Hoofdstuk 7: onthouden en
vergeten
7.1) Achtergrond
1. Wat is geheugen?
Het geheugen = het vermogen om ervaringen in de hersenen op te slaan en
later te gebruiken bij verder gedrag.
Processen van: verwerven (encoding) bewaren (storage) oproepen
(retrieval).
Functies:
Waarneming we kunnen actuele info vergelijken met eerdere
ervaringen
Leren zinvol omdat info later toegankelijk blijft
Gedrag veel van wat we doen is gebaseerd op eerdere ervaringen.
Het geheugen is dus essentieel voor redeneren, plannen, beslissen,
uitvoeren van gedrag.
2. Het autobiografische geheugen
Mensen denken bij "geheugen" vaak aan herinneringen aan eigen leven →
autobiografisch geheugen.
Autobiografisch geheugen is dus episodisch + persoonlijk.
Dit kan onderzocht worden via cue-woorden: proefpersonen krijgen woorden en
vertellen 1 persoonlijke gebeurtenis die daarmee geassocieerd is.
3. Rubin & Schulkind (1997)
(Klassiek experiment over het autobiografisch geheugen)
Opzet:
Proefpersonen: 73 jaar oud
Zien 124 woorden (boek, geld, kind, vogel …)
Bij elk woord 1 persoonlijke gebeurtenis beschrijven
Meer dan 4000 herinneringen verzameld
2 condities
1. Groep 1 → gevraagd naar oude herinneringen
2. Groep 2 → niets gevraagd, dus vaak recente herinneringen
,4. 3 bevindingen
⭐ 1. Meeste herinneringen zijn recent
Uit cijfers:
6% = herinnering < 1 dag
27% = < 1 jaar
43% = < 10 jaar
Recente herinneringen domineren.
Dit is niet het “recency effect” (dat is iets uit seriële positiecurve), MAAR
“recente herinneringen worden vaker opgehaald”.
⭐ 2. Geen herinneringen van vóór 3 jaar
= kinderamnesie
Oorzaken:
1. Hippocampus nog niet volledig ontwikkeld deze is cruciaal voor het
vormen van stabiele episodische herinneringen.
Ze kunnen wel leren (impliciet + semantisch), maar geen stabiele
autobiografische sporen opslaan.
2. Geen stabiele schemata geen consistente representaties over
personen, plaatsen, routines, tijdsstructuur.
Gebeurtenissen kunnen niet goed georganiseerd worden in LTG.
Voorbeeld: een 2-jarige op een verjaardagsfeestje ziet taart,
ballonnen en kinderen, maar zonder schema ‘verjaardag’ worden
deze fragmenten niet geïntegreerd en verdwijnen ze snel uit het
geheugen.
3. Taalontwikkeling onvoldoende Ze kunnen geen taal – gebaseerde
indices vormen die nodig zijn voor later ophalen.
4. Ontwikkeling van het zelf (self-concept)
Autobiografische herinneringen vereisen een gevoel van een
stabiel zelf ("ik als persoon"). Ontwikkelt zich pas rond 18-
24maanden (stabiel ± 3 jaar.)
Zonder stabiel zelf kan een kind niet coderen "ik heb dit
meegemaakt".
5. Enorme retroactieve interferentie kinderen maken doorheen hun dag
te veel nieuwe ervaringen mee, waardoor deze de oudere herinneringen
overschrijven.
, 6. Gebrek aan cognitieve structuren voor tijd Autobiografisch geheugen
vereist dat gebeurtenissen in een tijdslijn geplaatst worden.
⭐ 3. De reminiscentiebult (10–30 jaar)
De reminiscentiebult = het fenomeen dat
mensen meer autobiografische herinneringen
ophalen uit de leeftijdsperiode 10–30 jaar dan uit
de periode 30–60 jaar.
De grafiek laat duidelijk zien dat deze
leeftijdsrange bovengemiddeld veel
gebeurtenissen oplevert.
🟩 Kinderamnesie → geen herinneringen vóór 3
jaar 🟨 Reminiscentiebult (10–30
jaar) → piek 🟥 Recente
herinneringen (laatste 10 jaar) → natuurlijke stijging door toegankelijkheid
⭐ Waarom 10–30 jaar? (Oorzaken)
Deze periode wordt gekenmerkt door:
1. Belangrijke levenskeuzes Tijdens deze jaren nemen mensen veel
beslissingen die hun leven structureren, zoals: studie, huwelijk, relatie,
identiteit, … Deze gebeurtenissen zijn betekenisvol, distinctief en daardoor
beter onthoudbaar.
2. Veel ‘firsts’ (unieke eerste ervaringen) eerste ervaringen zijn
distictief → hoge kans dat ze langdurig worden opgeslagen.
3. Hoge emotionele lading Emotionele gebeurtenissen worden beter
gecodeerd en beter geconsolideerd.
4. Optimale cognitieve en neurofysiologische werking In deze
periode functioneren:
Werkgeheugen, aandacht, hippocampus, executieve functies op hun
hoogste niveau.
De opslag van herinneringen gebeurt efficiënter.
⭐ Reminiscentiebult in beide condities
A. Groep 1 “Denk aan zo oud mogelijke herinneringen”
De reminiscentiebult wordt nog sterker. Hij verschuift zelfs iets vroeger (meer
jonge volwassenheid). En hij wordt hoger (meer herinneringen uit die periode
worden actief gezocht).
, B. Groep 2: Geen instructie → spontane herinneringen
Er komen vooral recente herinneringen spontaan naar boven. Deze zijn
toegankelijker, beter gecodeerd, hebben meer oproepingsaanwijzingen, zijn nog
niet vertraagd. Daarom zie je zeer veel herinneringen uit de laatste 10 jaar.
Dit = recentheidsdominatie (maar NIET het recency effect van de seriële
positiecurve).
De reminiscentiebult, blijft aanwezig. Ondanks de overvloed aan recente
herinneringen, MAAR is duidelijk lager dan de groep die er specifiek aan moest
denken.
5. De reminiscentiebult
Naast de basisverklaring (levenskeuzes, firsts, emoties, cognitieve piek), geven
verschillende onderzoekers bijkomende verklaringen voor de reminiscentiebult:
Onderzoekers:
• Prebble et al.
• Fuhrmann et al.
• Enz et al.
• Munawar et al.
Deze auteurs wijzen op verschillende factoren die bijdragen tot de sterke
herinneringspiek in de periode 10–30 jaar.
⭐ 1. Identiteitsvorming (identity formation)
De periode 10–30 jaar omvat de kernfase van identiteitsontwikkeling:
Wie ben ik? Wat wil ik? Welke richting kies ik?
Herinneringen die bijdragen aan je identiteitsgevoel worden sterker
gecodeerd, beter geconsolideerd en vaker later opgehaald.
Autobiografisch geheugen (= bevat alle herinneringen die betrekking hebben op
je eigen leven) is sterk gekoppeld aan het zelfbeeld → dus deze periode laat
diepe sporen na.
⭐ 2. Veel unieke, onderscheidende ervaringen (distinctiveness)
In deze periode gebeuren enorm veel unieke en ‘eerste’ ervaringen:
Eerste job, eerste zelfstandige beslissingen, eerste relaties, eerste verblijf
alleen
Door hun distinctiviteit worden deze gebeurtenissen beter gecodeerd.
Minder verward met andere ervaringen. Sneller opnieuw opgeroepen
Distinctieve gebeurtenissen hebben een hogere kans om jarenlang behouden te
blijven.
vergeten
7.1) Achtergrond
1. Wat is geheugen?
Het geheugen = het vermogen om ervaringen in de hersenen op te slaan en
later te gebruiken bij verder gedrag.
Processen van: verwerven (encoding) bewaren (storage) oproepen
(retrieval).
Functies:
Waarneming we kunnen actuele info vergelijken met eerdere
ervaringen
Leren zinvol omdat info later toegankelijk blijft
Gedrag veel van wat we doen is gebaseerd op eerdere ervaringen.
Het geheugen is dus essentieel voor redeneren, plannen, beslissen,
uitvoeren van gedrag.
2. Het autobiografische geheugen
Mensen denken bij "geheugen" vaak aan herinneringen aan eigen leven →
autobiografisch geheugen.
Autobiografisch geheugen is dus episodisch + persoonlijk.
Dit kan onderzocht worden via cue-woorden: proefpersonen krijgen woorden en
vertellen 1 persoonlijke gebeurtenis die daarmee geassocieerd is.
3. Rubin & Schulkind (1997)
(Klassiek experiment over het autobiografisch geheugen)
Opzet:
Proefpersonen: 73 jaar oud
Zien 124 woorden (boek, geld, kind, vogel …)
Bij elk woord 1 persoonlijke gebeurtenis beschrijven
Meer dan 4000 herinneringen verzameld
2 condities
1. Groep 1 → gevraagd naar oude herinneringen
2. Groep 2 → niets gevraagd, dus vaak recente herinneringen
,4. 3 bevindingen
⭐ 1. Meeste herinneringen zijn recent
Uit cijfers:
6% = herinnering < 1 dag
27% = < 1 jaar
43% = < 10 jaar
Recente herinneringen domineren.
Dit is niet het “recency effect” (dat is iets uit seriële positiecurve), MAAR
“recente herinneringen worden vaker opgehaald”.
⭐ 2. Geen herinneringen van vóór 3 jaar
= kinderamnesie
Oorzaken:
1. Hippocampus nog niet volledig ontwikkeld deze is cruciaal voor het
vormen van stabiele episodische herinneringen.
Ze kunnen wel leren (impliciet + semantisch), maar geen stabiele
autobiografische sporen opslaan.
2. Geen stabiele schemata geen consistente representaties over
personen, plaatsen, routines, tijdsstructuur.
Gebeurtenissen kunnen niet goed georganiseerd worden in LTG.
Voorbeeld: een 2-jarige op een verjaardagsfeestje ziet taart,
ballonnen en kinderen, maar zonder schema ‘verjaardag’ worden
deze fragmenten niet geïntegreerd en verdwijnen ze snel uit het
geheugen.
3. Taalontwikkeling onvoldoende Ze kunnen geen taal – gebaseerde
indices vormen die nodig zijn voor later ophalen.
4. Ontwikkeling van het zelf (self-concept)
Autobiografische herinneringen vereisen een gevoel van een
stabiel zelf ("ik als persoon"). Ontwikkelt zich pas rond 18-
24maanden (stabiel ± 3 jaar.)
Zonder stabiel zelf kan een kind niet coderen "ik heb dit
meegemaakt".
5. Enorme retroactieve interferentie kinderen maken doorheen hun dag
te veel nieuwe ervaringen mee, waardoor deze de oudere herinneringen
overschrijven.
, 6. Gebrek aan cognitieve structuren voor tijd Autobiografisch geheugen
vereist dat gebeurtenissen in een tijdslijn geplaatst worden.
⭐ 3. De reminiscentiebult (10–30 jaar)
De reminiscentiebult = het fenomeen dat
mensen meer autobiografische herinneringen
ophalen uit de leeftijdsperiode 10–30 jaar dan uit
de periode 30–60 jaar.
De grafiek laat duidelijk zien dat deze
leeftijdsrange bovengemiddeld veel
gebeurtenissen oplevert.
🟩 Kinderamnesie → geen herinneringen vóór 3
jaar 🟨 Reminiscentiebult (10–30
jaar) → piek 🟥 Recente
herinneringen (laatste 10 jaar) → natuurlijke stijging door toegankelijkheid
⭐ Waarom 10–30 jaar? (Oorzaken)
Deze periode wordt gekenmerkt door:
1. Belangrijke levenskeuzes Tijdens deze jaren nemen mensen veel
beslissingen die hun leven structureren, zoals: studie, huwelijk, relatie,
identiteit, … Deze gebeurtenissen zijn betekenisvol, distinctief en daardoor
beter onthoudbaar.
2. Veel ‘firsts’ (unieke eerste ervaringen) eerste ervaringen zijn
distictief → hoge kans dat ze langdurig worden opgeslagen.
3. Hoge emotionele lading Emotionele gebeurtenissen worden beter
gecodeerd en beter geconsolideerd.
4. Optimale cognitieve en neurofysiologische werking In deze
periode functioneren:
Werkgeheugen, aandacht, hippocampus, executieve functies op hun
hoogste niveau.
De opslag van herinneringen gebeurt efficiënter.
⭐ Reminiscentiebult in beide condities
A. Groep 1 “Denk aan zo oud mogelijke herinneringen”
De reminiscentiebult wordt nog sterker. Hij verschuift zelfs iets vroeger (meer
jonge volwassenheid). En hij wordt hoger (meer herinneringen uit die periode
worden actief gezocht).
, B. Groep 2: Geen instructie → spontane herinneringen
Er komen vooral recente herinneringen spontaan naar boven. Deze zijn
toegankelijker, beter gecodeerd, hebben meer oproepingsaanwijzingen, zijn nog
niet vertraagd. Daarom zie je zeer veel herinneringen uit de laatste 10 jaar.
Dit = recentheidsdominatie (maar NIET het recency effect van de seriële
positiecurve).
De reminiscentiebult, blijft aanwezig. Ondanks de overvloed aan recente
herinneringen, MAAR is duidelijk lager dan de groep die er specifiek aan moest
denken.
5. De reminiscentiebult
Naast de basisverklaring (levenskeuzes, firsts, emoties, cognitieve piek), geven
verschillende onderzoekers bijkomende verklaringen voor de reminiscentiebult:
Onderzoekers:
• Prebble et al.
• Fuhrmann et al.
• Enz et al.
• Munawar et al.
Deze auteurs wijzen op verschillende factoren die bijdragen tot de sterke
herinneringspiek in de periode 10–30 jaar.
⭐ 1. Identiteitsvorming (identity formation)
De periode 10–30 jaar omvat de kernfase van identiteitsontwikkeling:
Wie ben ik? Wat wil ik? Welke richting kies ik?
Herinneringen die bijdragen aan je identiteitsgevoel worden sterker
gecodeerd, beter geconsolideerd en vaker later opgehaald.
Autobiografisch geheugen (= bevat alle herinneringen die betrekking hebben op
je eigen leven) is sterk gekoppeld aan het zelfbeeld → dus deze periode laat
diepe sporen na.
⭐ 2. Veel unieke, onderscheidende ervaringen (distinctiveness)
In deze periode gebeuren enorm veel unieke en ‘eerste’ ervaringen:
Eerste job, eerste zelfstandige beslissingen, eerste relaties, eerste verblijf
alleen
Door hun distinctiviteit worden deze gebeurtenissen beter gecodeerd.
Minder verward met andere ervaringen. Sneller opnieuw opgeroepen
Distinctieve gebeurtenissen hebben een hogere kans om jarenlang behouden te
blijven.
