BELANGRIJKE LESSEN!!! ( EXAMENVRAGEN !!)
VOORTPLANTING – LES 1
INLEIDING TOT DE VOORTPLANTING
- Verschillende onderdelen:
o Andrologie
▪ Mannelijk dier op vlak v voortplanting
o Gynaecologie
▪ Vrouwelijk dier op vlak v voortplanting
o Theriogenologie
▪ Voortplanting vd huisdieren
o Verloskunde
▪ Periode rond partus
Vanaf de puberteit zorgen de geslachtshormonen bij het vrouwelijke dier voor het startsignaal van de voortplantingscycli. Tijdens de
cyclus bij huisdieren (HD) is er slechts een beperkte periode waarin het dier een dekking toelaat: de oestrus. Is de dekking succesvol,
dan volgt embryo-ontwikkeling, daarna dracht, vervolgens de partus, en tenslotte het puerperium (de periode waarin het vrouwelijke
genitaal stelsel herstelt), samen met lactatie.
Wanneer het lichaam volledig hersteld is, start een nieuwe cyclus, … tot het dier als reproductief senescent wordt beschouwd. Een
menopauze komt alleen bij vrouwen voor, niet bij huisdieren; zij worden simpelweg als te oud beschouwd.
OVERZICHT
1. Anatomie van het vrouwelijkgenitaalstelsel
2. Anatomie van het mannelijk genitaalstelsel
3. Embryogenese
4. Regulatie van de voortplanting
5. fPuberteit
6. Voortplantingscyclus – terminologie
7. Voortplantingscyclus – de folliculaire fase
8. Voortplantingscyclus – de luteale fase
9. Spermatogenese
10. Voortplantings-gerelateerd gedrag
11. Bevruchting
12. Maternale herkenning van dracht
13. Placenta, dracht en partus
14. Puerperium en lactatie
15. Voortplanting bij de vogel
16. Artificiële reproductieve technieken
1. ANATOMIE VAN HET VROUWELIJK GENITAALSTELSEL
- Omvat:
o Ovaria: productie van gameten en hormonen
o Oviduct: bevruchting en eerste embryonale delingen
o Uterus: transport van sperma en ontwikkeling van foetus
o Cervix: barrière die de toegang tot de baarmoeder bewaakt
o Vagina: orgaan voor de copulatie
o Vulva: barrière die de toegang tot de vagina bewaakt
Bij GHD kan je via rectaal onderzoek het voortplantingsstelsel bekijken en palperen. Dit doe je om te bepalen of het dier in oestrus is,
om na te gaan of het dier drachtig is, om te beoordelen of een embryo-uitspoeling mogelijk is, of om te controleren op abnormaliteiten
wanneer een dier nooit in oestrus wordt gezien.
GENITAALSTELSEL KOE
,De baarmoeder is in het lichaam gekruld en het genitaalstelsel is relatief
klein. Hierdoor hoef je bij een rectaal onderzoek helemaal niet diep te
gaan. Doordat de structuren zo zijn opgekruld, liggen de ovaria dicht bij de
cervix (waar drie kraakbeenringen aanwezig zijn, een belangrijk
oriëntatiepunt).
Aan de ovaria kan je follikels zien en voelen. De cervix puilt uit in de
vagina, waardoor er een fornix ontstaa t; bij inseminatie moet je daarom
rectale begeleiding gebruiken. Aan de ingang van de blaas bevindt zich
een uretraal divertikel. Wanneer je later een rund moet sonderen, plaats
je je vinger in dit divertikel en laat je de sonde eroverheen glijden. De
cervix zelf ondergaat geen grote veranderingen. Heeft een koe al gekalfd,
dan blijven de baarmoederhoornen altijd iets groter en vertonen ze
asymmetrie.
GENITAALSTELSEL PAARD
Bij het paard heeft de baarmoeder een T-vorm en bevat de cervix geen kraakbeenringen. Bij rectaal onderzoek ga je zo diep mogelijk het
dier in; met je hand maak je een kuipje en beweeg je terug naar achter. Je blijft dan aan de bifurcatie hangen, wat als oriëntatiepunt
dient.
Onder invloed van oestrogenen zwelt het genitaalstelsel op en de cervix
wordt korter. Wanneer de cervix niet meer te lokaliseren is, is de merrie
optimaal hengstig. Er is ook een fornix aanwezig, wat opnieuw
voorzichtigheid vraagt bij inseminatie.
Bij de merrie heeft het ovarium een geïnverteerde structuur: de cortex met de
follikels zit aan de binnenkant, de medulla aan de buitenkant. Daardoor
kunnen follikels niet gepalpeerd worden. De pre-ovulatoire follikel puilt via
de ovulatiegroeve (mediaan in het ovarium) uit. Op het moment van het
corpus hemorrhagicum ontstaat een soort “blauwe plek”; de merrie reageert
hierop → ovulatie, waarna inseminatie moet plaatsvinden.
Het corpus uteri is vrij groot vergeleken met andere diersoorten, wat extra risico’s geeft. Wanneer het embryo de baarmoeder bereikt,
migreert het ongeveer 10 dagen door de hele baarmoeder (nog zonder te nestelen) om een signaal te geven: “ik ben er”. Als het embryo
zich op een ongeschikte plaats nestelt, kan het opgekruld komen te liggen, wat leidt tot dystocie bij de partus → veulens zijn volledig
opgekruld en verbeend. Bij een controle rond dag 25 van de dracht: als het blaasje net achter de cervix vastzit, zal de dracht beëindigd
worden.
GENITAALSTELSEL VARKEN
Vergelijkbaar met het rund (al wordt hier geen rectaal onderzoek meer
uitgevoerd). Er is geen fornix aanwezig; als enige diersoort puilt de cervix niet uit
in de vagina, waardoor er geen blindzak ontstaat.
De cervix bevat geen kraakbeenringen, maar interdigiterende plooien. De penis
van de beer kan zich tijdens de dekking, in zijn kurkentrekkerachtige vorm, in
deze plooien vastzetten. Het varken en KHD kunnen meerdere nakomelingen
per worp produceren, waardoor ze zeer lange baarmoederhoornen hebben. Het
corpus uteri is ook erg klein.
GENITAALSTELSEL HOND
Bij inseminatie moet je na de vulvalippen steil omhoog gaan om de cervix te
kunnen bereiken. De uitgang van de urethra ligt in de vagina op het uretrale
tuberculum, een klein heuveltje. De cervix ligt vrij ver van de vulva, waardoor
intra-uteriene inseminatie moeilijk is; daarom wordt eerder intra-vaginaal
geïnsemineerd. De vagina zelf vertoont geen plooien of bijzondere structuren
rondom de cervix.
,GENITAALSTELSEL KAT
Vagina, cervix zonder plooien of bijzonderheden en 2 hoornen.
DE OVARIA
Geen enkel ander weefsel in lichaam dat zoveel veranderingen gaat ondergaan in zo’n korte tijd.
- Productie van eicellen & hormonen
- Opgebouwd uit:
o Tunica albuginea
o Cortex
▪ Folliculogenese is het proces waarbij een primordiale follikel — onder invloed van geslachtshormonen —
uitgroeit tot een pre-ovulatoire (Graafse) follikel.
o Medulla
- Aanwezige structuren:
o Primordiale follikels
▪ Eicel omgeven door 1 laag cellen
o Primaire follikels
▪ Na rijping primordiale, cellagen errond neemt toe
o Secundaire follikels
o Antrale follikels
▪ Tijdens de follikelrijping ontstaat een holte met vocht in de
follikel.
▪ De pre-ovulatoire follikel bevat verschillende celtypes:
• Granulosacellen
o Bezitten FSH-receptoren.
o Na binding van FSH produceren ze
oestrogenen en inhibine.
▪ Inhibine verhindert dat andere
follikels nog dominant worden
→ er kan maar één nakomeling
ontstaan.
o Naarmate de follikel verder rijpt, neemt het aantal granulosacellen toe → meer FSH-
binding → steeds meer oestrogenen → optimale oestrus op het juiste moment.
• Theca interna-cellen
o Bezitten LH-receptoren. Produceren progesteron, belangrijk tijdens de di-oestrus
(dekking en bevruchting).
o Na ovulatie vormen granulosacellen + theca interna samen het corpus luteum.
▪ Onder invloed van LH worden dit luteale cellen die progesteron produceren
om secreties in het vrouwelijke genitaalstelsel te stimuleren → essentieel voor
embryo-overleving.
▪ Uiteindelijk ontwikkelt de follikel zich tot een Graafse follikel, waarna de ovulatie plaatsvindt.
o Corpora lutea
▪ Gaat op luteïniseren -> corpus albicans
o Corpora albicantia
▪ Litteken structuurtje
Vrouwen met zekere leeftijd, kunnen niet meer zwanger worden -> AMH w bepaald : indicator over hoe groot de eicel voorraad nog is.
DE OVIDUCT
- Opgebouwd uit:
o Infundibulum
, ▪ Het uiteinde van de eileider, dat als trechter de ovaria omgeeft zodat de eicel bij de ovulatie kan worden
opgevangen, is bij de merrie minder belangrijk omdat de follikel enkel via de ovulatiegroeve naar buiten
komt; daardoor hoeft het infundibulum niet alles volledig te omgeven.
o Ampulla
▪ Plek waar de bevruchting plaatsvindt. De muscularislaag van de eileider
is heel belangrijk om dit transport mogelijk te maken. De eerste
embryonale delingen vinden ook in de eileider plaats, waar ze een
tijdlang kunnen overleven dankzij de secreties die worden
geproduceerd.
o Isthmus
▪ Laatste deel van de eileider, dat uitmondt in de top van de
baarmoederhoorn. Hier is de muscularislaag nog dikker en dient als
een soort sphincter, een barrière om sommige spermacellen tegen te
houden.
- Functie:
o Transport van eicellen en spermatozoa
o Productie van secreties die overleving gameten stimuleert
DE BAARMOEDER
- Onderverdeling afhankelijk van de graad van opsplitsing:
o Uterus duplex
▪ Dubbele cervix aanwezig -> kan gepaard gaan met dubbele of enkele vagina
• Dubbele vagina : buideldieren
• Konijn : dubbele cervix en enkelvoudige vagina -> handig voor genetisch onderzoek. Men kan beide
insemineren met verschillende individuen -> impact
genetische verschillen nagaan.
o Uterus bicornuale
▪ Met 2 baarmoederhoornen
o Uterus simplex
▪ Primaten : geen baarmoederhoornen.
- Opgebouwd uit:
o Serosa => perimetrium
o Muscularis => myometrium
▪ Zorgt voor de tonus, oftewel hoe hard de spieren zijn gecontraheerd.
• Bij alle dieren (behalve paard) veroorzaken oestrogenen
een sterke contractie om het spermatransport te
ondersteunen. Bij de merrie is de tonus juist slap onder
invloed van oestrogenen.
• Onder invloed van progesteron is de tonus slap zodat het
myometrium gerelaxeerd is, wat de aanhechting
vergemakkelijkt. Bij de merrie is de tonus juist hoog; bij
drachtcontrole kan een grote tonus een indicatie zijn.
▪ Bij partus is buikpers nodig om het veulen eruit te drijven.
o Mucosa + submucosa => endometrium
▪ Baarmoederklieren functioneren afhankelijk van de hormonen:
VOORTPLANTING – LES 1
INLEIDING TOT DE VOORTPLANTING
- Verschillende onderdelen:
o Andrologie
▪ Mannelijk dier op vlak v voortplanting
o Gynaecologie
▪ Vrouwelijk dier op vlak v voortplanting
o Theriogenologie
▪ Voortplanting vd huisdieren
o Verloskunde
▪ Periode rond partus
Vanaf de puberteit zorgen de geslachtshormonen bij het vrouwelijke dier voor het startsignaal van de voortplantingscycli. Tijdens de
cyclus bij huisdieren (HD) is er slechts een beperkte periode waarin het dier een dekking toelaat: de oestrus. Is de dekking succesvol,
dan volgt embryo-ontwikkeling, daarna dracht, vervolgens de partus, en tenslotte het puerperium (de periode waarin het vrouwelijke
genitaal stelsel herstelt), samen met lactatie.
Wanneer het lichaam volledig hersteld is, start een nieuwe cyclus, … tot het dier als reproductief senescent wordt beschouwd. Een
menopauze komt alleen bij vrouwen voor, niet bij huisdieren; zij worden simpelweg als te oud beschouwd.
OVERZICHT
1. Anatomie van het vrouwelijkgenitaalstelsel
2. Anatomie van het mannelijk genitaalstelsel
3. Embryogenese
4. Regulatie van de voortplanting
5. fPuberteit
6. Voortplantingscyclus – terminologie
7. Voortplantingscyclus – de folliculaire fase
8. Voortplantingscyclus – de luteale fase
9. Spermatogenese
10. Voortplantings-gerelateerd gedrag
11. Bevruchting
12. Maternale herkenning van dracht
13. Placenta, dracht en partus
14. Puerperium en lactatie
15. Voortplanting bij de vogel
16. Artificiële reproductieve technieken
1. ANATOMIE VAN HET VROUWELIJK GENITAALSTELSEL
- Omvat:
o Ovaria: productie van gameten en hormonen
o Oviduct: bevruchting en eerste embryonale delingen
o Uterus: transport van sperma en ontwikkeling van foetus
o Cervix: barrière die de toegang tot de baarmoeder bewaakt
o Vagina: orgaan voor de copulatie
o Vulva: barrière die de toegang tot de vagina bewaakt
Bij GHD kan je via rectaal onderzoek het voortplantingsstelsel bekijken en palperen. Dit doe je om te bepalen of het dier in oestrus is,
om na te gaan of het dier drachtig is, om te beoordelen of een embryo-uitspoeling mogelijk is, of om te controleren op abnormaliteiten
wanneer een dier nooit in oestrus wordt gezien.
GENITAALSTELSEL KOE
,De baarmoeder is in het lichaam gekruld en het genitaalstelsel is relatief
klein. Hierdoor hoef je bij een rectaal onderzoek helemaal niet diep te
gaan. Doordat de structuren zo zijn opgekruld, liggen de ovaria dicht bij de
cervix (waar drie kraakbeenringen aanwezig zijn, een belangrijk
oriëntatiepunt).
Aan de ovaria kan je follikels zien en voelen. De cervix puilt uit in de
vagina, waardoor er een fornix ontstaa t; bij inseminatie moet je daarom
rectale begeleiding gebruiken. Aan de ingang van de blaas bevindt zich
een uretraal divertikel. Wanneer je later een rund moet sonderen, plaats
je je vinger in dit divertikel en laat je de sonde eroverheen glijden. De
cervix zelf ondergaat geen grote veranderingen. Heeft een koe al gekalfd,
dan blijven de baarmoederhoornen altijd iets groter en vertonen ze
asymmetrie.
GENITAALSTELSEL PAARD
Bij het paard heeft de baarmoeder een T-vorm en bevat de cervix geen kraakbeenringen. Bij rectaal onderzoek ga je zo diep mogelijk het
dier in; met je hand maak je een kuipje en beweeg je terug naar achter. Je blijft dan aan de bifurcatie hangen, wat als oriëntatiepunt
dient.
Onder invloed van oestrogenen zwelt het genitaalstelsel op en de cervix
wordt korter. Wanneer de cervix niet meer te lokaliseren is, is de merrie
optimaal hengstig. Er is ook een fornix aanwezig, wat opnieuw
voorzichtigheid vraagt bij inseminatie.
Bij de merrie heeft het ovarium een geïnverteerde structuur: de cortex met de
follikels zit aan de binnenkant, de medulla aan de buitenkant. Daardoor
kunnen follikels niet gepalpeerd worden. De pre-ovulatoire follikel puilt via
de ovulatiegroeve (mediaan in het ovarium) uit. Op het moment van het
corpus hemorrhagicum ontstaat een soort “blauwe plek”; de merrie reageert
hierop → ovulatie, waarna inseminatie moet plaatsvinden.
Het corpus uteri is vrij groot vergeleken met andere diersoorten, wat extra risico’s geeft. Wanneer het embryo de baarmoeder bereikt,
migreert het ongeveer 10 dagen door de hele baarmoeder (nog zonder te nestelen) om een signaal te geven: “ik ben er”. Als het embryo
zich op een ongeschikte plaats nestelt, kan het opgekruld komen te liggen, wat leidt tot dystocie bij de partus → veulens zijn volledig
opgekruld en verbeend. Bij een controle rond dag 25 van de dracht: als het blaasje net achter de cervix vastzit, zal de dracht beëindigd
worden.
GENITAALSTELSEL VARKEN
Vergelijkbaar met het rund (al wordt hier geen rectaal onderzoek meer
uitgevoerd). Er is geen fornix aanwezig; als enige diersoort puilt de cervix niet uit
in de vagina, waardoor er geen blindzak ontstaat.
De cervix bevat geen kraakbeenringen, maar interdigiterende plooien. De penis
van de beer kan zich tijdens de dekking, in zijn kurkentrekkerachtige vorm, in
deze plooien vastzetten. Het varken en KHD kunnen meerdere nakomelingen
per worp produceren, waardoor ze zeer lange baarmoederhoornen hebben. Het
corpus uteri is ook erg klein.
GENITAALSTELSEL HOND
Bij inseminatie moet je na de vulvalippen steil omhoog gaan om de cervix te
kunnen bereiken. De uitgang van de urethra ligt in de vagina op het uretrale
tuberculum, een klein heuveltje. De cervix ligt vrij ver van de vulva, waardoor
intra-uteriene inseminatie moeilijk is; daarom wordt eerder intra-vaginaal
geïnsemineerd. De vagina zelf vertoont geen plooien of bijzondere structuren
rondom de cervix.
,GENITAALSTELSEL KAT
Vagina, cervix zonder plooien of bijzonderheden en 2 hoornen.
DE OVARIA
Geen enkel ander weefsel in lichaam dat zoveel veranderingen gaat ondergaan in zo’n korte tijd.
- Productie van eicellen & hormonen
- Opgebouwd uit:
o Tunica albuginea
o Cortex
▪ Folliculogenese is het proces waarbij een primordiale follikel — onder invloed van geslachtshormonen —
uitgroeit tot een pre-ovulatoire (Graafse) follikel.
o Medulla
- Aanwezige structuren:
o Primordiale follikels
▪ Eicel omgeven door 1 laag cellen
o Primaire follikels
▪ Na rijping primordiale, cellagen errond neemt toe
o Secundaire follikels
o Antrale follikels
▪ Tijdens de follikelrijping ontstaat een holte met vocht in de
follikel.
▪ De pre-ovulatoire follikel bevat verschillende celtypes:
• Granulosacellen
o Bezitten FSH-receptoren.
o Na binding van FSH produceren ze
oestrogenen en inhibine.
▪ Inhibine verhindert dat andere
follikels nog dominant worden
→ er kan maar één nakomeling
ontstaan.
o Naarmate de follikel verder rijpt, neemt het aantal granulosacellen toe → meer FSH-
binding → steeds meer oestrogenen → optimale oestrus op het juiste moment.
• Theca interna-cellen
o Bezitten LH-receptoren. Produceren progesteron, belangrijk tijdens de di-oestrus
(dekking en bevruchting).
o Na ovulatie vormen granulosacellen + theca interna samen het corpus luteum.
▪ Onder invloed van LH worden dit luteale cellen die progesteron produceren
om secreties in het vrouwelijke genitaalstelsel te stimuleren → essentieel voor
embryo-overleving.
▪ Uiteindelijk ontwikkelt de follikel zich tot een Graafse follikel, waarna de ovulatie plaatsvindt.
o Corpora lutea
▪ Gaat op luteïniseren -> corpus albicans
o Corpora albicantia
▪ Litteken structuurtje
Vrouwen met zekere leeftijd, kunnen niet meer zwanger worden -> AMH w bepaald : indicator over hoe groot de eicel voorraad nog is.
DE OVIDUCT
- Opgebouwd uit:
o Infundibulum
, ▪ Het uiteinde van de eileider, dat als trechter de ovaria omgeeft zodat de eicel bij de ovulatie kan worden
opgevangen, is bij de merrie minder belangrijk omdat de follikel enkel via de ovulatiegroeve naar buiten
komt; daardoor hoeft het infundibulum niet alles volledig te omgeven.
o Ampulla
▪ Plek waar de bevruchting plaatsvindt. De muscularislaag van de eileider
is heel belangrijk om dit transport mogelijk te maken. De eerste
embryonale delingen vinden ook in de eileider plaats, waar ze een
tijdlang kunnen overleven dankzij de secreties die worden
geproduceerd.
o Isthmus
▪ Laatste deel van de eileider, dat uitmondt in de top van de
baarmoederhoorn. Hier is de muscularislaag nog dikker en dient als
een soort sphincter, een barrière om sommige spermacellen tegen te
houden.
- Functie:
o Transport van eicellen en spermatozoa
o Productie van secreties die overleving gameten stimuleert
DE BAARMOEDER
- Onderverdeling afhankelijk van de graad van opsplitsing:
o Uterus duplex
▪ Dubbele cervix aanwezig -> kan gepaard gaan met dubbele of enkele vagina
• Dubbele vagina : buideldieren
• Konijn : dubbele cervix en enkelvoudige vagina -> handig voor genetisch onderzoek. Men kan beide
insemineren met verschillende individuen -> impact
genetische verschillen nagaan.
o Uterus bicornuale
▪ Met 2 baarmoederhoornen
o Uterus simplex
▪ Primaten : geen baarmoederhoornen.
- Opgebouwd uit:
o Serosa => perimetrium
o Muscularis => myometrium
▪ Zorgt voor de tonus, oftewel hoe hard de spieren zijn gecontraheerd.
• Bij alle dieren (behalve paard) veroorzaken oestrogenen
een sterke contractie om het spermatransport te
ondersteunen. Bij de merrie is de tonus juist slap onder
invloed van oestrogenen.
• Onder invloed van progesteron is de tonus slap zodat het
myometrium gerelaxeerd is, wat de aanhechting
vergemakkelijkt. Bij de merrie is de tonus juist hoog; bij
drachtcontrole kan een grote tonus een indicatie zijn.
▪ Bij partus is buikpers nodig om het veulen eruit te drijven.
o Mucosa + submucosa => endometrium
▪ Baarmoederklieren functioneren afhankelijk van de hormonen:
