Week 2
W.2.A.6 Feitenvaststelling en belangenbehartiging bij de
compensatie van slachtoffers van geweld. Een studie naar het
bewijsrecht als rechtspolitiek middel door Schuurmans
Inleiding
De samenleving draagt een bijzondere verantwoordelijkheid voor slachtoffers van geweld. Zij zijn
slachtoffer geworden van vaak willekeurig en onverzekerbaar geweld, waarbij hun vertrouwen in de
samenleving en de rechtsstaat ernstig is geschokt. De overheid heeft niet alleen een taak om die
rechtsschendingen te vergelden door daders te vervolgen, maar ook om zorg te dragen voor de
gevolgen van het geweld. Financiële compensatie voor slachtoffers vormt daartoe een middel. De
compensatie stelt mensen niet alleen deels schadeloos, maar onderstreept ook de solidariteit van de
samenleving met de slachtoffers. Zo hebben slachtoffers van geweldsmisdrijven recht op een
schadevergoeding op grond van de Wet schadefonds geweldsmisdrijven (Wsg) en hebben
slachtoffers van het geweld in de Tweede Wereldoorlog aanspraak op compensatie, onder meer op
grond van de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffer 1940-1945 (Wuv).
Bij de uitvoering van de Wsg en de Wuv kunnen gemakkelijk bewijsproblemen ontstaan. Bij strikte
bewijsregels zullen weinig daadwerkelijke slachtoffers van geweld een compensatie ontvangen.
Zachtere bewijsregels geven het bestuursorgaan meer armslag om geld uit te keren, maar bergen
ook het gevaar in zich dat aanvragers een compensatie ontvangen, terwijl zij daar op grond van de
feiten eigenlijk geen recht op hebben.
Bewijsrecht als rechtspolitiek middel
Het bewijsrecht geeft regels aan de hand waarvan de rechter (of het bestuur) tot een
feitenvaststelling komt. Deze bewijsregels hebben veelal de strekking de waarheid in het proces zo
dicht mogelijk te benaderen. Toch kunnen bewijsregels ook andere belangen dienen, zoals
behartiging van het materiële recht en bescherming van bepaalde doelgroepen. Vooral de
bewijsmaatstaf, de bewijslastverdeling en het gebruik van vermoedens vormen bewijsrechtelijke
instrumenten waarmee beleidsmatige doelen kunnen worden nagestreefd. De bewijsmaatstaf geeft
aan hoeveel zekerheid ten aanzien van de feiten nodig is om aan die feiten een bepaald rechtsgevolg
te verbinden. Zijn de rechtsgevolgen voor burgers ingrijpend, dan past daarbij een hoge
bewijsmaatstaf om te verzekeren dat zij niet willekeurig een groot nadeel hebben te lijden. Een (te)
hoge bewijsmaatstaf een negatieve invloed op de effectuering van het materiële recht. De wetgever
kan de lat steeds verder laten zakken, beginnend bij aantonen beyond reasonable doubt (>90%) en
vervolgens zakkend van redelijke mate van zekerheid (>75%), naar aannemelijk (>50%), naar het
voordeel van de twijfel (50%). De verlaging van de bewijsmaatstaf kan bij vergoedingen van
overheidswege een rechtspolitieke keuze inhouden. De wetgever heeft met de bewijsmaatstaf dus
een eerste middel in handen om slachtofferbescherming te realiseren.
De bewijslastverdeling bepaalt welke partij de taak heeft om feiten te bewijzen. Als hoofdregel geldt
dat die partij die een verandering in het recht beoogt, de feiten dient te bewijzen aan de hand
waarvan het gewenste rechtsgevolg intreedt. Deze bewijslast kan door wetgever of rechter worden
omgekeerd of worden verlicht door middel van een vermoeden. In dat laatste geval hoeft de partij
met de bewijslast de rechtsfeiten niet direct te bewijzen, maar kan zij volstaan met het bewijs van
bepaalde hulpfeiten. Door er snel vanuit te gaan dat de hoofdregel kan worden toegepast, wordt in
W.2.A.6 Feitenvaststelling en belangenbehartiging bij de
compensatie van slachtoffers van geweld. Een studie naar het
bewijsrecht als rechtspolitiek middel door Schuurmans
Inleiding
De samenleving draagt een bijzondere verantwoordelijkheid voor slachtoffers van geweld. Zij zijn
slachtoffer geworden van vaak willekeurig en onverzekerbaar geweld, waarbij hun vertrouwen in de
samenleving en de rechtsstaat ernstig is geschokt. De overheid heeft niet alleen een taak om die
rechtsschendingen te vergelden door daders te vervolgen, maar ook om zorg te dragen voor de
gevolgen van het geweld. Financiële compensatie voor slachtoffers vormt daartoe een middel. De
compensatie stelt mensen niet alleen deels schadeloos, maar onderstreept ook de solidariteit van de
samenleving met de slachtoffers. Zo hebben slachtoffers van geweldsmisdrijven recht op een
schadevergoeding op grond van de Wet schadefonds geweldsmisdrijven (Wsg) en hebben
slachtoffers van het geweld in de Tweede Wereldoorlog aanspraak op compensatie, onder meer op
grond van de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffer 1940-1945 (Wuv).
Bij de uitvoering van de Wsg en de Wuv kunnen gemakkelijk bewijsproblemen ontstaan. Bij strikte
bewijsregels zullen weinig daadwerkelijke slachtoffers van geweld een compensatie ontvangen.
Zachtere bewijsregels geven het bestuursorgaan meer armslag om geld uit te keren, maar bergen
ook het gevaar in zich dat aanvragers een compensatie ontvangen, terwijl zij daar op grond van de
feiten eigenlijk geen recht op hebben.
Bewijsrecht als rechtspolitiek middel
Het bewijsrecht geeft regels aan de hand waarvan de rechter (of het bestuur) tot een
feitenvaststelling komt. Deze bewijsregels hebben veelal de strekking de waarheid in het proces zo
dicht mogelijk te benaderen. Toch kunnen bewijsregels ook andere belangen dienen, zoals
behartiging van het materiële recht en bescherming van bepaalde doelgroepen. Vooral de
bewijsmaatstaf, de bewijslastverdeling en het gebruik van vermoedens vormen bewijsrechtelijke
instrumenten waarmee beleidsmatige doelen kunnen worden nagestreefd. De bewijsmaatstaf geeft
aan hoeveel zekerheid ten aanzien van de feiten nodig is om aan die feiten een bepaald rechtsgevolg
te verbinden. Zijn de rechtsgevolgen voor burgers ingrijpend, dan past daarbij een hoge
bewijsmaatstaf om te verzekeren dat zij niet willekeurig een groot nadeel hebben te lijden. Een (te)
hoge bewijsmaatstaf een negatieve invloed op de effectuering van het materiële recht. De wetgever
kan de lat steeds verder laten zakken, beginnend bij aantonen beyond reasonable doubt (>90%) en
vervolgens zakkend van redelijke mate van zekerheid (>75%), naar aannemelijk (>50%), naar het
voordeel van de twijfel (50%). De verlaging van de bewijsmaatstaf kan bij vergoedingen van
overheidswege een rechtspolitieke keuze inhouden. De wetgever heeft met de bewijsmaatstaf dus
een eerste middel in handen om slachtofferbescherming te realiseren.
De bewijslastverdeling bepaalt welke partij de taak heeft om feiten te bewijzen. Als hoofdregel geldt
dat die partij die een verandering in het recht beoogt, de feiten dient te bewijzen aan de hand
waarvan het gewenste rechtsgevolg intreedt. Deze bewijslast kan door wetgever of rechter worden
omgekeerd of worden verlicht door middel van een vermoeden. In dat laatste geval hoeft de partij
met de bewijslast de rechtsfeiten niet direct te bewijzen, maar kan zij volstaan met het bewijs van
bepaalde hulpfeiten. Door er snel vanuit te gaan dat de hoofdregel kan worden toegepast, wordt in
