DEEL 1: inleiding over preventie voor kinderen en jongeren
PREVENTIE KINDEREN EN JONGEREN
1. INLEIDING OVER PREVENTIE KINDEREN EN JONGEREN
Illustratie: amerikaanse interventie in kleuterklas
- bevorderen executieve functies: werkgeheugen, cog. flexibiliteit en effortfull controle (dominante
gedraging onderdrukken)
- ze mochten vrij bewegen = gezond
- leuke sfeer in de klas
- effortfull control: als ze dansen dan op een bepaald moment in een ongemakkelijke houding
stellen = impulsen onderdrukken
= speelse constructieve manier om tot gedragscontrole te komen
Illustratie: mindfullness
Kernboodschap van preventie: voorkomen is beter dan genezen/remediëren
~ vb. beter preventieve maatregelen tegen coronabesmetting dan opgenomen
worden in ziekenhuis
Criteria tot erkenning als klinisch psycholoog = klinisch psychologische preventie
- het is een kerntaak van psychologen (in koninklijk besluit aangegeven)
- niet onderscheidende domeinen = dingen die we delen met andere niet-
klinische psychologen
- onderscheidende domeinen = dingen specifiek voor klinisch psychologen
• Preventie is er zo een van
1.1. WAT IS PREVENTIE? VORMEN VAN PREVENTIE?
1.1.1. DEFINITIE VAN PREVENTIE
“Behavioral, biological, or social interventions intended to reduce the risk of disorders,
diseases, or social problems for both individuals and entire populations”
Wortels in geneeskunde
- Lichamelijke ziekten: bron bij identificeren van ziektekiemen
• ~ vb. vaccin voor Polio, contact vermijden met mensen die ziek zijn
- Later: Psychische stoornissen (Caplan) en sociale problemen
• Caplan = pionier
• -> in tijd van oorlog waren veel psychische noden die niet allemaal
begeleid konden worden
1
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, • -> conclusie: moet groepsgericht en in vroeg stadium aangepakt worden
- Centrale rol voor epidemiologie
• = studie frequentie van voorkomen en verspreiding van ziekten en
stoornissen in populatie
• Geeft indicatie van ernst probleem
• Hiermee kan je zien of een maatregel de freq doet afnemen
Nadien uitgebreid naar andere wetenschappelijke disciplines/domeinen
- Incl. psychologie
Preventie = koepelbegrip, maatregelen om problemen te voorkomen of verergering te
capteren
1.1.2. VORMEN VAN PREVENTIE
A. INDELING VAN CAPLAN
Indeling op basis van de ernst van probleem/stoornis
Primair = er is op dit moment geen probleem
- Wat? Voorkómen van stoornis vooraleer symptomen optreden
- Wie? Totale populatie of deel binnen totale populatie
~ vb. dienstverlening kind en gezin aan alle ouders en kinderen voor preventieve
gezondheidszorg (vaccinaties,…)
~ vb. nuchter rijden campagnes
Secundair = symptomen zouden kunnen leiden tot een stoornis
- Wat? Voorkómen van verdere ontwikkeling van een stoornis waarvan eerste
symptomen vertoond worden
- Wie? Groep die deze symptomen vertoont
~ vb. maatregelen nemen bij kleuters die al veel agressief gedrag vertonen
Tertiair = er is een stoornis aanwezig
- Wat? Voorkómen van negatieve gevolgen van stoornis
- Wie? Groep die deze stoornis vertoont
~ vb. voorkomen van suïcide of psychiatrische opname bij mensen met een
depressie
2
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, MAAR er is ook kritiek op de indeling van Kaplan
- Tertiaire preventie ~ is dit nog wel preventie? mensen hebben al een probleem
- ‘Dekt’ niet volledige domein van preventie
• Initiatieven voor risicogroepen die nog geen symptomen vertonen?
• ~ vb. scheiding van ouders brengt risico’s voor mentale gezondheid
o Niet primair want niet hele populatie
o Geen probleem dus niet secundair
- Sterke nadruk op stoornis/ziekte/problemen
• Gezondheid meer dan afwezigheid ziekte
o Geen symptomen hebben betekend niet gezond of gelukkig zijn
• Doel = ‘ziektevrij’ leven?
• Aanname dat betrouwbare diagnoses van stoornissen mogelijk zijn
o Minder ‘objectief’ voor psychische stoornissen
• Ook kennis nodig over oorzaken/antecedenten
B. INDELING US INSTITUTE OF MEDICINE
Committee on the Prevention of Mental Disorders
= publieke instantie in VS over geneeskunde
- maken Stand van zaken preventieonderzoek geestelijke gezondheid
- Preventie beperkt tot dienstverlening vóór psychische stoornis of symptomen
• (wanneer stoornis aanwezig → remediëring/behandeling)
Spectrum van interventies:
3 soorten preventie
Behandeling/interventie
Nazorg op lange termijn
Deze indeling is op basis van doelgroep (→ ernst bij Kaplan)
Universele preventie
- Wie? hele populatie, geen onderscheid volgens individueel risico
~ vergelijkbaar met primaire preventie Kaplan
3
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, Selectieve preventie
- Wie? Groep met verhoogd risico
~ vb. kinderen van gescheiden ouders, kinderen die gevlucht zijn
Geïndiceerde preventie
- Wie? Personen die symptomen vertonen maar nog niet (volledig)
beantwoorden aan de diagnostische criteria van de stoornis
~ vb. kleuters met probleemgedrag
MAAR ook kritiek op deze indeling
- Blijft uitgaan van ‘deficit’ model
→ Alternatief Weisz et al. (2005): mental health intervention framework
• Wellness promotion = toewerken n. iets positief, bevorderen gezondheid
• Universal prevention
• Selective prevention
• Indicated prevention
• Therapeutic intervention
- 2009: Toevoeging van ‘promotion of mental health
1.1.3. GEZONDHEIDSPROMOTIE
Begrip Formeel geïntroduceerd door WHO in 1986 (Ottawa charter)
→ WHO definitie: “Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld
worden om meer controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid, en zo hun
gezondheid te verbeteren”
In veel Westerse landen = goed uitgebouwde gezondheidszorg maar wel
welvaartsproblemen
- hoe kunnen we tools aanbieden om eigen gezondheid in handen te nemen?
Actieterreinen:
1. Healthy public policy
• Gezondheidsbeleid op niveau van openbare diensten en politiek
2. Supportive Environments -> dit opo
3. Community involvement
• Gemeenten en lokale besturen ~> dicht bij omgeving ondersteund worden
4
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
PREVENTIE KINDEREN EN JONGEREN
1. INLEIDING OVER PREVENTIE KINDEREN EN JONGEREN
Illustratie: amerikaanse interventie in kleuterklas
- bevorderen executieve functies: werkgeheugen, cog. flexibiliteit en effortfull controle (dominante
gedraging onderdrukken)
- ze mochten vrij bewegen = gezond
- leuke sfeer in de klas
- effortfull control: als ze dansen dan op een bepaald moment in een ongemakkelijke houding
stellen = impulsen onderdrukken
= speelse constructieve manier om tot gedragscontrole te komen
Illustratie: mindfullness
Kernboodschap van preventie: voorkomen is beter dan genezen/remediëren
~ vb. beter preventieve maatregelen tegen coronabesmetting dan opgenomen
worden in ziekenhuis
Criteria tot erkenning als klinisch psycholoog = klinisch psychologische preventie
- het is een kerntaak van psychologen (in koninklijk besluit aangegeven)
- niet onderscheidende domeinen = dingen die we delen met andere niet-
klinische psychologen
- onderscheidende domeinen = dingen specifiek voor klinisch psychologen
• Preventie is er zo een van
1.1. WAT IS PREVENTIE? VORMEN VAN PREVENTIE?
1.1.1. DEFINITIE VAN PREVENTIE
“Behavioral, biological, or social interventions intended to reduce the risk of disorders,
diseases, or social problems for both individuals and entire populations”
Wortels in geneeskunde
- Lichamelijke ziekten: bron bij identificeren van ziektekiemen
• ~ vb. vaccin voor Polio, contact vermijden met mensen die ziek zijn
- Later: Psychische stoornissen (Caplan) en sociale problemen
• Caplan = pionier
• -> in tijd van oorlog waren veel psychische noden die niet allemaal
begeleid konden worden
1
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, • -> conclusie: moet groepsgericht en in vroeg stadium aangepakt worden
- Centrale rol voor epidemiologie
• = studie frequentie van voorkomen en verspreiding van ziekten en
stoornissen in populatie
• Geeft indicatie van ernst probleem
• Hiermee kan je zien of een maatregel de freq doet afnemen
Nadien uitgebreid naar andere wetenschappelijke disciplines/domeinen
- Incl. psychologie
Preventie = koepelbegrip, maatregelen om problemen te voorkomen of verergering te
capteren
1.1.2. VORMEN VAN PREVENTIE
A. INDELING VAN CAPLAN
Indeling op basis van de ernst van probleem/stoornis
Primair = er is op dit moment geen probleem
- Wat? Voorkómen van stoornis vooraleer symptomen optreden
- Wie? Totale populatie of deel binnen totale populatie
~ vb. dienstverlening kind en gezin aan alle ouders en kinderen voor preventieve
gezondheidszorg (vaccinaties,…)
~ vb. nuchter rijden campagnes
Secundair = symptomen zouden kunnen leiden tot een stoornis
- Wat? Voorkómen van verdere ontwikkeling van een stoornis waarvan eerste
symptomen vertoond worden
- Wie? Groep die deze symptomen vertoont
~ vb. maatregelen nemen bij kleuters die al veel agressief gedrag vertonen
Tertiair = er is een stoornis aanwezig
- Wat? Voorkómen van negatieve gevolgen van stoornis
- Wie? Groep die deze stoornis vertoont
~ vb. voorkomen van suïcide of psychiatrische opname bij mensen met een
depressie
2
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, MAAR er is ook kritiek op de indeling van Kaplan
- Tertiaire preventie ~ is dit nog wel preventie? mensen hebben al een probleem
- ‘Dekt’ niet volledige domein van preventie
• Initiatieven voor risicogroepen die nog geen symptomen vertonen?
• ~ vb. scheiding van ouders brengt risico’s voor mentale gezondheid
o Niet primair want niet hele populatie
o Geen probleem dus niet secundair
- Sterke nadruk op stoornis/ziekte/problemen
• Gezondheid meer dan afwezigheid ziekte
o Geen symptomen hebben betekend niet gezond of gelukkig zijn
• Doel = ‘ziektevrij’ leven?
• Aanname dat betrouwbare diagnoses van stoornissen mogelijk zijn
o Minder ‘objectief’ voor psychische stoornissen
• Ook kennis nodig over oorzaken/antecedenten
B. INDELING US INSTITUTE OF MEDICINE
Committee on the Prevention of Mental Disorders
= publieke instantie in VS over geneeskunde
- maken Stand van zaken preventieonderzoek geestelijke gezondheid
- Preventie beperkt tot dienstverlening vóór psychische stoornis of symptomen
• (wanneer stoornis aanwezig → remediëring/behandeling)
Spectrum van interventies:
3 soorten preventie
Behandeling/interventie
Nazorg op lange termijn
Deze indeling is op basis van doelgroep (→ ernst bij Kaplan)
Universele preventie
- Wie? hele populatie, geen onderscheid volgens individueel risico
~ vergelijkbaar met primaire preventie Kaplan
3
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
, Selectieve preventie
- Wie? Groep met verhoogd risico
~ vb. kinderen van gescheiden ouders, kinderen die gevlucht zijn
Geïndiceerde preventie
- Wie? Personen die symptomen vertonen maar nog niet (volledig)
beantwoorden aan de diagnostische criteria van de stoornis
~ vb. kleuters met probleemgedrag
MAAR ook kritiek op deze indeling
- Blijft uitgaan van ‘deficit’ model
→ Alternatief Weisz et al. (2005): mental health intervention framework
• Wellness promotion = toewerken n. iets positief, bevorderen gezondheid
• Universal prevention
• Selective prevention
• Indicated prevention
• Therapeutic intervention
- 2009: Toevoeging van ‘promotion of mental health
1.1.3. GEZONDHEIDSPROMOTIE
Begrip Formeel geïntroduceerd door WHO in 1986 (Ottawa charter)
→ WHO definitie: “Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld
worden om meer controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid, en zo hun
gezondheid te verbeteren”
In veel Westerse landen = goed uitgebouwde gezondheidszorg maar wel
welvaartsproblemen
- hoe kunnen we tools aanbieden om eigen gezondheid in handen te nemen?
Actieterreinen:
1. Healthy public policy
• Gezondheidsbeleid op niveau van openbare diensten en politiek
2. Supportive Environments -> dit opo
3. Community involvement
• Gemeenten en lokale besturen ~> dicht bij omgeving ondersteund worden
4
PREVENTIE: KINDEREN EN JONGEREN – Floor Van den Heurck – 2025/2026
