Comte was de
sociologie een overkoepelende wetenschap, die de andere wetenschappen hun plaats toewees. Hiervoor had hij:
de doorbraak van de rede en zijn Wet der drie stadia.
Wet der drie stadia: de mens doormaakt een ontwikkeling in drie stadia:
1. Theologisch stadium: De mens gelooft in geesten en zoekt alles in eigen wil. Magie is heel belangrijk om
de geesten in de natuur gunstig te stemmen. (= animisme/fetishisme)
2. Metafysisch stadium: de mens heeft ingezien dat er geen geesten in de natuur huizen. Hij zoekt naar het
‘wezen’ der dingen. De mens denkt dat de wereld in elkaar zit naar het model van volmaakte abstracte
figuren en ideeën. (=polytheïsme)
3. Positieve stadium: de mens houdt alleen nog rekening met wat hij ondubbelzinnig kan waarnemen, d.w.z.
met het ‘positieve’ (= dat wat objectief het geval is, de feiten en niets anders dan feiten). De mens
onderzoekt de werkelijkheid zoals ze is. Hij heeft zich volledig bevrijd van vooroordelen en laat feiten
voor zich spreken. (= monotheïsme)
De rede overwint, de mens wordt rationeler.
2
De term is een metafoor voor het bestuderen van de eigen cultuur met een "emic" (van buitenaf) en "etic" (van
binnenuit) perspectief. Het is letterlijk ‘American’ omgekeerd.
3
Filosofie die stelt dat alleen kennis uit de empirische, waarneembare wereld geldige kennis is, opgedaan via de
wetenschappelijke methode
