➔ ‘cult value’ vs ‘exhibition value’
• Aura hangt samen met rituele grondslag, kunst is ritueel van aard = cultus waarde
o Vb pre historische muurschilderingen: symboliek > esthitiek
▪ Krachten natuur, goden, jacht vereren > vertonen aan publiek
• Door komst mechanische reproductie verschoof de symboliek waarde naar tentoonstellingswaarde
• Kunst gemaakt met doel om door zo veel mogelijk mensen te worden bekeken, gedeeld
o Waarde kunst verborgenheid < waarde kunst vermogen breed publiek beschikbaar te zijn
▪ Kunst moet gevierd worden, naar kunst moet getoond worden
• Werd kunst voor de komst van de mechanische reproductie wel aanzien als kunst? Of als noodzaak
o Vroeger bovennatuurlijke, nu als mens ervan genieten
• Rituele functie
o “Artistic production begins with ceremonial objects destined to serve in a cult. One may
assume that what mattered was their existence, not their being on view”
• Verschuiving: “tentoonstellingswaarde”
o “With the different methods of technical reproduction of a work of art, its fitness for
exhibition increased to such an extent that the quantitative shift between its two poles
turned into a qualitative transformation of its nature”
• Voorbeeld beeldhouwwerk
o Nooit aan publiek getoond, heilige functie / ritueel, sprituele gevoelens
o VS Hollywood film = zo veel mogelijk bekeken worden, zichtbaarheid, toegang
➔ Democratiserend gevolg
• Impact op samenleving, eventuele politieke gevolgen van evolutie
• Benjamin is kritische Frankfurter denker
o Mechanische reproductie = mechanisch potentieel
o Vroeger kunst zeer exclusief / elite (vb kerk), nu deel van het alledaagse leven & beschikbaar
voor breder publiek
o Kunst is niet meer beperkt tot plaats of tijd (vb fotografie, film)
o = overal worden ervaren door iedereen & meer blootgesteld aan kunst
• Nieuwe vorm van participatie = waarderen, analyseren, interpreteren dankzij toegankelijkheid
o Actief beleven van kunst, drempel lager
o Politieke bewustwording, debat
➔ Politieke implicaties van reproductie
• Mechanisme reproductie technieken zorgt niet enkel voor democratisch potentieel
• Opkomst massamedia → opkomst fascisme
• Waarschuwing negatieve politieke implicaties
o Context: hij leefde in opkomst totalitaire regimes
1
, • Mechanisme reproductie kan massa beïnvloeden → nieuw idee (propagandamachine Mengele)
• Fascisme → esthetisering van politiek
o Kunst gebruiken om politieke macht te esthetiseren en verandering tegen te houden
o Imponerende functie
o Manipulerend, controleren, bevestigen machtsstructuren (“gleichschaltung”, “große Lüge”)
o Riefenstahl – Triumph des Willems = politiek spektakel, enorme massa, kracht, eenheid,
verheerlijken Hitler = politieke macht esthetisch presenteren zonder aandacht voor
ongelijkheid
• Communisme → politisering van kunst
o Kunst gebruiken voor politieke bewustwording en maatschappelijke verandering
o Activerende functie (proletariaat – arbeiders klasse uitgebuit door bourgeoisie)
o Aanzetten tot kritisch nadenken, bevechten machtsstructuren (“Verfremdungseffekt” –
Bertolt Brecht kritisch narratief theater ipv passief kijken)
o Eisenstein – Battleship Potemkin = revolutionaire ideeën, sympathie voor arbeidersklasse,
machteloos, onrechtvaardigheid, onderdrukking
➔ Walter Benjamin en sociale media
• 1935, toepasbaar vandaag?
• Theorie toepassen op digitale revolutie
o Massaal delen, groot publiek, reproduceren beeldmateriaal
o Tentoonstellingswaarde centraal
▪ Symbool, ervaring, waarde < massaal delen, consumeren, zichtbaarheid, aandacht,
commercieel (en advertenties)
▪ Waarde gemeten door likes, shares, comments ipv betekenis content
o Content verdwijnt na bepaalde tijd (24u, 10sec)
▪ Uniek moment, onmiddellijkheid
▪ Ervaring vluchtig (efemere) = exclusief, onherhaalbaar, origineel
▪ Zoals performance of kunstwerk dat maar 1 keer zo kan worden ervaren
▪ Aura blijft toch nog, maar toch nog oppervlakkig
• Massa publiek, commerciële doeleinden
o Politiek esthetiseren
▪ Opkomst fascisme – jongerengroep Schild & vriend
▪ Logo, branding, symboliek, beweging om extreemrechts aantrekkelijk te maken
▪ Ideologie verspreiden door te vergelijken met militair / krijgers = verheerlijken (vb
kracht, discipline, strijd, samenhorigheid, massa imponeren)
o Politiseerde kunst
• Black life matters – aandacht voor racisme, ongelijkheid, uitsluiting, geweld
• Krachtige beelden (politiegeweld, slogans, gebalde vuist, zelfbewustzijn)
• Solidariteit, onrechtvaardigheid, maatschappelijke verandering
2
,5.2 Max Horkheimer & Theodor Adorno – The Culture Industry: Enlightenment as Mass Deception
➔ Paradox / dialectiek van de verlichting
• Kritiek op manier waarop massamedia en kapitalisme, cultuur en mensen en hun bewustzijn
beïnvloeden
• Nieuwe cultuurindustrie = destructieve impact op creativiteit, individualiteit en mogelijkheid tot
kritisch nadenken
• “[...] the basis on which technology is gaining power over society is the power of those whose
economic position in society is strongest. Technical rationality today is the rationality of domination.
It is the compulsive character of a society alienated from itself”
o Technologische vooruitgang voor de belangen van de heersende klasse dient
• Verlichting
o Idee dat de mens kon worden bevrijd van mythes, bijgeloof, irrationele krachten d.m.v. rede
o Bevrijding d.m.v. rationaliteit / wetenschap
o Overwinnen van bijgeloof en traditionele autoriteit
o Tweesnijdend zwaard
▪ Focus op wetenschap = bevrijd
▪ Maar ook geduwd in wereldoorlog, vernietigingswapens, massamanipulatie
▪ Maar ook getransformeerd naar onderdrukking
▪ Rede wordt ingezet om mensen te onderwerpen, systeem van controle,
standaardisering, uniformisering = negatieve doeleinden
• Maar... getransformeerd door kapitalisme
o Verlichting = instrument van onderdrukking
o Rede wordt nu geïnstrumentaliseerd om te onderdrukken
➔ Cultuurindustrie & kapitalistische dominantie
• Kritiek / antwoord op Walter Benjamins optimisme
o Maken alle 3 deel uit van FF schule, maar niet volledig akkoord
o Kritiek op democratisch potentieel
▪ Te naief, te positieve kijk op de effecten van mechanisering & komst van massamedia
▪ Niet overtuigd van democratisch effect
o Kritiek op mogelijke progressieve effecten
▪ Volgens Benjamin kan kunst gepolitiseerd worden, aanzetten tot kritisch denken,
zelfreflectie, sociaal politieke actie
o Horkheimer & Adorno konden snel vluchten uit Nazi Duitsland en kwamen terecht in USA
▪ In Amerika was massamedia snel gecommercialiseerd
▪ Andere kijk op de cultuur industrie – aura
• Vernietiging van ‘aura’
o Leidt niet tot emancipatie maar tot processen van oppervlakkig
o En conformiteit, waar er geen ruimte is voor artistieke expressie
3
, • Wat was wel ware kunst?
o Autonoom, vrij van politieke en economische belangen
o USA = kapitalistische, commerciële logica kan geen echte kunst zijn
• Illustratie: cinema
o Benjamin: nieuwe aspecten van realiteit, brede toegang
▪ Vb als ze hun basen zagen, konden ze bewust worden van hun positie en mogelijks in
actie schieten
o Horkheimer & Adorno: vervormt de werkelijkheid, vals beeld
▪ Passief, onkritisch denken
➔ Massamedia als controlemechanisme
• “The step from telephone to radio has clearly distinguished the roles. The former (telefoon) liberally
permitted the participant to play the role of subject. The latter (radio) democratically makes
everyone equally into listeners, in order to expose them in authoritarian fashion to the same
programs put out by different stations”
• Overgang van telefoon (tweerichting) naar radio of televisie (massamedia)
o Massamedia is eenvorming en eenrichting, passief deelnemen aan inhoud
o Inhoud wordt op een autoritaire manier opgelegd aan de massa, zonder ruimte voor
interactie, tegenspraak
o Worden gebruikt door de dominante klasse om hegemonie te handhaven, publiek moet
plaats in kapitalistisch systeem aanvaarden = kritisch denken onderdrukken
• Technologie in vacuüm = neutraal
• Technologie in samenleving ≠ neutraal
• Technologie in samenleving = ingezet om te controleren en macht
• “Interested parties like to explain the culture industry in technological terms. Its millions of
participants, they argue, demand reproduction processes which inevitably lead to the use of
standard products to meet the same needs at countless locations”
o Producten zelf in cultuurindustrie, kapitalistische werking legitimeren door het enkel in
technologische termen uit te leggen
o Massamedia bereikt zeer veel publiek = nood aan content om alle monden te voeden =
verplicht om culturele producten te standaardiseren
• Verbanden propaganda Nazi (Hitler) en Amerikaanse massacultuur (Hollywood)
o Media ingezet om de ideologische boodschap van regime of kapitalistische systeem op een
systematische en gestandaardiseerde manier te verspreiden (vb massabijeenkomsten)
o In Amerika: consumptie, entertainment met als doel meer winst te genereren, massa af te
leiden, culturele onderdrukking, subtielere manier (vb reclame, muziek)
o Maar kapitalisme ≠ fascisme
o Maar wel beide afhankelijk van manipulatie cultuur en massamedia, mensen beheersen
4
• Aura hangt samen met rituele grondslag, kunst is ritueel van aard = cultus waarde
o Vb pre historische muurschilderingen: symboliek > esthitiek
▪ Krachten natuur, goden, jacht vereren > vertonen aan publiek
• Door komst mechanische reproductie verschoof de symboliek waarde naar tentoonstellingswaarde
• Kunst gemaakt met doel om door zo veel mogelijk mensen te worden bekeken, gedeeld
o Waarde kunst verborgenheid < waarde kunst vermogen breed publiek beschikbaar te zijn
▪ Kunst moet gevierd worden, naar kunst moet getoond worden
• Werd kunst voor de komst van de mechanische reproductie wel aanzien als kunst? Of als noodzaak
o Vroeger bovennatuurlijke, nu als mens ervan genieten
• Rituele functie
o “Artistic production begins with ceremonial objects destined to serve in a cult. One may
assume that what mattered was their existence, not their being on view”
• Verschuiving: “tentoonstellingswaarde”
o “With the different methods of technical reproduction of a work of art, its fitness for
exhibition increased to such an extent that the quantitative shift between its two poles
turned into a qualitative transformation of its nature”
• Voorbeeld beeldhouwwerk
o Nooit aan publiek getoond, heilige functie / ritueel, sprituele gevoelens
o VS Hollywood film = zo veel mogelijk bekeken worden, zichtbaarheid, toegang
➔ Democratiserend gevolg
• Impact op samenleving, eventuele politieke gevolgen van evolutie
• Benjamin is kritische Frankfurter denker
o Mechanische reproductie = mechanisch potentieel
o Vroeger kunst zeer exclusief / elite (vb kerk), nu deel van het alledaagse leven & beschikbaar
voor breder publiek
o Kunst is niet meer beperkt tot plaats of tijd (vb fotografie, film)
o = overal worden ervaren door iedereen & meer blootgesteld aan kunst
• Nieuwe vorm van participatie = waarderen, analyseren, interpreteren dankzij toegankelijkheid
o Actief beleven van kunst, drempel lager
o Politieke bewustwording, debat
➔ Politieke implicaties van reproductie
• Mechanisme reproductie technieken zorgt niet enkel voor democratisch potentieel
• Opkomst massamedia → opkomst fascisme
• Waarschuwing negatieve politieke implicaties
o Context: hij leefde in opkomst totalitaire regimes
1
, • Mechanisme reproductie kan massa beïnvloeden → nieuw idee (propagandamachine Mengele)
• Fascisme → esthetisering van politiek
o Kunst gebruiken om politieke macht te esthetiseren en verandering tegen te houden
o Imponerende functie
o Manipulerend, controleren, bevestigen machtsstructuren (“gleichschaltung”, “große Lüge”)
o Riefenstahl – Triumph des Willems = politiek spektakel, enorme massa, kracht, eenheid,
verheerlijken Hitler = politieke macht esthetisch presenteren zonder aandacht voor
ongelijkheid
• Communisme → politisering van kunst
o Kunst gebruiken voor politieke bewustwording en maatschappelijke verandering
o Activerende functie (proletariaat – arbeiders klasse uitgebuit door bourgeoisie)
o Aanzetten tot kritisch nadenken, bevechten machtsstructuren (“Verfremdungseffekt” –
Bertolt Brecht kritisch narratief theater ipv passief kijken)
o Eisenstein – Battleship Potemkin = revolutionaire ideeën, sympathie voor arbeidersklasse,
machteloos, onrechtvaardigheid, onderdrukking
➔ Walter Benjamin en sociale media
• 1935, toepasbaar vandaag?
• Theorie toepassen op digitale revolutie
o Massaal delen, groot publiek, reproduceren beeldmateriaal
o Tentoonstellingswaarde centraal
▪ Symbool, ervaring, waarde < massaal delen, consumeren, zichtbaarheid, aandacht,
commercieel (en advertenties)
▪ Waarde gemeten door likes, shares, comments ipv betekenis content
o Content verdwijnt na bepaalde tijd (24u, 10sec)
▪ Uniek moment, onmiddellijkheid
▪ Ervaring vluchtig (efemere) = exclusief, onherhaalbaar, origineel
▪ Zoals performance of kunstwerk dat maar 1 keer zo kan worden ervaren
▪ Aura blijft toch nog, maar toch nog oppervlakkig
• Massa publiek, commerciële doeleinden
o Politiek esthetiseren
▪ Opkomst fascisme – jongerengroep Schild & vriend
▪ Logo, branding, symboliek, beweging om extreemrechts aantrekkelijk te maken
▪ Ideologie verspreiden door te vergelijken met militair / krijgers = verheerlijken (vb
kracht, discipline, strijd, samenhorigheid, massa imponeren)
o Politiseerde kunst
• Black life matters – aandacht voor racisme, ongelijkheid, uitsluiting, geweld
• Krachtige beelden (politiegeweld, slogans, gebalde vuist, zelfbewustzijn)
• Solidariteit, onrechtvaardigheid, maatschappelijke verandering
2
,5.2 Max Horkheimer & Theodor Adorno – The Culture Industry: Enlightenment as Mass Deception
➔ Paradox / dialectiek van de verlichting
• Kritiek op manier waarop massamedia en kapitalisme, cultuur en mensen en hun bewustzijn
beïnvloeden
• Nieuwe cultuurindustrie = destructieve impact op creativiteit, individualiteit en mogelijkheid tot
kritisch nadenken
• “[...] the basis on which technology is gaining power over society is the power of those whose
economic position in society is strongest. Technical rationality today is the rationality of domination.
It is the compulsive character of a society alienated from itself”
o Technologische vooruitgang voor de belangen van de heersende klasse dient
• Verlichting
o Idee dat de mens kon worden bevrijd van mythes, bijgeloof, irrationele krachten d.m.v. rede
o Bevrijding d.m.v. rationaliteit / wetenschap
o Overwinnen van bijgeloof en traditionele autoriteit
o Tweesnijdend zwaard
▪ Focus op wetenschap = bevrijd
▪ Maar ook geduwd in wereldoorlog, vernietigingswapens, massamanipulatie
▪ Maar ook getransformeerd naar onderdrukking
▪ Rede wordt ingezet om mensen te onderwerpen, systeem van controle,
standaardisering, uniformisering = negatieve doeleinden
• Maar... getransformeerd door kapitalisme
o Verlichting = instrument van onderdrukking
o Rede wordt nu geïnstrumentaliseerd om te onderdrukken
➔ Cultuurindustrie & kapitalistische dominantie
• Kritiek / antwoord op Walter Benjamins optimisme
o Maken alle 3 deel uit van FF schule, maar niet volledig akkoord
o Kritiek op democratisch potentieel
▪ Te naief, te positieve kijk op de effecten van mechanisering & komst van massamedia
▪ Niet overtuigd van democratisch effect
o Kritiek op mogelijke progressieve effecten
▪ Volgens Benjamin kan kunst gepolitiseerd worden, aanzetten tot kritisch denken,
zelfreflectie, sociaal politieke actie
o Horkheimer & Adorno konden snel vluchten uit Nazi Duitsland en kwamen terecht in USA
▪ In Amerika was massamedia snel gecommercialiseerd
▪ Andere kijk op de cultuur industrie – aura
• Vernietiging van ‘aura’
o Leidt niet tot emancipatie maar tot processen van oppervlakkig
o En conformiteit, waar er geen ruimte is voor artistieke expressie
3
, • Wat was wel ware kunst?
o Autonoom, vrij van politieke en economische belangen
o USA = kapitalistische, commerciële logica kan geen echte kunst zijn
• Illustratie: cinema
o Benjamin: nieuwe aspecten van realiteit, brede toegang
▪ Vb als ze hun basen zagen, konden ze bewust worden van hun positie en mogelijks in
actie schieten
o Horkheimer & Adorno: vervormt de werkelijkheid, vals beeld
▪ Passief, onkritisch denken
➔ Massamedia als controlemechanisme
• “The step from telephone to radio has clearly distinguished the roles. The former (telefoon) liberally
permitted the participant to play the role of subject. The latter (radio) democratically makes
everyone equally into listeners, in order to expose them in authoritarian fashion to the same
programs put out by different stations”
• Overgang van telefoon (tweerichting) naar radio of televisie (massamedia)
o Massamedia is eenvorming en eenrichting, passief deelnemen aan inhoud
o Inhoud wordt op een autoritaire manier opgelegd aan de massa, zonder ruimte voor
interactie, tegenspraak
o Worden gebruikt door de dominante klasse om hegemonie te handhaven, publiek moet
plaats in kapitalistisch systeem aanvaarden = kritisch denken onderdrukken
• Technologie in vacuüm = neutraal
• Technologie in samenleving ≠ neutraal
• Technologie in samenleving = ingezet om te controleren en macht
• “Interested parties like to explain the culture industry in technological terms. Its millions of
participants, they argue, demand reproduction processes which inevitably lead to the use of
standard products to meet the same needs at countless locations”
o Producten zelf in cultuurindustrie, kapitalistische werking legitimeren door het enkel in
technologische termen uit te leggen
o Massamedia bereikt zeer veel publiek = nood aan content om alle monden te voeden =
verplicht om culturele producten te standaardiseren
• Verbanden propaganda Nazi (Hitler) en Amerikaanse massacultuur (Hollywood)
o Media ingezet om de ideologische boodschap van regime of kapitalistische systeem op een
systematische en gestandaardiseerde manier te verspreiden (vb massabijeenkomsten)
o In Amerika: consumptie, entertainment met als doel meer winst te genereren, massa af te
leiden, culturele onderdrukking, subtielere manier (vb reclame, muziek)
o Maar kapitalisme ≠ fascisme
o Maar wel beide afhankelijk van manipulatie cultuur en massamedia, mensen beheersen
4
