RECHTS-
SOCIOLOGIE
SAMENVATTING - 25’-26’
Prof. Bernaerts
Julie Foubert
1
,H1. Wat is rechtssociologie?...................................................................................................... 8
1.1 Waarover gaat rechtssociologie?......................................................................................8
1.1.1. Inleiding...................................................................................................................8
1.1.2. Waarom rechtssociologie?.....................................................................................12
1.2.3. Situering van de rechtssociologie.......................................................................... 14
1.2. Het belang van de sociologie voor de beoefening van het recht.................................... 15
1.2.1. De pleinvrees van juristen......................................................................................15
1.2.2. Sire, il n’y a plus d’intellectuels.............................................................................. 15
1.2.3. Rechtenstudenten zijn niet alleen studenten in het recht...................................... 15
1.2.4. De rechtenstudie als beroepsopleiding..................................................................16
1.2.5 Juristen en sociologen............................................................................................ 17
1.2.6. Sociologisch anti-instrumentalisme........................................................................18
1.2.6. Sociologisch anti-instrumentalisme: Rechtssociologische benaderingen..............19
1.2.7. De marginaliteit van de (rechts)sociologie............................................................. 20
1.4. Een rechtssociologische analyse van de juridisering van de samenleving.................... 20
1.4.1. Inleiding..................................................................................................................20
1.4.2. Omschrijving: symptomen......................................................................................21
1.4.3. Clusters van determinanten................................................................................... 23
1.4.4. Dieperliggende oorzaak......................................................................................... 23
1.4.5. Negatieve gevolgen............................................................................................... 24
1.4.6. Positieve gevolgen.................................................................................................24
1.4.7. Leven met juridisering............................................................................................25
Rechtsinstrumentalisme (uitbreiding)..................................................................................... 26
1. Achtergronden................................................................................................................... 26
2. Kenmerken van rechtsinstrumentalisme............................................................................26
3. Impliciete premisse van rechtsinstrumentalisme............................................................... 26
4. Kritiek op rechtsinstrumentalisme......................................................................................26
5. Naar een alternatief: sociale werking van het recht...........................................................28
H2. Regelgeving.........................................................................................................................30
2.1. Inleiding.......................................................................................................................... 30
2.1.1. Het thema “wetgeving”...........................................................................................30
2.1.2. Eerste rechtssociologisch onderzoek over wetgeving........................................... 30
2.1.3. Latere rechtssociologische perspectieven............................................................. 31
2.1.4. Pragmatische benaderingen.................................................................................. 32
2.1.5. Uitdagingen voor de toekomst............................................................................... 32
2.2 Deregulering als maatschappij hervorming: een rechtssociologische probleemstelling..33
2.2.1. Vragen bij een debat “Multiplication abracadabrante des lois?”........................... 33
2.2.2. De maatschappelijke probleemstelling gepreciseerd.............................................36
2.2.3. Regulering en de instrumentalisering van het recht...............................................36
2.2.3.1. Types van het recht, types van regulering.................................................... 36
2.2.3.2. Instrumentalisering van het recht..................................................................37
2
, 2.3. From vision to reality: ex post evaluation of legislation...................................................38
2.3.A. Inleiding................................................................................................................. 38
2.3.B. Waarom wetsevaluatie?........................................................................................ 38
2.3.C. Wat is wetsevaluatie?............................................................................................39
2.3.D. Actoren en institutionalisering van wetsevaluatie..................................................41
2.3.E. België: federaal en Vlaams niveau........................................................................ 41
2.3.F. Conclusie............................................................................................................... 42
2.3.G. Voorbeelden van wetsevaluatie............................................................................ 42
H3: Formele conflictbeslechting.............................................................................................. 43
Inleiding op formele en informele conflictbeslechting............................................................ 43
3.1. Inleiding.......................................................................................................................... 43
3.1.1 Geschillenbeslechtingscontinuüm (op grote lijnen) - zie slide 10........................... 43
3.2 Straffen tussen rede en gevoel........................................................................................ 43
3.2.1. Inleiding..................................................................................................................43
3.2.2. Straffen is meer dan het bestrijden van criminaliteit.............................................. 44
3.2.3. Gevangenisstraffen en alternatieven..................................................................... 47
3.2.4. Gastles...................................................................................................................48
3.3. Civil litigation in Belgium: the reconstruction of the pyramid of legal disputes - a
preliminary report...................................................................................................................51
Inleidende opmerkingen - situering..................................................................................51
3.4.1. Inleiding..................................................................................................................51
3.4.2. Conceptuele beschouwingen.................................................................................52
3.4.3. De data.................................................................................................................. 52
3.4.4. De reconstructie van de globale piramide - de drie fases - vereenvoudigde model..
52
3.4.5. Voorbeeld uit Japan en VS - blik op VS (zie ppt)................................................... 53
3.4.6. Verklaringen uitval en interpretatie.........................................................................53
3.4.7. Reflecties............................................................................................................... 54
H4. Dialogen: informele conflictbeslechting...........................................................................56
4.1. Inleiding.......................................................................................................................... 56
4.1.1. Inleiding..................................................................................................................56
4.1.2. Aandacht voor ADR weerspiegelt maatschappelijke bekommernis.......................57
4.1.3. ADR wordt realistischer vanaf de jaren 1980… maar kent ook juridisering...........57
4.1.4. ADR krijgt een neutrale betekenis......................................................................... 58
4.1.5. Wettelijk kader inzake bemiddeling........................................................................58
4.2. Mediatie, de derde weg.................................................................................................. 60
4.2.1. Inleiding..................................................................................................................60
4.3.2. De vlag en de lading.............................................................................................. 60
4.2.3. Drie belangrijke uitdagingen.................................................................................. 61
4.2.4. Enkele maatschappelijke trends als achtergrond.................................................. 62
4.2.5. Besluit.................................................................................................................... 62
3
, H5. Juridische beroepen........................................................................................................... 63
5.1. Inleiding.......................................................................................................................... 63
5.2. De juridische beroepen: een algemeen overzicht...........................................................65
5.2.1. De rechtenopleiding............................................................................................... 65
5.2.2. Studenten en aantal afgestudeerden in de rechten............................................... 65
5.2.2.A. Groei van het aantal afgestudeerden in de rechten..................................... 65
5.2.2.B. Eerste verklaringsfactor: Vlaamse ontvoogding........................................... 65
5.2.2.C. Tweede verklaringsfactor: emancipatie van de vrouw..................................65
5.2.2.D. Internationalisering en globalisering.............................................................66
5.2.2.E. Afgestudeerden in de rechten en de democratisering van het onderwijs.....66
5.2.2.F. Diversificatie van de juristen......................................................................... 66
5.3. De diverse juridische beroepen...................................................................................... 67
5.3.1. De advocatuur........................................................................................................67
5.3.1.A. Organisatie................................................................................................... 67
5.3.1.B. Toegang tot het beroep.................................................................................67
5.3.1.C. Toename van het aantal advocaten............................................................. 67
5.3.1.D. Enkele ontwikkelingen, in het bijzonder: de vervrouwelijking.......................68
5.3.1.E. Enkele ontwikkeling, in het bijzonder: de samenwerkingsvormen en
specialisaties..............................................................................................................68
5.3.2. Het notariaat.......................................................................................................... 69
5.3.2.A. Toegang tot het beroep.................................................................................69
5.3.2.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 69
5.3.3. De magistratuur..................................................................................................... 70
5.3.3.A. Toegang tot het beroep.................................................................................70
5.3.3.B. Aantal professionele magistraten................................................................. 70
5.3.3.C. Ontwikkelingen: evolutie man/vrouw verhouding......................................... 70
5.3.3.D. Lekenrechters...............................................................................................70
5.3.4. De gerechtsdeurwaarder....................................................................................... 71
5.3.4.A. Toegang tot het beroep.................................................................................71
5.3.4.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 71
5.3.5. De bedrijfsjurist...................................................................................................... 71
5.3.5.A. Toegang tot het beroep.................................................................................71
5.2.5.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 71
5.4. Conclusies...................................................................................................................... 72
H6. Handhaving..........................................................................................................................73
6.1. Inleiding.......................................................................................................................... 73
6.2. Handhaafbaarheid als aandachtspunt bij de totstandkoming van regelgeving...............74
6.2.1. Sociaalwetenschappelijke inzichten.......................................................................74
6.2.1.1. Perspectief handhavingsinstanties............................................................... 74
6.2.1.2. Perspectief doelgroepen............................................................................... 75
6.2.1.2.1. Indeling van doelgroepen.....................................................................75
4
SOCIOLOGIE
SAMENVATTING - 25’-26’
Prof. Bernaerts
Julie Foubert
1
,H1. Wat is rechtssociologie?...................................................................................................... 8
1.1 Waarover gaat rechtssociologie?......................................................................................8
1.1.1. Inleiding...................................................................................................................8
1.1.2. Waarom rechtssociologie?.....................................................................................12
1.2.3. Situering van de rechtssociologie.......................................................................... 14
1.2. Het belang van de sociologie voor de beoefening van het recht.................................... 15
1.2.1. De pleinvrees van juristen......................................................................................15
1.2.2. Sire, il n’y a plus d’intellectuels.............................................................................. 15
1.2.3. Rechtenstudenten zijn niet alleen studenten in het recht...................................... 15
1.2.4. De rechtenstudie als beroepsopleiding..................................................................16
1.2.5 Juristen en sociologen............................................................................................ 17
1.2.6. Sociologisch anti-instrumentalisme........................................................................18
1.2.6. Sociologisch anti-instrumentalisme: Rechtssociologische benaderingen..............19
1.2.7. De marginaliteit van de (rechts)sociologie............................................................. 20
1.4. Een rechtssociologische analyse van de juridisering van de samenleving.................... 20
1.4.1. Inleiding..................................................................................................................20
1.4.2. Omschrijving: symptomen......................................................................................21
1.4.3. Clusters van determinanten................................................................................... 23
1.4.4. Dieperliggende oorzaak......................................................................................... 23
1.4.5. Negatieve gevolgen............................................................................................... 24
1.4.6. Positieve gevolgen.................................................................................................24
1.4.7. Leven met juridisering............................................................................................25
Rechtsinstrumentalisme (uitbreiding)..................................................................................... 26
1. Achtergronden................................................................................................................... 26
2. Kenmerken van rechtsinstrumentalisme............................................................................26
3. Impliciete premisse van rechtsinstrumentalisme............................................................... 26
4. Kritiek op rechtsinstrumentalisme......................................................................................26
5. Naar een alternatief: sociale werking van het recht...........................................................28
H2. Regelgeving.........................................................................................................................30
2.1. Inleiding.......................................................................................................................... 30
2.1.1. Het thema “wetgeving”...........................................................................................30
2.1.2. Eerste rechtssociologisch onderzoek over wetgeving........................................... 30
2.1.3. Latere rechtssociologische perspectieven............................................................. 31
2.1.4. Pragmatische benaderingen.................................................................................. 32
2.1.5. Uitdagingen voor de toekomst............................................................................... 32
2.2 Deregulering als maatschappij hervorming: een rechtssociologische probleemstelling..33
2.2.1. Vragen bij een debat “Multiplication abracadabrante des lois?”........................... 33
2.2.2. De maatschappelijke probleemstelling gepreciseerd.............................................36
2.2.3. Regulering en de instrumentalisering van het recht...............................................36
2.2.3.1. Types van het recht, types van regulering.................................................... 36
2.2.3.2. Instrumentalisering van het recht..................................................................37
2
, 2.3. From vision to reality: ex post evaluation of legislation...................................................38
2.3.A. Inleiding................................................................................................................. 38
2.3.B. Waarom wetsevaluatie?........................................................................................ 38
2.3.C. Wat is wetsevaluatie?............................................................................................39
2.3.D. Actoren en institutionalisering van wetsevaluatie..................................................41
2.3.E. België: federaal en Vlaams niveau........................................................................ 41
2.3.F. Conclusie............................................................................................................... 42
2.3.G. Voorbeelden van wetsevaluatie............................................................................ 42
H3: Formele conflictbeslechting.............................................................................................. 43
Inleiding op formele en informele conflictbeslechting............................................................ 43
3.1. Inleiding.......................................................................................................................... 43
3.1.1 Geschillenbeslechtingscontinuüm (op grote lijnen) - zie slide 10........................... 43
3.2 Straffen tussen rede en gevoel........................................................................................ 43
3.2.1. Inleiding..................................................................................................................43
3.2.2. Straffen is meer dan het bestrijden van criminaliteit.............................................. 44
3.2.3. Gevangenisstraffen en alternatieven..................................................................... 47
3.2.4. Gastles...................................................................................................................48
3.3. Civil litigation in Belgium: the reconstruction of the pyramid of legal disputes - a
preliminary report...................................................................................................................51
Inleidende opmerkingen - situering..................................................................................51
3.4.1. Inleiding..................................................................................................................51
3.4.2. Conceptuele beschouwingen.................................................................................52
3.4.3. De data.................................................................................................................. 52
3.4.4. De reconstructie van de globale piramide - de drie fases - vereenvoudigde model..
52
3.4.5. Voorbeeld uit Japan en VS - blik op VS (zie ppt)................................................... 53
3.4.6. Verklaringen uitval en interpretatie.........................................................................53
3.4.7. Reflecties............................................................................................................... 54
H4. Dialogen: informele conflictbeslechting...........................................................................56
4.1. Inleiding.......................................................................................................................... 56
4.1.1. Inleiding..................................................................................................................56
4.1.2. Aandacht voor ADR weerspiegelt maatschappelijke bekommernis.......................57
4.1.3. ADR wordt realistischer vanaf de jaren 1980… maar kent ook juridisering...........57
4.1.4. ADR krijgt een neutrale betekenis......................................................................... 58
4.1.5. Wettelijk kader inzake bemiddeling........................................................................58
4.2. Mediatie, de derde weg.................................................................................................. 60
4.2.1. Inleiding..................................................................................................................60
4.3.2. De vlag en de lading.............................................................................................. 60
4.2.3. Drie belangrijke uitdagingen.................................................................................. 61
4.2.4. Enkele maatschappelijke trends als achtergrond.................................................. 62
4.2.5. Besluit.................................................................................................................... 62
3
, H5. Juridische beroepen........................................................................................................... 63
5.1. Inleiding.......................................................................................................................... 63
5.2. De juridische beroepen: een algemeen overzicht...........................................................65
5.2.1. De rechtenopleiding............................................................................................... 65
5.2.2. Studenten en aantal afgestudeerden in de rechten............................................... 65
5.2.2.A. Groei van het aantal afgestudeerden in de rechten..................................... 65
5.2.2.B. Eerste verklaringsfactor: Vlaamse ontvoogding........................................... 65
5.2.2.C. Tweede verklaringsfactor: emancipatie van de vrouw..................................65
5.2.2.D. Internationalisering en globalisering.............................................................66
5.2.2.E. Afgestudeerden in de rechten en de democratisering van het onderwijs.....66
5.2.2.F. Diversificatie van de juristen......................................................................... 66
5.3. De diverse juridische beroepen...................................................................................... 67
5.3.1. De advocatuur........................................................................................................67
5.3.1.A. Organisatie................................................................................................... 67
5.3.1.B. Toegang tot het beroep.................................................................................67
5.3.1.C. Toename van het aantal advocaten............................................................. 67
5.3.1.D. Enkele ontwikkelingen, in het bijzonder: de vervrouwelijking.......................68
5.3.1.E. Enkele ontwikkeling, in het bijzonder: de samenwerkingsvormen en
specialisaties..............................................................................................................68
5.3.2. Het notariaat.......................................................................................................... 69
5.3.2.A. Toegang tot het beroep.................................................................................69
5.3.2.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 69
5.3.3. De magistratuur..................................................................................................... 70
5.3.3.A. Toegang tot het beroep.................................................................................70
5.3.3.B. Aantal professionele magistraten................................................................. 70
5.3.3.C. Ontwikkelingen: evolutie man/vrouw verhouding......................................... 70
5.3.3.D. Lekenrechters...............................................................................................70
5.3.4. De gerechtsdeurwaarder....................................................................................... 71
5.3.4.A. Toegang tot het beroep.................................................................................71
5.3.4.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 71
5.3.5. De bedrijfsjurist...................................................................................................... 71
5.3.5.A. Toegang tot het beroep.................................................................................71
5.2.5.B. Enkele ontwikkelingen.................................................................................. 71
5.4. Conclusies...................................................................................................................... 72
H6. Handhaving..........................................................................................................................73
6.1. Inleiding.......................................................................................................................... 73
6.2. Handhaafbaarheid als aandachtspunt bij de totstandkoming van regelgeving...............74
6.2.1. Sociaalwetenschappelijke inzichten.......................................................................74
6.2.1.1. Perspectief handhavingsinstanties............................................................... 74
6.2.1.2. Perspectief doelgroepen............................................................................... 75
6.2.1.2.1. Indeling van doelgroepen.....................................................................75
4
