Geschiedenis semester 2
III.1 tussen afschrikking en co-existentie
WOII machtsverhoudingen wereld geschud
Vredegesprekken Jalta & Potsdam = basis nieuwe wereldorde VS &
USSR = nieuwe leiders naoorlogse machtsvacuüm in Europa ingevuld
door Moskou & Washington
Ijzeren Gordijn = demarcatielijn
Koude Oorlog = periode van gewapende vrede tussen westerse kapitalistische
wereld & communistische wereld
<-> andere oorlogen, Koude Oorlog: oorlog tussen 2 protagonisten
onrechtstreeks bevochten dus zonder direct wapengeweld
Ontwikkeling mentaliteit gekenmerkt door zwart-wit denken, dualistische
ethiek, angstcomplex & bereidheid tot balanceren op rand v/h
oorlogsgevaar angst als motor
Begrip, conjunctuur en botsende
systemen
2 maanden na atoombommen op Hiroshima & Nagasaki schreef Britse schrijver
George Orwell “You and the Atomic Bomb”
Uitzonderlijk vanwege inzichten over nieuwe naoorlogse wereld
Introductie term “Cold War”
Conjunctuur Koude Oorlog gekenmerkt door afwisseling van spanning &
ontspanning:
Fifties:
einde stalinistische tijdperk angst maakte plaats voor hoop
Opvolger Stalin: Nikita Chroesjtsjov wijkte eigenlijk nauwelijks af van
Stalinistische lijn
Sixties:
bouw Berlijnse Muur & Cubacrisis = dieptepunt in spanningen &
wantrouwen
Vietnamoorlog (1ste televisieoorlog) = nachtmerrie voor alle betrokken
partijen
Seventies:
Klimaat van tijdelijke ontspanning of detente
Eighties:
Hernieuwde spanningen defensiebudgetten schoten opnieuw door
plafond
!! Echte ommekeer kwam er onder Gorbatsjov: periode van openheid brak
aan...
!! Standplaatsgebondenheid DUS oorlog door twee “brillen” bekijken
1. Westerse “blauwe” bril (VS) = beschermers democratie & kapitalistische
vrijheid
2. Oosterse “rode” bril (SU) = verdediger proletariaat tegen vermeende
bedreigingen van kapitalistische Westen
, Geschiedenis semester 2
Het kapitalisme zou zichzelf vernietigen, aldus Marx TOCH trok SU aan kortste
eind
jaren 80: 3 Sovjetleiders begraven
decennialang was SU een gerontocratie tekenend voor staat in verval
Containment = belangrijk onderdeel Trumandoctrine (1947)
Gericht tegen communistische expansie in Azië
Amerikanen vreesden voor kettingreactie wanneer land in communistische
handen viel => dominotheorie => intensifieerde Amerikaanse
betrokkenheid in gedekoloniseerde gebieden
Containmentpolitiek => pactomanie:
- organisaties zoals NAVO werden opgericht ‘keep the Soviet Union out’
- Pact van Bagdad in Midden-Oosten & ZOAVO = beschermingsgordel rond
communistische landen (werden tijdens KO ontbonden)
Val communisme: NAVO voerde opendeurbeleid t.o.v. vooramlige
Oostbloklanden
Nooit oorlog, wel geregeld gewapende conflicten of proxy wars tussen landen
die behoorden tot invloedssfeer van beide machtsblokken (Korea, Vietnam...)
Deze landen werden militair en/of financieel gesteund door grootmachten,
die eigen regionale belangen veilig probeerden te stellen
Machtsblokken raken elkaar nooit rechtstreeks
De “Red Scare” en het
mccarthyisme
2de “Pearl Harbor” vermeden DUS CIA vaak in buitenland betrokken bij pogingen
om pro-Sovjet & anti-Amerikaanse regeringen omver te werpen (Cuba, Congo,
Afghanistan...)
Impact KO ook op leven gewone Amerikanen: House Committee on Un-American
Activities (HUAC) = een commissie v/h Amerikaans Huis van Afgevaardigden die
belast was met opsporen & stoppen van “on-Amerikaanse activiteiten” door
(vermeende) fascisten & communisten
Heksenjacht op “communistische verraders”
1953: Amerikaans koppel Julius & Ethel Rosenberg stierven op elektrische
stoel: verdenking atoomspionage: geen bewiijs tot nu
Leide tot veel protesten
Wie lekte dan wel het atoomgeheim aan de Sovjet-Unie?
Duitse kernfysicus Klaus Fuchs hij wou niet dat 1 land alle kernwapens
zou kunnen bezitten wou KO ‘stabiliseren’
Periode van sterk anticommunisme in VS = Red Scare
President McCarthy: campagne tegen Amerikaanse communisten
Onschuldige Amerikanen geviseerd o.a. Oppenheimer & Chaplin
Euforie einde WOII => rode angstpsychose
China & Oost-Europa werden overgenomen door communistische regimes
Amerikaanse bevolking: anticommunistische propaganda
, Geschiedenis semester 2
Jaren 50 in VS = discriminatiecultuur
De
destalinisatie
1953: Stalin overleed door beroerte (tot op heden wel nog complottheorieën)
Nikita Chroesjtsjov volgt hem op als secretaris-generaal van
Communistische Partij van SU
1956: Chroesjtsjov hield zijn destalinisatierede betoog met misdaden van
Stalin
Bedoeling?
Execcesen Stalin begraven zonder communistisch systeem in gevaar te
brengen
Dood Stalin + destalinisatie => verwachtingspatroon in Oost-Europese
satellietstaten
Hoop groeide
In DDR, Polen & Hongarije: volksopstanden die manu militari werden
neergeslagen door Rode Leger
Arbeidersopstand Oost-Berlijn 1953 = 1ste massaprotest Oostblok
Hoe werd gereageerd hierop?
BRD: K. Adenauer (bondskanselier) koos kant opstandelingen & streefde
naar Duitse hereniging
DDR: Sovjet-krant Pravda (= de waarheid) zei dat er helemaal geen
stakingen & demonstraties waren in Oost-Berlijn maar dat het ging om in
het Westen geplande provocatieve acties
1956: opstanden in Polen & Hongarije
Moskou vreedse de contrarevolutie & kettingreacties in “broederlanden”
Hongaarse Opstand viel samen met terugkeer van hervormingsgezinde
premier Imre Nagy MAAR opstand neergehaald door Warschaupact (=
militair bondgenootschap dat pas in 1968 gelegitimeerd werd door
Brezjnevdoctrine)
Vreedzame co-existentie tussen Oost & West in jaren 50 = wankel evenwicht
Steunde op principe van non-interventie maar wantrouwen bleef
overeind
Limieten destalinisatie waren ook duidelijk: niet raken aan
machtsmonopolie Communistische Partij & van enige bewegingsvrijheid in
Oost-Europe was geen sprake Oostblok = bufferzone van USSR
Internationaal: weinig stelling t.o.v. opstanden in Oostblok
Eisenhower vreesde dat interventie in Hongarije kon uitmonden in open
oorlog
De Suezcrisis in 1956 kreeg alle internationale aandacht stabiliteit in het
Midden-Oosten was prioritair voor de grootmachten & dus niet lot van Hongaren
, Geschiedenis semester 2
De nucleaire
wapenwedloop
Einde WOII westerse wereld tal van tegenstellingen
- Economisch herstel & hoogconjunctuur & Amerikanisering (door
Marshallplan)
Bv. Rock-‘n-roll
<->
- Angst voor nucleaire oorlogsvoering
Sinds jaren 50 bezitten beide grootmachten middellange afstandsraketten of
ICBM’s
= onbemande raketten met intercontinentale actieradius die voorzien konden
worden van kernkop
VS verloor voordeel van onbereikbaarheid van eigen grondgebied
MAD (Mutual Assured Destruction) (= militaire strategie gebaseerd op
afschrikking en vergelding) & balance of terror waren een feit
Bevorderde wapenwedloop MAAR dit afschrikkingsevenwicht droeg ook
bij tot wankele vrede & veiligheid
1946: VS deed tientallen atoomproeven op atol Bikini in Stille Oceaan (inspiratie
tot kleinste badpak ter wereld = bikini)
1961: SU bracht waterstofbom (Tsar Bomba) tot ontploffing op achripel Nova
Zembla
Atoomdreiging = sterk voelbaar DUS voorbereiding op rampscenario’s bv.
atoomschuilkelders & instructiefilmpjes “Duck and Cover”
Geldopsloropende nucleaire wapenwedloop => “space race”
Ruimte als arena voor bepalen van machtsverhoudingen & ook als
propagandamiddel voor wetenschappelijk potentieel
Hoogtepunten:
- 1957: 1ste satelliet = Spoetnik
- 1957: 1ste zoogdier = Lajka
- 1961: 1ste mens = J. Gagarin
- 1969: 1ste maanlanding = N. Armstrong met Apollo 11
Tijdens deze competitie ontstond de mythe van de “missile gap” =
raketachterstand
Onterecht beweerd dat VS aan het verliezen was
?? door onjuiste rapporten van Amerikaanse inlichtingsdiensten
Communistische vijand bewust overschatten & paniekscenario’s
creëren om eigen wapenproductie te intesifiëren & tegelijk vijand
zand in ogen te strooien
“Missile gap” werd door Kennedy electoraal benut
Werkelijkheid? Er was een kloof, maar in voordeel voor VS
Desinformatie als politiek wapen
21ste eeuw: nieuwe speler: China voor commerciële ruimtevaart of ruimtetoerisme
III.1 tussen afschrikking en co-existentie
WOII machtsverhoudingen wereld geschud
Vredegesprekken Jalta & Potsdam = basis nieuwe wereldorde VS &
USSR = nieuwe leiders naoorlogse machtsvacuüm in Europa ingevuld
door Moskou & Washington
Ijzeren Gordijn = demarcatielijn
Koude Oorlog = periode van gewapende vrede tussen westerse kapitalistische
wereld & communistische wereld
<-> andere oorlogen, Koude Oorlog: oorlog tussen 2 protagonisten
onrechtstreeks bevochten dus zonder direct wapengeweld
Ontwikkeling mentaliteit gekenmerkt door zwart-wit denken, dualistische
ethiek, angstcomplex & bereidheid tot balanceren op rand v/h
oorlogsgevaar angst als motor
Begrip, conjunctuur en botsende
systemen
2 maanden na atoombommen op Hiroshima & Nagasaki schreef Britse schrijver
George Orwell “You and the Atomic Bomb”
Uitzonderlijk vanwege inzichten over nieuwe naoorlogse wereld
Introductie term “Cold War”
Conjunctuur Koude Oorlog gekenmerkt door afwisseling van spanning &
ontspanning:
Fifties:
einde stalinistische tijdperk angst maakte plaats voor hoop
Opvolger Stalin: Nikita Chroesjtsjov wijkte eigenlijk nauwelijks af van
Stalinistische lijn
Sixties:
bouw Berlijnse Muur & Cubacrisis = dieptepunt in spanningen &
wantrouwen
Vietnamoorlog (1ste televisieoorlog) = nachtmerrie voor alle betrokken
partijen
Seventies:
Klimaat van tijdelijke ontspanning of detente
Eighties:
Hernieuwde spanningen defensiebudgetten schoten opnieuw door
plafond
!! Echte ommekeer kwam er onder Gorbatsjov: periode van openheid brak
aan...
!! Standplaatsgebondenheid DUS oorlog door twee “brillen” bekijken
1. Westerse “blauwe” bril (VS) = beschermers democratie & kapitalistische
vrijheid
2. Oosterse “rode” bril (SU) = verdediger proletariaat tegen vermeende
bedreigingen van kapitalistische Westen
, Geschiedenis semester 2
Het kapitalisme zou zichzelf vernietigen, aldus Marx TOCH trok SU aan kortste
eind
jaren 80: 3 Sovjetleiders begraven
decennialang was SU een gerontocratie tekenend voor staat in verval
Containment = belangrijk onderdeel Trumandoctrine (1947)
Gericht tegen communistische expansie in Azië
Amerikanen vreesden voor kettingreactie wanneer land in communistische
handen viel => dominotheorie => intensifieerde Amerikaanse
betrokkenheid in gedekoloniseerde gebieden
Containmentpolitiek => pactomanie:
- organisaties zoals NAVO werden opgericht ‘keep the Soviet Union out’
- Pact van Bagdad in Midden-Oosten & ZOAVO = beschermingsgordel rond
communistische landen (werden tijdens KO ontbonden)
Val communisme: NAVO voerde opendeurbeleid t.o.v. vooramlige
Oostbloklanden
Nooit oorlog, wel geregeld gewapende conflicten of proxy wars tussen landen
die behoorden tot invloedssfeer van beide machtsblokken (Korea, Vietnam...)
Deze landen werden militair en/of financieel gesteund door grootmachten,
die eigen regionale belangen veilig probeerden te stellen
Machtsblokken raken elkaar nooit rechtstreeks
De “Red Scare” en het
mccarthyisme
2de “Pearl Harbor” vermeden DUS CIA vaak in buitenland betrokken bij pogingen
om pro-Sovjet & anti-Amerikaanse regeringen omver te werpen (Cuba, Congo,
Afghanistan...)
Impact KO ook op leven gewone Amerikanen: House Committee on Un-American
Activities (HUAC) = een commissie v/h Amerikaans Huis van Afgevaardigden die
belast was met opsporen & stoppen van “on-Amerikaanse activiteiten” door
(vermeende) fascisten & communisten
Heksenjacht op “communistische verraders”
1953: Amerikaans koppel Julius & Ethel Rosenberg stierven op elektrische
stoel: verdenking atoomspionage: geen bewiijs tot nu
Leide tot veel protesten
Wie lekte dan wel het atoomgeheim aan de Sovjet-Unie?
Duitse kernfysicus Klaus Fuchs hij wou niet dat 1 land alle kernwapens
zou kunnen bezitten wou KO ‘stabiliseren’
Periode van sterk anticommunisme in VS = Red Scare
President McCarthy: campagne tegen Amerikaanse communisten
Onschuldige Amerikanen geviseerd o.a. Oppenheimer & Chaplin
Euforie einde WOII => rode angstpsychose
China & Oost-Europa werden overgenomen door communistische regimes
Amerikaanse bevolking: anticommunistische propaganda
, Geschiedenis semester 2
Jaren 50 in VS = discriminatiecultuur
De
destalinisatie
1953: Stalin overleed door beroerte (tot op heden wel nog complottheorieën)
Nikita Chroesjtsjov volgt hem op als secretaris-generaal van
Communistische Partij van SU
1956: Chroesjtsjov hield zijn destalinisatierede betoog met misdaden van
Stalin
Bedoeling?
Execcesen Stalin begraven zonder communistisch systeem in gevaar te
brengen
Dood Stalin + destalinisatie => verwachtingspatroon in Oost-Europese
satellietstaten
Hoop groeide
In DDR, Polen & Hongarije: volksopstanden die manu militari werden
neergeslagen door Rode Leger
Arbeidersopstand Oost-Berlijn 1953 = 1ste massaprotest Oostblok
Hoe werd gereageerd hierop?
BRD: K. Adenauer (bondskanselier) koos kant opstandelingen & streefde
naar Duitse hereniging
DDR: Sovjet-krant Pravda (= de waarheid) zei dat er helemaal geen
stakingen & demonstraties waren in Oost-Berlijn maar dat het ging om in
het Westen geplande provocatieve acties
1956: opstanden in Polen & Hongarije
Moskou vreedse de contrarevolutie & kettingreacties in “broederlanden”
Hongaarse Opstand viel samen met terugkeer van hervormingsgezinde
premier Imre Nagy MAAR opstand neergehaald door Warschaupact (=
militair bondgenootschap dat pas in 1968 gelegitimeerd werd door
Brezjnevdoctrine)
Vreedzame co-existentie tussen Oost & West in jaren 50 = wankel evenwicht
Steunde op principe van non-interventie maar wantrouwen bleef
overeind
Limieten destalinisatie waren ook duidelijk: niet raken aan
machtsmonopolie Communistische Partij & van enige bewegingsvrijheid in
Oost-Europe was geen sprake Oostblok = bufferzone van USSR
Internationaal: weinig stelling t.o.v. opstanden in Oostblok
Eisenhower vreesde dat interventie in Hongarije kon uitmonden in open
oorlog
De Suezcrisis in 1956 kreeg alle internationale aandacht stabiliteit in het
Midden-Oosten was prioritair voor de grootmachten & dus niet lot van Hongaren
, Geschiedenis semester 2
De nucleaire
wapenwedloop
Einde WOII westerse wereld tal van tegenstellingen
- Economisch herstel & hoogconjunctuur & Amerikanisering (door
Marshallplan)
Bv. Rock-‘n-roll
<->
- Angst voor nucleaire oorlogsvoering
Sinds jaren 50 bezitten beide grootmachten middellange afstandsraketten of
ICBM’s
= onbemande raketten met intercontinentale actieradius die voorzien konden
worden van kernkop
VS verloor voordeel van onbereikbaarheid van eigen grondgebied
MAD (Mutual Assured Destruction) (= militaire strategie gebaseerd op
afschrikking en vergelding) & balance of terror waren een feit
Bevorderde wapenwedloop MAAR dit afschrikkingsevenwicht droeg ook
bij tot wankele vrede & veiligheid
1946: VS deed tientallen atoomproeven op atol Bikini in Stille Oceaan (inspiratie
tot kleinste badpak ter wereld = bikini)
1961: SU bracht waterstofbom (Tsar Bomba) tot ontploffing op achripel Nova
Zembla
Atoomdreiging = sterk voelbaar DUS voorbereiding op rampscenario’s bv.
atoomschuilkelders & instructiefilmpjes “Duck and Cover”
Geldopsloropende nucleaire wapenwedloop => “space race”
Ruimte als arena voor bepalen van machtsverhoudingen & ook als
propagandamiddel voor wetenschappelijk potentieel
Hoogtepunten:
- 1957: 1ste satelliet = Spoetnik
- 1957: 1ste zoogdier = Lajka
- 1961: 1ste mens = J. Gagarin
- 1969: 1ste maanlanding = N. Armstrong met Apollo 11
Tijdens deze competitie ontstond de mythe van de “missile gap” =
raketachterstand
Onterecht beweerd dat VS aan het verliezen was
?? door onjuiste rapporten van Amerikaanse inlichtingsdiensten
Communistische vijand bewust overschatten & paniekscenario’s
creëren om eigen wapenproductie te intesifiëren & tegelijk vijand
zand in ogen te strooien
“Missile gap” werd door Kennedy electoraal benut
Werkelijkheid? Er was een kloof, maar in voordeel voor VS
Desinformatie als politiek wapen
21ste eeuw: nieuwe speler: China voor commerciële ruimtevaart of ruimtetoerisme
