SAMENVATTING – KINDEREN EN MEDIA
Femke Konings (2025-2026)
Inhoudsopgave
mediagebruik bij kinderen en adolescenten: een ontwikkelinsperspectief ---------------------------- 4
Mediagebruik van kinderen en jongeren vandaag -------------------------------------------------------- 4
Tendensen binnen medialandschap -------------------------------------------------------------------- 4
Zeer snel veranderend medialandschap --------------------------------------------------------------- 4
Mediabezit in Vlaanderen (Apenstaartjaren, 2024) --------------------------------------------------- 5
Kinderen als mediaconsument: een apart publiek ------------------------------------------------------ 5
Kinderen vs. volwassenen --------------------------------------------------------------------------------- 5
Kinderen: een heterogene groep ------------------------------------------------------------------------- 7
Adolescenten vs. kinderen -------------------------------------------------------------------------------- 7
Interactie met media: een ontwikkelingsperspectief --------------------------------------------------- 8
Verwerken van een mediaboodschap ------------------------------------------------------------------- 8
Jongere kinderen vs. oudere kinderen ------------------------------------------------------------------- 9
Oudere kinderen vs. adolescenten -------------------------------------------------------------------- 11
Educatieve media ----------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Economische en regulatieve context media-aanbod kinderen ------------------------------------- 12
Hypotheses rond educatief mediagebruik bij kinderen ----------------------------------------------- 13
Aandacht en begrip --------------------------------------------------------------------------------------- 13
Ontwikkelingsuitkomsten ------------------------------------------------------------------------------- 16
Educatief potentieel -------------------------------------------------------------------------------------- 19
The medium is (sometimes) the message ------------------------------------------------------------ 21
Prosociale media ----------------------------------------------------------------------------------------------- 23
Positieve (media) psychologie ----------------------------------------------------------------------------- 23
Hoe zetten prosociale media aan tot gedrag? ---------------------------------------------------------- 24
Werken prosociale media? --------------------------------------------------------------------------------- 25
Algemeen --------------------------------------------------------------------------------------------------- 25
Welk gedrag?----------------------------------------------------------------------------------------------- 25
Uitdagingen verder onderzoek -------------------------------------------------------------------------- 26
Videogames --------------------------------------------------------------------------------------------------- 31
Media en risicogedrag van adolescenten------------------------------------------------------------------- 33
Inleiding: inhoudsanalyse ---------------------------------------------------------------------------------- 33
Social cognitive theory ----------------------------------------------------------------------------------- 34
Cultivation theory ----------------------------------------------------------------------------------------- 34
, Uses & gratifications ------------------------------------------------------------------------------------- 34
Beïnvloeding: reinforcing sspirals ------------------------------------------------------------------------- 34
Differential susceptibility to media effects model ----------------------------------------------------- 37
DSMM model: 4 proposities----------------------------------------------------------------------------- 37
Individual level media effects ----------------------------------------------------------------------------- 39
Media en familie------------------------------------------------------------------------------------------------- 42
Het regulerend karakter van media ----------------------------------------------------------------------- 42
Media als babysit of zoethoudertje -------------------------------------------------------------------- 42
Ouderlijke mediatie --------------------------------------------------------------------------------------- 42
Het interactionele karakter van media ------------------------------------------------------------------- 49
Technoference --------------------------------------------------------------------------------------------- 49
In tijden van Covid ---------------------------------------------------------------------------------------- 52
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 54
Videogames en gamestreaming------------------------------------------------------------------------------ 55
De positieve kant van gamen ------------------------------------------------------------------------------ 55
Eudamonische ervaringen ------------------------------------------------------------------------------ 55
De (mogelijks) negatieve kant van gamen --------------------------------------------------------------- 57
Videogamestreaming --------------------------------------------------------------------------------------- 60
Videogames en ouderlijke begeleiding------------------------------------------------------------------- 61
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 64
(pre)adolescenten en social netwerk sites (SNS) --------------------------------------------------------- 65
Preadolescentie ---------------------------------------------------------------------------------------------- 65
SNS en online verbondenheid (+) ------------------------------------------------------------------------- 66
SNS en online vergelijking (-) ------------------------------------------------------------------------------- 67
SNS en online populariteit --------------------------------------------------------------------------------- 70
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 72
mediageletterdheid--------------------------------------------------------------------------------------------- 73
Media literacy: definitie ------------------------------------------------------------------------------------- 73
De 3 bouwstenen van media literacy ------------------------------------------------------------------ 74
Waarom media literacy ------------------------------------------------------------------------------------- 76
De gevolgen van de informatiemaatschappij -------------------------------------------------------- 76
Hypercommercialisatie en ownership ---------------------------------------------------------------- 77
Kinderen en jongeren als kwetsbare groep ----------------------------------------------------------- 77
Digitale literacy als nieuwe uitdaging ----------------------------------------------------------------- 77
Media literacy (in Vlaanderen) ----------------------------------------------------------------------------- 79
Werken media literacy interventies? --------------------------------------------------------------------- 80
, Lessen uit media literacy onderzoek ------------------------------------------------------------------ 80
Meta-analyse: hoe ziet de ideale media literacy interventie eruit? ------------------------------ 83
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 84
,MEDIAGEBRUIK BIJ KINDEREN EN ADOLESCENTEN: EEN ONTWIKKELINSPERSPECTIEF
Mediagebruik van kinderen en jongeren vandaag
Publiek discours ten aanzien van media en kinderen = veelal negatief
Negatief beeld in publieke debat, door de media
vb.
• Seksualiserende media
• Gewelddadige/gevaarlijke media
• Impact op cognitieve & sociale ontwikkeling, obesitas
• Geld uitgeven aan /in media
• Toegang tot “dark” activities vb. gokken
→ echter vaak geen concreet bewijs hiervoor in onderzoek
dus: de vraag is of dit negatieve discours wel effectief terecht is
Tendensen binnen medialandschap
1. sterke toename in aanbod technologie
• Convergentie van mediatechnologie
o Alles wat vroeger apart was, komt nu samen in een medium, namelijk de
smartphone
o hetzelfde bij platformen, nu zowel foto’s, chatten en content op één zelfde
platform
• Concentratie in ownership
o Niet elk bedrijf heeft een apart kanaal
o Concentratie tussen een klein aantal grote spelers
• Toename in commercialisering
o Vb. de jeugd als consument
o Het verkopen van zaken die gerelateerd zijn aan mediacontent vb. Samsonworst
o Pester Power = via kinderen de ouders proberen overtuigen tot een bepaalde
aankoop
▪ Kinderen zien in de winkel Samson en kennen hem van Tv dus zeuren
tegen hun ouders dat ze het product willen hebben
▪ “de kracht van het gezeur”
2. kinderen als doelpubliek
3. digitalisering biedt intense media-ervaringen
Zeer snel veranderend medialandschap
• Vb. Moore’s Law
o Hoeveelheid transitoren (en dus kracht van processoren) verdubbelt elke 2 jaar
o Computers & andere elektronische apparaten worden krachtiger, sneller en
goedkoper
• Introductie van nieuwe technologieën en verdwijnen van oudere
o Platformen verdwijnen, andere komen erbij
o Ook technologieën veranderen doorheen de tijd vb. cassetten
, • Media-effecten = domein dat steeds die veranderingen en hun impact dient bij te benen
Mediabezit in Vlaanderen (Apenstaartjaren, 2024)
• Kinderen hebben steeds vaker een eigen spelconsole, tablet, computer of smartphone
• De leeftijd waarop kinderen hun eerste smartphone krijgen wordt ook steeds jonger
• Populairste platformen: Snapchat, Instagram, TikTok en YouTube
1. persoonlijk bezit stijgt
• Kinderen 8-12 jaar
• Vroeger was 1ste middelbaar het sleutelmoment, nu vaak al 5de of 6de leerjaar
• Op 4 jaar tijd is de gemiddelde leeftijd voor smartphone bezit al met 4 jaar gezakt
o Van 12 naar 8 jaar
2. mobiele communicatie enorm prominent
• Smartphone is toegangspoort tot de wereld geworden
o Nieuws, communicatie met vrienden en ouders, maar ook met mensen die ze
niet kennen...
• Weinig restricties: de meerderheid van de kinderen (8-12 jaar) mag zelf apps installeren
o Weinig ouderlijke controle
• Opportuniteiten maar ook gevaren aan het feit dat kinderen aan mobiele communicatie
doen
3. schermtijd enorm hoog
• Kinderen van 5 tot 8 jaar zitten gemiddeld al aan een schermtijd van ongeveer 3uur
• Het meeste van die schermtijd wordt besteed aan TV en video’s kijken of gamen
• Het minste van die schermtijd wordt besteed aan huiswerk, in tegenstelling tot wat
kinderen zelf soms beweren
Dus: een korte samenvatting
• Persoonlijk bezit neemt toe
• Mobiele media en vooral smartphones transformeren mediabeleving
o Van passief mediagebruik naar interactief mediagebruik
• Schermtijd sterkt toegenomen
• Schermtijd begint erg vroeg
• Weinig restrictie door ouders?
→ wijst allemaal op het belang van media-effecten onderzoek bij kinderen en adolescenten
Kinderen als mediaconsument: een apart publiek
Kinderen vs. volwassenen
Third person effect
• Perceptie dat anderen kwetsbaarder zijn voor invloed van media dan zichzelf
• Effect neemt toe indien “de andere” jonger is
o Kan eventueel morele paniek door optreden
, o = overdreven angst dat iets nieuws onze normen en vooral kinderen/jongeren
schaadt, aangewakkerd door media/autoriteiten terwijl het bewijs beperkt is
o Vb. videogames maken kinderen gewelddadig – moeten bannen
2 verschillende standpunten:
1. verschil in technologische expertise
• Potentiële risico’s moeilijk in te schatten door ouders (=onwetend)
• Gevolgen voor ouderlijke begeleiding
• Kinderen moeten zelf controle krijgen over hun eigen mediagebruik, autonomie
2. kinderen zijn kwetsbaar en hebben bescherming nodig
• Media moral panics
→ loslaten vs. beschermen
de waarheid ligt wellicht ergens in het midden
Kenmerken kinderen vs. volwassenen
1 - beperkte achtergrondkennis
• Over de wereld
• Impact op
o Begrip mediaboodschap
o Beoordeling waarachtigheid van de mediaboodschap
• Vb. satire is vaak moeilijk te begrijpen voor kinderen omdat ze niet de achtergrond kennis
hebben die volwassen wel hebben (filmpje DIW kortjakje)
• Er zijn echter ook boodschappen waar volwassenen in trappen, maar over het algemeen
gebeurd dit vaker bij kinderen
2 – sterke leergierigheid
• Positief
• Negatief
o Stereotypering
vb. sekswerkers
o Normen/waarden
vb. rol van vrouwen in de samenleving
o Gedrag
vb. stelen omdat ze het op tv hebben gezien
• Social learning theory – Bandura
o Kinderen leren gedrag door anderen te observeren en kijken hierbij ook naar de
gevolgen van dat gedrag
o Gedrag imiteren
o Bobo doll experimenten
3 – minder ervaring met media
• Conventies binnen medium vb. filmtechnieken
o Kinderen weten vaak niet wanneer er vb. een flashback plaatsvindt, volwassenen
herkennen dit uit eerder mediaervaringen
Femke Konings (2025-2026)
Inhoudsopgave
mediagebruik bij kinderen en adolescenten: een ontwikkelinsperspectief ---------------------------- 4
Mediagebruik van kinderen en jongeren vandaag -------------------------------------------------------- 4
Tendensen binnen medialandschap -------------------------------------------------------------------- 4
Zeer snel veranderend medialandschap --------------------------------------------------------------- 4
Mediabezit in Vlaanderen (Apenstaartjaren, 2024) --------------------------------------------------- 5
Kinderen als mediaconsument: een apart publiek ------------------------------------------------------ 5
Kinderen vs. volwassenen --------------------------------------------------------------------------------- 5
Kinderen: een heterogene groep ------------------------------------------------------------------------- 7
Adolescenten vs. kinderen -------------------------------------------------------------------------------- 7
Interactie met media: een ontwikkelingsperspectief --------------------------------------------------- 8
Verwerken van een mediaboodschap ------------------------------------------------------------------- 8
Jongere kinderen vs. oudere kinderen ------------------------------------------------------------------- 9
Oudere kinderen vs. adolescenten -------------------------------------------------------------------- 11
Educatieve media ----------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Economische en regulatieve context media-aanbod kinderen ------------------------------------- 12
Hypotheses rond educatief mediagebruik bij kinderen ----------------------------------------------- 13
Aandacht en begrip --------------------------------------------------------------------------------------- 13
Ontwikkelingsuitkomsten ------------------------------------------------------------------------------- 16
Educatief potentieel -------------------------------------------------------------------------------------- 19
The medium is (sometimes) the message ------------------------------------------------------------ 21
Prosociale media ----------------------------------------------------------------------------------------------- 23
Positieve (media) psychologie ----------------------------------------------------------------------------- 23
Hoe zetten prosociale media aan tot gedrag? ---------------------------------------------------------- 24
Werken prosociale media? --------------------------------------------------------------------------------- 25
Algemeen --------------------------------------------------------------------------------------------------- 25
Welk gedrag?----------------------------------------------------------------------------------------------- 25
Uitdagingen verder onderzoek -------------------------------------------------------------------------- 26
Videogames --------------------------------------------------------------------------------------------------- 31
Media en risicogedrag van adolescenten------------------------------------------------------------------- 33
Inleiding: inhoudsanalyse ---------------------------------------------------------------------------------- 33
Social cognitive theory ----------------------------------------------------------------------------------- 34
Cultivation theory ----------------------------------------------------------------------------------------- 34
, Uses & gratifications ------------------------------------------------------------------------------------- 34
Beïnvloeding: reinforcing sspirals ------------------------------------------------------------------------- 34
Differential susceptibility to media effects model ----------------------------------------------------- 37
DSMM model: 4 proposities----------------------------------------------------------------------------- 37
Individual level media effects ----------------------------------------------------------------------------- 39
Media en familie------------------------------------------------------------------------------------------------- 42
Het regulerend karakter van media ----------------------------------------------------------------------- 42
Media als babysit of zoethoudertje -------------------------------------------------------------------- 42
Ouderlijke mediatie --------------------------------------------------------------------------------------- 42
Het interactionele karakter van media ------------------------------------------------------------------- 49
Technoference --------------------------------------------------------------------------------------------- 49
In tijden van Covid ---------------------------------------------------------------------------------------- 52
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 54
Videogames en gamestreaming------------------------------------------------------------------------------ 55
De positieve kant van gamen ------------------------------------------------------------------------------ 55
Eudamonische ervaringen ------------------------------------------------------------------------------ 55
De (mogelijks) negatieve kant van gamen --------------------------------------------------------------- 57
Videogamestreaming --------------------------------------------------------------------------------------- 60
Videogames en ouderlijke begeleiding------------------------------------------------------------------- 61
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 64
(pre)adolescenten en social netwerk sites (SNS) --------------------------------------------------------- 65
Preadolescentie ---------------------------------------------------------------------------------------------- 65
SNS en online verbondenheid (+) ------------------------------------------------------------------------- 66
SNS en online vergelijking (-) ------------------------------------------------------------------------------- 67
SNS en online populariteit --------------------------------------------------------------------------------- 70
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 72
mediageletterdheid--------------------------------------------------------------------------------------------- 73
Media literacy: definitie ------------------------------------------------------------------------------------- 73
De 3 bouwstenen van media literacy ------------------------------------------------------------------ 74
Waarom media literacy ------------------------------------------------------------------------------------- 76
De gevolgen van de informatiemaatschappij -------------------------------------------------------- 76
Hypercommercialisatie en ownership ---------------------------------------------------------------- 77
Kinderen en jongeren als kwetsbare groep ----------------------------------------------------------- 77
Digitale literacy als nieuwe uitdaging ----------------------------------------------------------------- 77
Media literacy (in Vlaanderen) ----------------------------------------------------------------------------- 79
Werken media literacy interventies? --------------------------------------------------------------------- 80
, Lessen uit media literacy onderzoek ------------------------------------------------------------------ 80
Meta-analyse: hoe ziet de ideale media literacy interventie eruit? ------------------------------ 83
Conclusie------------------------------------------------------------------------------------------------------ 84
,MEDIAGEBRUIK BIJ KINDEREN EN ADOLESCENTEN: EEN ONTWIKKELINSPERSPECTIEF
Mediagebruik van kinderen en jongeren vandaag
Publiek discours ten aanzien van media en kinderen = veelal negatief
Negatief beeld in publieke debat, door de media
vb.
• Seksualiserende media
• Gewelddadige/gevaarlijke media
• Impact op cognitieve & sociale ontwikkeling, obesitas
• Geld uitgeven aan /in media
• Toegang tot “dark” activities vb. gokken
→ echter vaak geen concreet bewijs hiervoor in onderzoek
dus: de vraag is of dit negatieve discours wel effectief terecht is
Tendensen binnen medialandschap
1. sterke toename in aanbod technologie
• Convergentie van mediatechnologie
o Alles wat vroeger apart was, komt nu samen in een medium, namelijk de
smartphone
o hetzelfde bij platformen, nu zowel foto’s, chatten en content op één zelfde
platform
• Concentratie in ownership
o Niet elk bedrijf heeft een apart kanaal
o Concentratie tussen een klein aantal grote spelers
• Toename in commercialisering
o Vb. de jeugd als consument
o Het verkopen van zaken die gerelateerd zijn aan mediacontent vb. Samsonworst
o Pester Power = via kinderen de ouders proberen overtuigen tot een bepaalde
aankoop
▪ Kinderen zien in de winkel Samson en kennen hem van Tv dus zeuren
tegen hun ouders dat ze het product willen hebben
▪ “de kracht van het gezeur”
2. kinderen als doelpubliek
3. digitalisering biedt intense media-ervaringen
Zeer snel veranderend medialandschap
• Vb. Moore’s Law
o Hoeveelheid transitoren (en dus kracht van processoren) verdubbelt elke 2 jaar
o Computers & andere elektronische apparaten worden krachtiger, sneller en
goedkoper
• Introductie van nieuwe technologieën en verdwijnen van oudere
o Platformen verdwijnen, andere komen erbij
o Ook technologieën veranderen doorheen de tijd vb. cassetten
, • Media-effecten = domein dat steeds die veranderingen en hun impact dient bij te benen
Mediabezit in Vlaanderen (Apenstaartjaren, 2024)
• Kinderen hebben steeds vaker een eigen spelconsole, tablet, computer of smartphone
• De leeftijd waarop kinderen hun eerste smartphone krijgen wordt ook steeds jonger
• Populairste platformen: Snapchat, Instagram, TikTok en YouTube
1. persoonlijk bezit stijgt
• Kinderen 8-12 jaar
• Vroeger was 1ste middelbaar het sleutelmoment, nu vaak al 5de of 6de leerjaar
• Op 4 jaar tijd is de gemiddelde leeftijd voor smartphone bezit al met 4 jaar gezakt
o Van 12 naar 8 jaar
2. mobiele communicatie enorm prominent
• Smartphone is toegangspoort tot de wereld geworden
o Nieuws, communicatie met vrienden en ouders, maar ook met mensen die ze
niet kennen...
• Weinig restricties: de meerderheid van de kinderen (8-12 jaar) mag zelf apps installeren
o Weinig ouderlijke controle
• Opportuniteiten maar ook gevaren aan het feit dat kinderen aan mobiele communicatie
doen
3. schermtijd enorm hoog
• Kinderen van 5 tot 8 jaar zitten gemiddeld al aan een schermtijd van ongeveer 3uur
• Het meeste van die schermtijd wordt besteed aan TV en video’s kijken of gamen
• Het minste van die schermtijd wordt besteed aan huiswerk, in tegenstelling tot wat
kinderen zelf soms beweren
Dus: een korte samenvatting
• Persoonlijk bezit neemt toe
• Mobiele media en vooral smartphones transformeren mediabeleving
o Van passief mediagebruik naar interactief mediagebruik
• Schermtijd sterkt toegenomen
• Schermtijd begint erg vroeg
• Weinig restrictie door ouders?
→ wijst allemaal op het belang van media-effecten onderzoek bij kinderen en adolescenten
Kinderen als mediaconsument: een apart publiek
Kinderen vs. volwassenen
Third person effect
• Perceptie dat anderen kwetsbaarder zijn voor invloed van media dan zichzelf
• Effect neemt toe indien “de andere” jonger is
o Kan eventueel morele paniek door optreden
, o = overdreven angst dat iets nieuws onze normen en vooral kinderen/jongeren
schaadt, aangewakkerd door media/autoriteiten terwijl het bewijs beperkt is
o Vb. videogames maken kinderen gewelddadig – moeten bannen
2 verschillende standpunten:
1. verschil in technologische expertise
• Potentiële risico’s moeilijk in te schatten door ouders (=onwetend)
• Gevolgen voor ouderlijke begeleiding
• Kinderen moeten zelf controle krijgen over hun eigen mediagebruik, autonomie
2. kinderen zijn kwetsbaar en hebben bescherming nodig
• Media moral panics
→ loslaten vs. beschermen
de waarheid ligt wellicht ergens in het midden
Kenmerken kinderen vs. volwassenen
1 - beperkte achtergrondkennis
• Over de wereld
• Impact op
o Begrip mediaboodschap
o Beoordeling waarachtigheid van de mediaboodschap
• Vb. satire is vaak moeilijk te begrijpen voor kinderen omdat ze niet de achtergrond kennis
hebben die volwassen wel hebben (filmpje DIW kortjakje)
• Er zijn echter ook boodschappen waar volwassenen in trappen, maar over het algemeen
gebeurd dit vaker bij kinderen
2 – sterke leergierigheid
• Positief
• Negatief
o Stereotypering
vb. sekswerkers
o Normen/waarden
vb. rol van vrouwen in de samenleving
o Gedrag
vb. stelen omdat ze het op tv hebben gezien
• Social learning theory – Bandura
o Kinderen leren gedrag door anderen te observeren en kijken hierbij ook naar de
gevolgen van dat gedrag
o Gedrag imiteren
o Bobo doll experimenten
3 – minder ervaring met media
• Conventies binnen medium vb. filmtechnieken
o Kinderen weten vaak niet wanneer er vb. een flashback plaatsvindt, volwassenen
herkennen dit uit eerder mediaervaringen
