Publieke financiën
Bestuurskunde en publiek management
2025-2026
,MODULE 1: Publieke financiën in functie van
welvaartscreatie
Deel 1: De publieke financiën en de creatie van welvaart
Het studie-object van de publieke financiën
= een discipline; een positieve wetenschap: beschrijven van gedragsreacties naar aanleiding van
ingrepen in de fiscaliteit, de uitgaven (subsidies) of de sociale zekerheid. Proberen logisch,
systematisch op basis van ondubbelzinnig vast te stellen feiten en gegevens een aantal duidelijk
geformuleerde uitgangspunten of hypothesen een uitspraak te doen over eFecten van
belastingen, subsidies, financiële stromen, etc.
Werken met modellen is zeer typerend voor publieke economen; op die manier wordt het gedrag
van economische agenten vereenvoudigd en meer abstract voorgesteld. Individuele gedragingen
worden geaggregeerd of samengenomen via benaderingen of proxies bestudeerd.
• Bv. Random utility, random opportunity: het model veronderstelt dat elk individu een
discreet aantal opportuniteiten heeft op de arbeidsmarkt (= aantal gewerkte uren, h, en
een bruto uurloon, w + out-of-market opties, waarbij het individu geen uren zal
aanbieden op de arbeidsmarkt, h=0)
• Hoeveel jobmogelijkheden aanwezig zijn in de opportuniteitenset is afhankelijk van
geslacht, opleidingsgraad, gewest en de groep-specifieke werkloosheidsgraad (dummy-
variabelen).
Hanteren hetzelfde begrippenkader: economische agenten zijn er primair op uit hun nut te
maximaliseren en dit met beperkte middelen en mogelijkheden; producenten of bedrijven
maximaliseren de winst en trachten zo eFiciënt mogelijk te produceren met schaarse
productiefactoren.
De analyse heeft betrekking op zowel micro-, (individuen – enquêtes) als op macro-
gedragseFecten (bv. Schatten van een regressie waarin voor verschillende momenten in de tijd
en/of voor verschillende OESO-landen wordt nagegaan in welke mate er een samenhang is
tussen het eFectief tarief van de VenB en entry van ondernemingen in verschillende landen.
Eigen aan het discours van een publieke econoom is dat de reacties van de economische
agenten op het beleid van de overheid (consumenten, spaarders, producenten, het buitenland),
worden getest.
• Overheidsbeleid = fiscale instrumenten en subsidies
• Niet enkel aandacht voor de eFecten van het beleid op alle overheidsniveaus
(lokaal/regionaal/federaal) maar ook voor de mogelijke gevolgen van interacties tussen
het beleid van deze verschillende overheidsniveaus (fiscal federalism)
2 hoofdstromingen: normatieve economen en public choice economen
Pagina 2 van 283
, • Normatieve economen: bekommeren zich om de gevolgn van overheidsoptreden op de
welvaart en op de verdeling ervan (Pigou, Scitovsku, Sen, Broadway en Bruce, Mishan)
• Public choice benadering: gaat er vanuit dat de overheid niet zo zeer altruïstisch de
maximale welvaart van de bevolking nastreeft. Men verwacht eerder er politici te vinden
die voornamelijk proberen hun herverkiezing veilig te stellen. Ambtenaren worden
verwacht een zo groot mogelijk departement/budget na te streven. De overheid is een
veelkoppig monster dat ineFiciënt werkt en waar uitgaven-, subsidie- en belastingbeleid
duidelijk door politieke variabelen beïnvloed worden (Niskanen, Oates, Schneider&Frey,
Nordhaus, Hibbs, Alesina)
o Bv. In verkiezingsjaren zullen besturen meer uitgeven/inwoner en vaker de
belastingen verlagen met de bedoeling de kiezeer gunstiger te doen
stemmen; besparingen en belastingverhogingen komen vaker voor in de
jaren net na de verkiezingsjaren.
Voorbeelden:
• Hoe zullen burgers reageren op de invoering van de kilometerheFing?
o Zal dat er toe leiden dat ze de wegen waarop tofheFing plaatsvindt zullen mijden,
waardoor er elders sluipverkeer ontstaat?
o Overschakelen naar andere transportmodi?
o …
• Verlaging Vlaamse personenbelasting
o Invoering jobbonus (= een belastingkrediet dat afhankelijk is van het
activiteitsinkomen – vrouwen met lagere lonen vaker aan werk, en mensen met
hogere lonen minder om recht te hebben op jobbonus) -> meenemen
werkintensiteit om dit tegen te gaan
o Uniforme verlaging van de opcentiemen – zorgt voor een hoger aantal gewerkte
uren (vooral bij hogere inkomens – groter eFect)
o Progressive verlaging van de opcentiemen (gesimuleerde arbeidsaanbod minder
groot)
Welvaart, Pareto-frontiers en sociale nutscurves
Welvaart is een abstract gegeven, maar wordt doorgaans geaggregeerd gemeten aan de hand
van economische groei. Het bruto-binnenlands product (= waarde van alle goederen en
diensten die in België geproduceerd werden in 1 jaar) doet traditioneel als graadmeter dienst in
allerlei rapporten en analyses.
• Kritiek op BBP: houdt voornamelijk rekening met de materiële welstand, maar calculeert
veel te weinig de negatieve externe eFecten van een sterke en aanhoudende groei in.
Brede welvaart: de kwaliteit van leven hier en nu en de mate waarin deze ten koste gaat van de
brede welvaart van latere generaties of die van mensen elders in de wereld.
• Hier en nu: de persoonlijke kenmerken van mensen en de kwaliteit van de omgeving
waarin zij leven; meer in het algemeen hun materiële welvaart en welzijn, en hun
beleving daarvan
• Later: hulpbronnen die volgende generaties nodig hebben om een zelfde niveau van
welvaart te kunnen bereiken als de huidige generatie
• Elders: eFecten van de keuzes die Nederlanders maken op banen, inkomens, (niet-
hernieuwbare) hulpbronnen en het milieu in andere landen.
• Hiervoor indicatoren ontwikkeld, die de Strategic Development Goals (SDG) van de VN
aanvullen + OESO – well being indicators
Pagina 3 van 283
, De overheid streeft maximale welvaart na: de som van de welvaart van alle individuen in de
samenleving (geluk kan niet gewogen worden).
In een vereenvoudigde wereld met slechts 2 inwoners in een land van de welvaartsverdeling
voorgesteld worden door de Pareto-frontier, ookwel de nutsmogelijkhedencurve genoemd. Deze
geeft alle mogelijke combinaties of verdelingen van het nut of beide inwoners weer die dezelfde
totale welvaart opleveren.
• Punt X: zeer veel welvaart voor individu B en vrij weinig van de totale welvaart voor
individu A
• Punt Y: tegenovergestelde
• De totale welvaart is echter op alle punten van de curve gelijk.
• Alle punten op de frontier vertegenwoordigen bovendien een toestand waarin er geen
verbetering van de welvaart voor een van beide meer mogelijk is zonder het nut van de
andere inwoner te verminderen. Alle punten onder de frontier vertegenwoordigen
verdelingen van de rijkdom over A en B waarin minstens 1 van beiden zich nog kan
verbeteren. Alle punten boven de frontier zijn onbereikbaar.
• De positie van de frontier wordt in sterke mate bepaald door de productiemogelijkheden
en door de technologische vooruitgang, maar ook algemene demografische
ontwikkelingen zoals de vergrijzing of de globalisering kunnen de frontier doen
verschuiven. Ook de stock van de productiefactoren arbeid, kapitaal en natuur
(grondstoFen) is bepalend. Hoe verder de frontier van de oorsprong afgelegen is, hoe
hoger de totale welvaart die ermee correspondeert.
• Indien we langs de frontier naar beneden toe bewegen, dan neemt de welvaart van A toe,
ten koste van B; er is dus een negatief verband tussen beide wat zich grafisch vertaalt in
een dalende curve.
o Concave curve (bolle zijde naar boven): afruil niet constant
o Lineair verloop: afruil constant
• Voorbeeld: cursus pg. 16
Vertrekt van een aantal onderliggende waarde-oordelen: Een wijziging van de positie van de
frontier of het bereiken van de frontier vanuit een positie onder de Pareto-curve gelegen is niet
het gevolg van een collectief systeem, maar vloeit voort uit de inspanningen van individuen (=
normatieve keuze schuil, die een ongeloog in collectivistische systemen blootlegt).
Uitgangspunt: het individu is best geplaatst te oordelen over zijn eigen keuzes.
Pagina 4 van 283
Bestuurskunde en publiek management
2025-2026
,MODULE 1: Publieke financiën in functie van
welvaartscreatie
Deel 1: De publieke financiën en de creatie van welvaart
Het studie-object van de publieke financiën
= een discipline; een positieve wetenschap: beschrijven van gedragsreacties naar aanleiding van
ingrepen in de fiscaliteit, de uitgaven (subsidies) of de sociale zekerheid. Proberen logisch,
systematisch op basis van ondubbelzinnig vast te stellen feiten en gegevens een aantal duidelijk
geformuleerde uitgangspunten of hypothesen een uitspraak te doen over eFecten van
belastingen, subsidies, financiële stromen, etc.
Werken met modellen is zeer typerend voor publieke economen; op die manier wordt het gedrag
van economische agenten vereenvoudigd en meer abstract voorgesteld. Individuele gedragingen
worden geaggregeerd of samengenomen via benaderingen of proxies bestudeerd.
• Bv. Random utility, random opportunity: het model veronderstelt dat elk individu een
discreet aantal opportuniteiten heeft op de arbeidsmarkt (= aantal gewerkte uren, h, en
een bruto uurloon, w + out-of-market opties, waarbij het individu geen uren zal
aanbieden op de arbeidsmarkt, h=0)
• Hoeveel jobmogelijkheden aanwezig zijn in de opportuniteitenset is afhankelijk van
geslacht, opleidingsgraad, gewest en de groep-specifieke werkloosheidsgraad (dummy-
variabelen).
Hanteren hetzelfde begrippenkader: economische agenten zijn er primair op uit hun nut te
maximaliseren en dit met beperkte middelen en mogelijkheden; producenten of bedrijven
maximaliseren de winst en trachten zo eFiciënt mogelijk te produceren met schaarse
productiefactoren.
De analyse heeft betrekking op zowel micro-, (individuen – enquêtes) als op macro-
gedragseFecten (bv. Schatten van een regressie waarin voor verschillende momenten in de tijd
en/of voor verschillende OESO-landen wordt nagegaan in welke mate er een samenhang is
tussen het eFectief tarief van de VenB en entry van ondernemingen in verschillende landen.
Eigen aan het discours van een publieke econoom is dat de reacties van de economische
agenten op het beleid van de overheid (consumenten, spaarders, producenten, het buitenland),
worden getest.
• Overheidsbeleid = fiscale instrumenten en subsidies
• Niet enkel aandacht voor de eFecten van het beleid op alle overheidsniveaus
(lokaal/regionaal/federaal) maar ook voor de mogelijke gevolgen van interacties tussen
het beleid van deze verschillende overheidsniveaus (fiscal federalism)
2 hoofdstromingen: normatieve economen en public choice economen
Pagina 2 van 283
, • Normatieve economen: bekommeren zich om de gevolgn van overheidsoptreden op de
welvaart en op de verdeling ervan (Pigou, Scitovsku, Sen, Broadway en Bruce, Mishan)
• Public choice benadering: gaat er vanuit dat de overheid niet zo zeer altruïstisch de
maximale welvaart van de bevolking nastreeft. Men verwacht eerder er politici te vinden
die voornamelijk proberen hun herverkiezing veilig te stellen. Ambtenaren worden
verwacht een zo groot mogelijk departement/budget na te streven. De overheid is een
veelkoppig monster dat ineFiciënt werkt en waar uitgaven-, subsidie- en belastingbeleid
duidelijk door politieke variabelen beïnvloed worden (Niskanen, Oates, Schneider&Frey,
Nordhaus, Hibbs, Alesina)
o Bv. In verkiezingsjaren zullen besturen meer uitgeven/inwoner en vaker de
belastingen verlagen met de bedoeling de kiezeer gunstiger te doen
stemmen; besparingen en belastingverhogingen komen vaker voor in de
jaren net na de verkiezingsjaren.
Voorbeelden:
• Hoe zullen burgers reageren op de invoering van de kilometerheFing?
o Zal dat er toe leiden dat ze de wegen waarop tofheFing plaatsvindt zullen mijden,
waardoor er elders sluipverkeer ontstaat?
o Overschakelen naar andere transportmodi?
o …
• Verlaging Vlaamse personenbelasting
o Invoering jobbonus (= een belastingkrediet dat afhankelijk is van het
activiteitsinkomen – vrouwen met lagere lonen vaker aan werk, en mensen met
hogere lonen minder om recht te hebben op jobbonus) -> meenemen
werkintensiteit om dit tegen te gaan
o Uniforme verlaging van de opcentiemen – zorgt voor een hoger aantal gewerkte
uren (vooral bij hogere inkomens – groter eFect)
o Progressive verlaging van de opcentiemen (gesimuleerde arbeidsaanbod minder
groot)
Welvaart, Pareto-frontiers en sociale nutscurves
Welvaart is een abstract gegeven, maar wordt doorgaans geaggregeerd gemeten aan de hand
van economische groei. Het bruto-binnenlands product (= waarde van alle goederen en
diensten die in België geproduceerd werden in 1 jaar) doet traditioneel als graadmeter dienst in
allerlei rapporten en analyses.
• Kritiek op BBP: houdt voornamelijk rekening met de materiële welstand, maar calculeert
veel te weinig de negatieve externe eFecten van een sterke en aanhoudende groei in.
Brede welvaart: de kwaliteit van leven hier en nu en de mate waarin deze ten koste gaat van de
brede welvaart van latere generaties of die van mensen elders in de wereld.
• Hier en nu: de persoonlijke kenmerken van mensen en de kwaliteit van de omgeving
waarin zij leven; meer in het algemeen hun materiële welvaart en welzijn, en hun
beleving daarvan
• Later: hulpbronnen die volgende generaties nodig hebben om een zelfde niveau van
welvaart te kunnen bereiken als de huidige generatie
• Elders: eFecten van de keuzes die Nederlanders maken op banen, inkomens, (niet-
hernieuwbare) hulpbronnen en het milieu in andere landen.
• Hiervoor indicatoren ontwikkeld, die de Strategic Development Goals (SDG) van de VN
aanvullen + OESO – well being indicators
Pagina 3 van 283
, De overheid streeft maximale welvaart na: de som van de welvaart van alle individuen in de
samenleving (geluk kan niet gewogen worden).
In een vereenvoudigde wereld met slechts 2 inwoners in een land van de welvaartsverdeling
voorgesteld worden door de Pareto-frontier, ookwel de nutsmogelijkhedencurve genoemd. Deze
geeft alle mogelijke combinaties of verdelingen van het nut of beide inwoners weer die dezelfde
totale welvaart opleveren.
• Punt X: zeer veel welvaart voor individu B en vrij weinig van de totale welvaart voor
individu A
• Punt Y: tegenovergestelde
• De totale welvaart is echter op alle punten van de curve gelijk.
• Alle punten op de frontier vertegenwoordigen bovendien een toestand waarin er geen
verbetering van de welvaart voor een van beide meer mogelijk is zonder het nut van de
andere inwoner te verminderen. Alle punten onder de frontier vertegenwoordigen
verdelingen van de rijkdom over A en B waarin minstens 1 van beiden zich nog kan
verbeteren. Alle punten boven de frontier zijn onbereikbaar.
• De positie van de frontier wordt in sterke mate bepaald door de productiemogelijkheden
en door de technologische vooruitgang, maar ook algemene demografische
ontwikkelingen zoals de vergrijzing of de globalisering kunnen de frontier doen
verschuiven. Ook de stock van de productiefactoren arbeid, kapitaal en natuur
(grondstoFen) is bepalend. Hoe verder de frontier van de oorsprong afgelegen is, hoe
hoger de totale welvaart die ermee correspondeert.
• Indien we langs de frontier naar beneden toe bewegen, dan neemt de welvaart van A toe,
ten koste van B; er is dus een negatief verband tussen beide wat zich grafisch vertaalt in
een dalende curve.
o Concave curve (bolle zijde naar boven): afruil niet constant
o Lineair verloop: afruil constant
• Voorbeeld: cursus pg. 16
Vertrekt van een aantal onderliggende waarde-oordelen: Een wijziging van de positie van de
frontier of het bereiken van de frontier vanuit een positie onder de Pareto-curve gelegen is niet
het gevolg van een collectief systeem, maar vloeit voort uit de inspanningen van individuen (=
normatieve keuze schuil, die een ongeloog in collectivistische systemen blootlegt).
Uitgangspunt: het individu is best geplaatst te oordelen over zijn eigen keuzes.
Pagina 4 van 283
